تحقیقات جغرافیایی
سال:1390 | دوره:26 | شماره:2 (پیاپی 101) |تعداد مقالات:19

هدف از این مقاله، ارزیابی شاخص های توسعه پایدار و دستیابی به میزان نابرابری های ناحیه ای در دهستان های استان اصفهان بر اساس آمار سال 1385 است. جامعه آماری پژوهش، 121 دهستان استان اصفهان را شامل می شودکه بر اساس 17 شاخص اولیه و تبدیل آن به 10 شاخص ترکیبی رتبه بندی شده اند. با توجه به مولفه های مورد بررسی، رویکرد حاکم بر این پژوهش «توصیفی - کمی و تحلیلی» است. از این جهت، شاخص های مورد مطالعه با استفاده از روش Z-Score استاندارد شده و با بهره گیری از مدل تحلیل خوشه ای به روش سلسله مراتبی، دهستان ها سطح بندی و تحلیل شده اند و در نهایت، در سه گروه (فرابرخوردار، میان برخوردار و فروبرخوردار) سطح بندی شده اند و جایگاه هر یک از دهستان ها در سطوح توسعه مشخص شده است. نتایج حاصل از این پژوهش، حاکی از آن است که در میان دهستان های استان، 15 دهستان در دو زیر خوشه در سطح فرو برخوردار (سطح سوم) جای گرفته و اولین اولویت توسعه را به خود اختصاص داده اند. دومین سطح (میان برخوردار) شامل 9 دهستان در سه زیر خوشه است که سطح دوم اولویت توسعه مناطق را در بر می گیرند. اولین سطح (فرا برخوردار) شامل 97 دهستان در چهار زیر خوشه از لحاظ شاخص های مورد بررسی هستند، و آخرین اولویت توسعه را در بر دارند.

حوضه های زهکشی نواحی نیمه خشک، به لحاظ حاکمیت شرایط خاص، نسبت به وقوع خشکسالی ها حساسیت زیادی را از خود نشان می دهند. عکس العمل این حوضه ها نسبت به وقوع خشکی سطوح دامنه ها، به صورت از بین رفتن پوشش گیاهی، تشدید فرسایش آبراهه ای و خندقی و وقوع لغزش های متعدد در کنار مسیرهای جریان آب ها جلوه گر می شود. حوضه آذرشهر (واقع درمختصات جغرافیایی از '36 ˚37 تا '49 37 عرض شمالی و از '20 ˚44 الی '49 45 طول شرقی) به عنوان یکی از حوضه های توده کوهستانی سهند، در اثر وقوع خشکسالی های اخیر تغییرات قابل ملاحظه ای را بر عملکرد فرآیندهای ژئومورفولوژیک و در نتیجه، در اشکال ناشی از آنها تجربه کرده است. بررسی تغییرات آب های سطحی و زیرسطحی، ویژگی های شیمیایی آب ها، داده های رسوب رودخانه ها و ...، با استفاده از داده های جمع آوری شده در طی سال های آماری، حاکی از تاثیرپذیری این ویژگی ها از وقوع خشکسالی هاست. در این مقاله، به منظور تعیین میزان تغییرات ژئومورفولوژیک ناشی از وقوع خشکسالی ها در محدوده مورد مطالعه، کلیه متغیرهای مورد نیاز تحلیل و با استفاده از تکنیک تحلیل شبکه عصبی مصنوعی بررسی گردید و نقشه نهایی نیز با به کارگیری Arc/view ترسیم شد. نتیجه حاصل از این تحلیل ها و انطباق آنها با واقعیات زمینی، حاکی از این است که بخش های مختلف حوضه از وقوع خشکسالی های اخیرکاملا متاثر شده است، اما میزان و شدت تاثیرگذاری خشکسالی ها در پیدایش و توسعه پدیده های ژئومورفولوژیک در بخش های جنوبی، انتهای غربی و شرقی حوضه و قسمت های جنوبی بیشتر بوده است. در این بخش ها دامنه ها به شدت بر اثر وقوع خشکسالی ها آسیب دیده اند و خندق های عمیقی نیزشکل گرفته است. 

هم اکنون بسیاری از کشورها جهان، گردشگری را بهترین راه برای اعتلای فرهنگ، ایجاد تفاهم بین المللی و دست یابی به درآمدهای سرشار اقتصادی می دانند و به همین علت، مورد توجه خاص کشورها قرار گرفته است. در این میان، یکی از زیر شاخه های مورد عنایت در گردشگری اکوتوریسم است که سازگاری خاصی نیز با طبیعت دارد. ایران کشوری است سرشار از منابع گردشگری، بخصوص طبیعت گردی و یکی از مناطق غنی از جاذبه های گردشگری آن، استان فارس است. طبیعت دیدنی، جذاب و زیبای استان فارس، جلوه اعجاب انگیز از زیبایی های طبیعی را به نمایش گذاشته است. از شهرستان های مستعد این استان، شهرستان ممسنی است که با وجود توان ها و پتانسیل های گردشگری فراوان، همچنان برای گردشگران ناآشناست، از طرفی، درصد بیکاری بالا در این منطقه مستلزم استفاده از تمامی امکانات و قابلیت ها در جهت رفع محرومیت، ایجاد اشتغال و کسب درآمد است. در این تحقیق کوشش شده است وضعیت گردشگری این شهرستان شود. روش تحقیق در این پژوهش از نوع تحلیلی، توصیفی و پیمایشی است. جامعه آماری این تحقیق را کل گردشگران شهرستان نورآباد ممسنی تشکیل می دهد که تعداد آنها در سال 1386 بر اساس اطلاعات سازمان میراث فرهنگی و صنایع دستی گردشگری شهرستان ممسنی 50000 نفر برآورده شده است. از این تعداد 381 نفر به عنوان حجم نمونه انتخاب شدند و تحقیق از طریق پرسشنامه در سال 1387 طراحی و اجرا شد. همچنین برای تحلیل فضایی مناطق طبیعی شهرستان از نرم افزار Arc GIS استفاده شده است. علاوه، براین به سطح بندی و بررسی دقیق چشم اندازهای طبیعی این شهرستان بر اساس شاخص های نظیر منابع گردشگری، جذابیت های پیرامون، امکانات رفاهی، دسترسی و اجتماعات محلی پرداحته شده است، که نشان دهنده پتانسیل بالای طبیعت گردی این شهرستان و امکانات ضعیف این مناطق است. نتایج تحقیق نشان می دهد که با توجه به اهمیت صنعت گردشگری در جهان امروز و نقش منابع طبیعی در جذب گردشگران و تاثیر آن بر توسعه مناطق مختلف - که نمونه آن شهرستان ممسنی در استان فارس، با دارا بودن مناطق بکر و طبیعی است - می توان با نگاهی مدیریتی و برنامه ریزی صحیح برای این خطه از کشورمان، شاهد تخریب کمتر مناطق طبیعی و محیط پیرامون آن بوده، در نهایت، شاهد محیطی سالم و شکوفا در جهت رفع بخشی از مسایل شهرستان نورآباد ممسنی باشیم.

الگوهای گردش جوی، نقش اصلی را در رخداد پدیده های محیطی، به خصوص در مناطق معتدل دارند و رخداد دوره های خشک و مرطوب در ارتباط با تکرار سیستم های سینوپتیکی و تیپ های هوا است. در این تحقیق ابتدا با استفاده از شاخص بارش استاندارد شده SPI خشکسالی های وسیع و فراگیر استان شناسایی شد. سپس با استفاده از روش های (PCA) و خوشه بندی CA)) الگوهای گردش روزانه در مقیاس همدیدی مشخص گردید. به منظور طبقه بندی تیپ های هوا، میانگین روزانه مربوط به تراز 500 هکتوپاسکال و فشار سطح دریا (SLP) طی دوره آماری 2006-1950 در تلاقی های 2.5 درجه از مجموعه داده های بازسازی شده NCEP استخراج شد. در این تحقیق از آرایه S و چرخش واریماکس برای شناسایی تیپ های هوا و برای طبقه بندی تیپ های هوای روزانه، از روش خوشه بندی K-Means استفاده گردید. همه روزها به هیجده گروه تقسیم بندی شدند که ارائه دهنده متناوب ترین الگوهای گردش جوی در ناحیه مورد مطالعه هستند. و نقشه های ترکیبی فشار سطح دریا و تراز 500 هکتوپاسکال برای هر یک از تیپ های هوا ترسیم گردید. در نهایت، مقایسه دوره های خشک و مرطوب با فراوانی رخداد الگو های گردش جوی، تیپ های هوای باران زا و خشکی زا شناسایی شد.

هدف از این تحقیق، بررسی عملکرد ناحیه صنعتی روستایی روانج و نقش آن در توسعه روستایی، اشتغال و درآمدزایی، بهره وری از امکانات موجود، تثبیت جمعیت روستایی (جلوگیری از مهاجرت به شهرها) شناسایی نقاط مثبت و منفی احداث و راه اندازی این طرح و بالاخره شناخت مشکلات و ارائه پیشنهادهاست. روش تحقیق در این مقاله «توصیفی - تحلیلی و پیمایشی» است. یافته های پژوهش نشان می دهد، ناحیه صنعتی راونج در توسعه روستایی دهستان دودهک موفق نبوده و نتوانسته است به اهداف اولیه دست یابد. عدم دستیابی به اهداف مورد نظر باعث عقب ماندگی دهستان دودهک از توسعه مطلوب شده و افزایش بیکاری، مهاجرت به سمت نقاط شهری اطراف مانند شهرهای دلیجان و قم، کاهش درآمد و پس انداز روستاییان، کاهش امنیت شغلی و تنزل سطح رفاهی جوامع روستایی مورد مطالعه را به دنبال داشته است.

بررسی روند تغییرات دبی رودخانه در مدیریت منابع آب و طراحی شبکه های آبیاری و زهکشی امری بسیار مهم است. در این تحقیق، روند تغییرات سالانه، فصلی و ماهانه دبی رودخانه مارون با استفاده از آزمون های ناپارامتری من-کندال و سن و همچنین تحلیل پارامتری رگرسیونی مورد ارزیابی قرار گرفته است. بدین منظور، از داده های دبی رودخانه در پنج ایستگاه آب سنجی ایدنک، بهبهان، گرگر، مشراگه و شادگان طی دوره 1387-1368 استفاده گردید. نتایج این تحقیق نشان داد که دبی سالانه در همه ایستگاه ها، دارای روند نزولی در دو دهه اخیر بوده است. برآوردها بیانگر آن است که مقادیر دبی سالانه در ایستگاه های بهبهان، مشراگه، گرگر، شادگان و ایدنک به ترتیب به میزان 80، 40، 21، 1.4 و 0.4 مترمکعب در هر دهه تقلیل یافته است. تحلیل سه آزمون انجام شده بر روی دبی های فصلی بیانگر آن است که مقادیر دبی فصل های بهار و زمستان، کاهش و فصل تابستان، افزایش یافته است. بیشترین تفاوت نتایج آزمون های پارامتری و ناپارامتری در دبی فصل پاییز مشاهده گردید. به طوری که مقادیر دبی این فصل با توجه به آزمون های ناپارامتری، افزایش و بر اساس تحلیل پارامتری کاهش یافته است. نتایج بررسی دبی های ماهانه توسط آزمون های بکار رفته نشان داد که داده های دبی ماه های فروردین، اردیبهشت، خرداد و اسفند در تمامی ایستگاه ها کاهش یافته است. نتایج این پژوهش می تواند در پیش بینی خشکسالی های آتی، برنامه ریزی آبیاری و مدیریت منابع آب منطقه بکار رود.

عوامل ویژه ای در تحول گردشگری شهری نقش دارند. شهرهایی که دارای جاذبه ها و تاسیسات گردشگری فراوان هستند، غالبا تعداد زیادی از گردشگران را به سوی خود جذب می نمایند. بنابراین، فراهم کردن بستر مناسب برای توسعه گردشگری شهری، شناسایی جاذبه ها و منابع در مرحله اول و سپس ارزیابی و اولویت بندی در مرحله بعدی، امری ضروری به نظر می رسد. وجود جاذبه های فراوان و موقعیت مکانی سنندج می تواند در توسعه این شهرستان نقش مهمی را ایفا کند. مقاله حاضر جاذبه های گردشگری شهر سنندج را در بخش های مختلف فرهنگی - تاریخی، انسان ساخت و طبیعی با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی برای اولویت بندی و توسعه گردشگری مطلوب شهر سنندج بررسی کرده است. در این مدل، پس از تشکیل گروه، تعیین هدف و مشخص نمودن معیارها و زیرمعیارها و گزینه ها که به یک ساختار سلسله مراتبی منجر می شود، با توجه به آمار و اطلاعات و بررسی میدانی و نظرهای گروه تصمیم گیری که متشکل از مسوولان و دست اندرکاران امر گردشگری شهر سنندج بودند، به امتیازدهی به معیارها، زیرمعیارها و گزینه ها پرداختیم و با استفاده از نرم افزار Expert Choice تجزیه و تحلیل و اولویت بندی جاذبه های گردشگری شهر سنندج را انجام دادیم. یافته های تحقیق نشان می دهد که جاذبه های فرهنگی و تاریخی شهر سنندج نسبت به جاذبه های دیگر دارای اولویت بیشتری برای توسعه و برنامه ریزی است و مدل استفاده شده با سازگاری 0.08 درصد نشان دهنده صحت محاسبات و نتایج حاصل از اولویت بندی است.

هدف از انجام این پژوهش این است که بدانیم در هر پهنه دمایی، ماه ها بر اساس مقادیر دما، چگونه با هم خوشه می شوند. بدین منظور، ابتدا داده های متوسط دمای روزانه 620 ایستگاه هواسنجی کشور تهیه گردید سپس میانگین دمای هر یک از ایستگاه ها بر مبنای تقویم شمسی و نقشه های همدمای روزانه بر روی شبکه ای به ابعاد حدود 18*18 کیلومتر به روش کریجینگ میانیابی و محاسبه گردید. به طوری که میانگین دمای ایستگاه ها برای هر روز سال در قالب ماتریسی با آرایش T و به ابعاد 366*5214 به دست آمد. یک تحلیل خوشه ای سلسله مراتبی با روش ادغام وارد بر روی ماتریس داده ها اعمال، و ایران به شش پهنه دمایی نسبتا متمایز تفکیک گردید. در نهایت، برای شناسایی فصول دمایی ایران، ماتریس میانگین ماهانه دما به ابعاد 12*5214 محاسبه شد. با اعمال مجدد تحلیل خوشه ای بر روی ترانهاده ماتریس داده های دمای ماهانه، تفکیک زمانی دما به دست آمد. این تحلیل نشان داد که دمای ایران از نظر زمانی به سه فصل چهار ماهه قابل تفکیک است. فصل سرد شامل یک دوره چهارماهه متوالی با میانگین دمای 8 درجه، که از آذرماه آغاز و تا اسفند به طول می انجامد، فصل گرم نیز دوره ای چهار ماهه با متوسط دمای 27.5 درجه، که از خرداد تا شهریور را در بر می گیرد، اما فصل معتدل شامل دو دوره دو ماهه است که حالت گذار از فصل سرد به گرم (فروردین و اردیبهشت) و گذار از فصل گرم به سرد (مهر و آبان) را داشته، میانگین دمای آن 18 درجه است. این ویژگی در هر شش پهنه دمایی دیده می شود. شناسایی فصول دمایی از نظر مصرف انرژی و زمان بندی گردشگری در کشور حائز اهمیت است.

قلمرو جغرافیایی قفقاز با وسعتی حدود پانصد هزار کیلومتر مربع در شمال غربی فلات ایران وآن سوی رودهای کورا و ارس، از مناطق مهم جغرافیای امروز جهان شناخته می شود. اگرچه امروزه این سرزمین دارای حدود و تقسیمات جغرافیایی مشخصی است، اما در متون جغرافیایی و تاریخی متقدم به گونه ای متفاوت معرفی شده است. بررسی تاریخ قفقاز در دوره های مختلف گویای آن است که این سرزمین در آغاز به این نام شهرت نداشته و سپس نیز این نام برای قلمرو امروزی قفقاز به کار نمی رفته است، بلکه به هر بخش از سرزمین قفقاز با نام خاصی اشاره شده که مبتنی بر ویژگی های قومی یا نام دودمان های فرمانروایی آن بوده است. سرزمین کنونی قفقاز به طور قراردادی به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم می شود که از قفقاز شمالی در پاره ای از آثار مورخان و جغرافیدانان مسلمان ذکری به میان نیامده و آن دسته هم که از آن یاد کرده اند، برای هر منطقه از آن نام خاصی را ذکر نموده اند، چنانکه به سرزمین های نزدیک به کوه قفقاز در قفقاز شمالی که خزران سکونت داشتند، سرزمین خزران یا کشور خزر گفته اند. از این رو، بررسی جغرافیای تاریخی قفقاز بر اساس متون جغرافیایی و تاریخی متقدم ضروری به نظر می رسد. بدین روی، این پژوهش بر آن است که جغرافیای تاریخی قفقاز، وجه تسمیه و حدود جغرافیایی این سرزمین را بر پایه متون تاریخی و جغرافیایی سده های نخست تا قرن نهم هجری که در طی آن بیشترین کتب تاریخی و جغرافیایی تدوین شده است - در اندیشه وآثار مورخان و جغرافیدانان مسلمان، بر پایه روش توصیفی و تحلیلی و با استفاده از اسناد کتابخانه ای بررسی کند.

هدف از این تحقیق، شناسایی الگوهای همدید تراز 500 هکتوپاسکال وقوع یخبندان های دیررس بهاره استان کردستان طی دوره 1384-1344 است. پس از تعیین شاخص زمانی - مکانی یخبندان، ابتدا 22 روز یخبندان فراگیر سطح منطقه استخراج گردید. سپس داده های ارتفاعی تراز 500 hp واقع در محدود ه بین 55-25 درجه عرض جغرافیایی شمالی و 60-30 درجه طول شرقی به صورت یک ماتریس S-mode برای روزهای یخبندان تنظیم شد. در ادامه، با استفاده از تکنیک آماری تحلیل عاملی و خوشه بندی به روش وارد الگوهای همدید خوشه بندی شدند و نهایتا نقشه مرکب تراز بالا و میانی جو مربوط به هر خوشه تهیه و تحلیل همدید شد. نتایج تحقیق نشان می دهد که، هفت الگوی همدید در قالب سه گروه عمده: سردچال جو بالایی، فرود موج کوتاه و فراز موج کوتاه حاکم بوده است، به طوری که حرکات نزولی و صعودی سمت عقب و جلوی این سامانه های همدید باعث پمپاژ و هدایت توده هواهای سرد و نسبتا خشک عرض های جغرافیایی بالا از سمت شمال و شمال غربی ایران به سمت استان کردستان شده و افت محیطی دما و یخبندان را به وجود آورده است.