بوم شناسی جنگل های ایران
سال:1394 | دوره:3 | شماره:6 |تعداد مقالات:7

احداث جاده های جنگلی شرایط خاصی را در حاشیه آنها ایجاد می کند که این شرایط دارای جنبه های مثبت و منفی است. این مطالعه به بررسی جنبه های بوم شناختی جاده های جنگلی در ذخیره گاه جنگلی بادام کوهی زرین آباد دهلران پرداخته است. بعد از انتخاب مکان مناسب برای نمونه برداری، سه خط نمونه در جهت عمود بر محور جاده و در دو طرف آن پیاده شد. در هر خط نمونه چهار قطعه نمونه مربعی شکل (10´10 متر) که به فواصل یک، بیست، هشتاد و دویست متر از جاده قرارگرفته بودند، انتخاب شدند. همچنین فاصله بین خط نمونه ها 90 متر بود. جهت دستیابی به هدف مطالعه، در داخل هر قطعه نمونه متغیرهای رویشی نظیر قطر یقه، ارتفاع و تاج پوشش درختان و همچنین متغیرهای خاکی نظیر هدایت الکتریکی، اسیدیته، وزن مخصوص ظاهری، بافت، کربن آلی و نیتروژن خاک ثبت شدند. یافته های تحقیق نشان داد که جاده سازی بر متغیر تاج پوشش در فاصله یک متری، بر متغیر قطر یقه در فواصل یک و بیست متری و بر متغیر ارتفاع نیز در فواصل یک و هشتاد متری از جاده اثر معنی دار (P<0.05) داشته است. همچنین متغیرهای کربن آلی و نیتروژن خاک در فاصله یک متری با فواصل بیست، هشتاد و دویست متری از جاده اختلاف معنی داری را در سطح اطمینان 95 درصد نشان داده است. به طوری که بیشترین مقادیر این متغیرها در فاصله بیست متری از جاده مشاهده شد (به ترتیب %1.68، %0.21 و 8.28). با افزایش فاصله از جاده میزان هدایت الکتریکی کاهش و اسیدیته خاک افزایش یافته بود که البته این تغییرات معنی دار نبودند. همچنین تاثیر جاده سازی بر متغیرهای ذرات تشکیل دهنده خاک و وزن مخصوص ظاهری خاک نیز بی اثر بوده است. به طور کلی نتایج این تحقیق اثرات جاده های جنگلی بر متغیرهای رویشی نظیر قطر یقه، ارتفاع و تاج پوشش و همچنین متغیرهای ادافیکی نظیر کربن آلی و نیتروژن خاک را مورد تایید قرار داد.

پیش بینی حجم و زی توده درختان چند شاخه بر اساس مشخصات سرپا اهمیت زیادی در جنگلداری دارد. در این تحقیق 20 درخت کیکم در جنگل باغ شادی یزد به صورت تصادفی در چهار ترانسکت انتخاب و پس از اندازه گیری نماینده قطر یقه، ارتفاع، تعداد ساقه، قطر و مساحت تاج، قطع انجام شد. تنه و سرشاخه ها تفکیک و توزین شده و دیسک هایی از قسمت های مختلف تنه درختان گرفته و به آزمایشگاه منتقل شد. وزن خشک و حجم نمونه ها محاسبه و بر اساس نسبت وزن خشک به وزن تر و نیز وزن مخصوص نمونه ها، وزن خشک (زی توده بالای زمین) و حجم کل درختان قطع شده محاسبه گردید. جهت مدل سازی روابط مشخصات سرپا با حجم و زی توده، از رگرسیون خطی چندمتغیره و تخمین منحنی استفاده شد. نتایج نشان داد که رابطه قوی و معنی داری بین حجم و زی توده درختان کیکم با ارتفاع و نماینده قطر یقه وجود دارد. مدل های دومتغیره مبتنی بر این دو صفت برای پیش بینی وزن تر و خشک شاخه ها یا درواقع تاج درخت (r2=0.85)، وزن تر و خشک کل درخت (r2=0.86) و حجم کل درخت (r2=0.87) معنی دار و معتبر بودند. قدرت پیش بینی مدل های درجه دو مبتنی بر ارتفاع تا 10 درصد نسبت به مدل های خطی افزایش داشت. افزایش ضریب تعیین در مدل های دومتغیره نسبت به تک متغیره برای ارتفاع کل و نماینده قطر یقه ازنظر آماری معنی دار بوده و ضرایب بین 6 تا 44 درصد افزایش داشت. همچنین میزان خطا بین 15 تا 41 درصد کاهش نشان داد. درمجموع باید گفت دو متغیر ارتفاع کل و نماینده قطر یقه می توانند نزدیک به 90 درصد زی توده و حجم درختان چند شاخه کیکم را با دقت بالا پیش بینی کنند.

در سال های اخیر تغییرات اساسی در ساختار اکوسیستم های جنگلی زاگرس روی داده است که از جمله آن می توان به خشکیدگی گونه اصلی این منطقه، بلوط ایرانی (Quercus brantii Lindl.) اشاره کرد. بر این اساس دراین تحقیق سعی گردید تا ارتباط بین میزان خشکیدگی درختان را با خصوصیات جنگل شناسی و شرایط توپوگرافی و خاکی بررسی شود. پس از انجام جنگل گردشی قسمت هایی از جنگل که دارای خشکیدگی هستند، مشخص و در هر شکل زمین (ارتفاعات، شیب ها، جهات جغرافیایی و فرم زمین متفاوت)، سه پلات انتخاب شد. در مجموع 23 پلات در منطقه دنا نمونه برداری شد. در هر پلات، متغیرهای فیزیوگرافی و جنگل شناسی ثبت و نمونه خاک برای آزمایش های فیزیکی و شیمیایی خاک برداشت شد. سپس درختان در سه کلاسه مختلف خشکیدگی کم (%0-15)، متوسط (%15-30) و بالا (%>30) تقسیم بندی شدند. نتایج نشان داد که شیب های زیاد و جهت های جنوبی از درصد خشکیدگی بیشتری برخوردارند، اما متغیر های خاکی هیچ گونه رابطه معنی داری با خشکیدگی نشان ندادند. نتایج جنگل شناسی نیز نشان داد که بیشترین خشکیدگی در درختان با قطر های کم و متوسط و نیز با مساحت تاج پوشش بیشتر اما ارتفاع کمتر وجود دارد. از طرف دیگر نتایج همبستگی، رابطه معنی دار مثبت بین تعداد جست زیاد و درصد خشکیدگی را نشان داد. درواقع درختان در فرم شاخه زاد، بیشترین خشکیدگی را داشتند. به طورکلی می توان گفت که شرایط توپوگرافی و جنگل شناسی ازجمله عوامل مهمی هستند که می توانند بر چگونگی پراکنش خشکیدگی درختان بلوط ایرانی به ویژه بر روی درختان کوچک و شاخه زاد تاثیر بگذارند.

از جمله گونه های زود رشد که در گذشته بیشتر به صورت خالص کاشته می شدند، صنوبرها می باشند که اخیرا کاشت آمیخته آنها با گونه های تثبیت کننده ازت، برای حاصل خیزی خاک پیشنهاد می شود، در این مطالعه درختان صنوبر دلتویدس (Populus deltoids) که با گونه بادام زمینی (Arachis hypogaea L) در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با پنج تیمار و سه تکرار در ایستگاه تحقیقات زراعی فخرآباد لشت نشاءکاشت شده اند در نظر گرفته شدند. سه تیمار اول شامل فواصل مختلف کاشت صنوبر (3´4، 6´4 و 9´4 متر) همراه با بادام زمینی و دو تیمار دیگر به عنوان شاهد به ترتیب برای کشت خالص صنوبر (با فاصله کاشت 3´4 متر) و بادام زمینی خالص در نظر گرفته شده است. نتایج این تحقیق نشان داد کربن آلی، ازت کل و pH بین تیمارها دارای اختلاف معنی داری بودند، اما در مقادیر فسفر قابل جذب و پتاسیم قابل جذب اختلاف معنی داری مشاهده نشد. همچنین بین ویژگی های کمی اندازه گیری شده درختان بین تیمارها اختلاف معنی داری مشاهده شد. از این رو به نظر می رسد کشت تلفیقی این دو گونه می تواند به افزایش ازت خاک، ازدیاد رشد صنوبر و همچنین ذخیره بیشتر کربن در خاک، که از موضوعات مهم زیست محیطی در سالیان اخیر است، کمک نماید.

تکثیر بنه از طریق کشت بذر انجام می شود، ولی وجود رکود مکانیکی و فیزیولوژیکی از عوامل بازدارنده جوانه زنی بذر در این گیاه هستند که به دنبال آن باعث کاهش درصد و سرعت جوانه زنی بذر می شود. در این پژوهش بذر های بنه در مرحله رسیدگی کامل در اواخر تابستان سال 1393 از مناطق کوهستانی شهرستان دهلران جمع آوری و پس از پوست گیری با قرار دادن در محلول هیپوکلریت سدیم (یک درصد کلر فعال) به مدت 15 تا 20 دقیقه ضدعفونی و بعد از آن سه مرتبه با آب شستشو شدند. این آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح پایه کاملا تصادفی در سه تکرار با چهار فاکتور شامل: خراش دهی در دو سطح (بدون خراش دهی و تیمار با اسید سولفوریک 98 درصد)، سرمادهی در سه سطح (بدون تیمار سرمایی، سرمادهی مرطوب در چهار درجه سانتی گراد و سرمادهی خشک در 20- درجه سانتی گراد)، نیترات پتاسیم در سه سطح (صفر، یک و دو درصد) و اسید جیبرلیک در دو سطح (صفر و 200 میلی گرم درلیتر) انجام شد. ارزیابی اولیه شاخص های حیاتی بذر مانند جوانه زنی و رشد اولیه گیاهچه ها نشان داد که کاربرد همزمان سه تیمار خراش دهی بذور با اسید سولفوریک 98 درصد، سرمادهی مرطوب و اسید جیبرلیک 200 پی پی ام، بیشترین تاثیر را در شکستن رکود بذر و به دنبال آن افزایش درصد و سرعت جوانه زنی بذور بنه و همچنین رشد اولیه گیاهچه ها دارند. همچنین نتایج حاصله، اثرات مثبت اسید جیبرلیک را در افزایش طول ساقه چه نشان داد.

با توجه به اهمیت جنگل ها اجرای مدیریتی اصولی و پایدار در خصوص آن ها ضروری به نظر می رسد. دراین راستا شناخت ویژگی های خاک یکی از مبانی مهم و اساسی محسوب می شود. با هدف مقایسه عناصر غذایی پر مصرف خاک در هر یک از توده های صنوبر دلتوئیدس، توسکای ییلاقی، دارتالاب و اراضی رها شده اطراف (شاهد)، هشت نمونه خاک از هر یک از عمق های 0-15 و 15-30 سانتی متر برداشت شد. به عبارتی در هر یک از توده های مورد بررسی شانزده نمونه خاک مجموعا از دو عمق مورد نظر برداشت گردید. نمونه های خاک برای اندازه گیری مقادیر عناصر پرمصرف خاک نظیر نیتروژن، فسفر، پتاسیم، منیزیم، کلسیم و همچنین برخی مشخصه های فیزیکوشیمیایی خاک از جمله بافت خاک، وزن مخصوص ظاهری، اسیدیته و درصد کربن آلی به آزمایشگاه منتقل شدند. نتایج بررسی ها نشان داد که از بین عناصر غذایی پر مصرف، بیشترین مقادیر نیتروژن کل (0.34%) و کلسیم قابل جذب (6379.37 پی پی ام) مربوط به توده دارتالاب، بیشترین مقادیر فسفر (18.59 پی پی ام) و منیزیم قابل جذب (638.75 پی پی ام) مربوط به توسکا و بیشترین مقدار پتاسیم قابل جذب (293.62 پی پی ام) به توده صنوبر اختصاص داشته است. مقادیر عناصر غذایی نیتروژن، فسفر و پتاسیم در توده های دست کاشت بیشتر از اراضی رها شده بوده و همچنین بیشترین میزان عناصر غذایی پر مصرف به غیر از کلسیم قابل جذب در عمق 0-15 سانتی متری توده های مورد بررسی و منطقه شاهد مشاهده شد. نتایج این پژوهش حاکی از اثر مثبت جنگل کاری در افزایش عناصر غدایی پرمصرف، غنا و حاصل خیزی خاک می باشد که در مدیریت اکوسیستم ها می بایست مد نظر قرار گیرد.

بررسی ساختار توده های جنگلی و ارزیابی ساختار مکانی آنها از ضروریات مدیریتی اکوسیستم های جنگلی می باشند. پژوهش پیش رو با هدف ارزیابی ویژگی های ساختاری جنگل و الگوی توزیع مکانی آنها در جنگل های استان کرمانشاه انجام شد. با استفاده از یک شبکه آماربرداری به ابعاد 50 متر´ 50 متر و به صورت منظم تصادفی، تعداد 25 پلات (400 متر مربعی) برداشت گردیدند. سپس ویژگی های مهم ساختاری درختان شامل گونه، مبدا (دانه زاد یا شاخه زاد)، تعداد جست در هر جست گروه، قطر برابر سینه، ارتفاع و دو قطر بزرگ و کوچک تاج اندازه گیری شدند. با استفاده از داده های اندازه گیری شده، سطح و قطر تاج نیز محاسبه گردیدند. نتایج این پژوهش نشان داد که میانگین ارتفاع درختان حدود 3 متر، قطر 7 سانتی متر و سطح تاج 3.4 مترمربع است. سطح تاج پوشش در پلات، 18 درصد بودکه تاج پوشش باز در منطقه را نشان می دهد. بررسی الگوهای مکانی نشان داد که متغیرهای مورد بررسی دارای ساختار مکانی مشخص با دامنه های بزرگ بودندکه دلالت بر ساختار مکانی گسترده، پراکنش یکنواخت و در حقیقت پیوستگی مکانی بیشتر در مقادیر متغیر مورد نظر دارد. با مطالعه الگوی مکانی ویژگی های ساختاری جنگل و اطلاع از دامنه توزیع آنها، می توان راهکارهای مناسب جهت مدیریت صحیح این جنگل ها ارائه نمود و در جهت مدیریت پایدار و اصولی گام برداشت.