بوم شناسی جنگل های ایران
سال:1397 | دوره:6 | شماره:12 |تعداد مقالات:7

زادآوری طبیعی ضامن بقای توده های جنگلی و توسعه پایدار جنگل است. مطالعه حاضر به منظور بررسی وضعیت زادآوری طبیعی در توده های بلوط سیاه (Quercus macranthera Fisch. & C. A. Mey. ex Hohen. ) در منطقه حفاظت شده ارسباران انجام شد. فراوانی زادآوری های دانه زاد و شاخه زاد در قطعات نمونه مربعی به مساحت یک هکتار (100×100 متر) در رویشگاه این گونه و در سه طبقه ارتفاعی 1400-1200، 1600-1400 و 1850-1600 متر بالاتر از سطح دریا و در هر ارتفاع سه قطعه نمونه اندازه گیری شد. کلاسه های بررسی فراوانی زادآوری در سه گروه شامل نونهال با ارتفاع کمتر از 30 سانتی متر، نهال با ارتفاع 130-30 سانتی متر و نهال با ارتفاع بیشتر از 130 سانتی متر به تفکیک منشأ زادآوری شامل دانه زاد و شاخه زاد و نوع گونه ثبت شد. نتایج نشان داد که زادآوری دانه زاد و شاخه زاد در گروه نهال های با ارتفاع بیشتر از 130 سانتی متر دارای بیشترین فراوانی و ارتفاع 1600-1400 متر بالاتر از سطح دریا دارای بیشترین درصد فراوانی زادآوری کل گونه ها بود. همچنین با افزایش ارتفاع از فراوانی زادآوری شاخه زاد کم و به فراوانی دانه زاد افزوده می شد. همچنین فراوانی زادآوری دانه زاد و شاخه زاد در دامنه های ارتفاعی مختلف از سطح دریا، گروه های مختلف زادآوری و گونه های مختلف بر اساس تجزیه واریانس دو طرفه دارای اختلاف معنی دار بودند. براساس نتایج حاصل از مطالعه حاضر می توان گفت که میزان دسترسی به توده های جنگلی و افزایش میزان تخریب توسط انسان و دام از فراوانی زادآوری گونه ها کاسته و زادآوری شاخه زاد را گسترش می دهد، در حالی که با افزایش ارتفاع از سطح دریا و کاهش دسترسی، میزان زادآوری دانه زاد افزوده خواهد شد. بنابراین قرق کردن و اقدامات حفاظتی می تواند با کاهش تخریب عرصه، به زادآوری طبیعی دانه زاد کمک کند.

یکی از مهم ترین عواملی که در تخریب و تغییر وضعیت جنگل های ناحیه رویشی زاگرس نقش چشم گیری دارد، پدیده-ی زوالبلوط است. هدف از پژوهش حاضر بررسی تأثیر سطح تاج درختان بر وضعیت خشکیدگی درختان بلوط در جنگل-های شهرستانسرابله (در استان ایلام) است. جهت بررسی روند خشکیدگی بلوط، از قطعات نمونه دائم استفاده شد. آماربرداری به روش تصادفیمنظم با شبکه آماربرداری به ابعاد 200×150 متر و قطعات نمونه 10 آری مستطیل شکل اجرا شد و 80 قطعه نمونه برداشت شد(در 120 هکتار منطقه مورد پژوهش). در هر قطعه نمونه اطلاعات شامل قطر بزرگ و کوچک تاج وضعیت خشکیدگی تاج درختان بلوطدر پنج کلاسه برداشت شد. خشکیدگی تاج درختان بلوط به پنج کلاسه (خیلی زیاد، زیاد، متوسط، کم، سالم) تقسیم بندی شد. آماربرداری در دوره ترتیب در سال های 1391 و 1393 انجام شد. جهت بررسی تأثیر سطح تاج درختان بر روند وضعیت خشکیدگیدرختان بلوط، از طبقات سطح تاج سه متر مربعی استفاده شد. از آزمون من وینتنی جهت مقایسه وضعیت خشکیدگی در دو دورهآماربرداری استفاده شد. نتایج نشان داد که در سال 1391 درصد درختان دارای خشکیدگی خیلی زیاد و زیاد (مجموع دو کلاسه)، 6/13 درصد بود و درصد درختان با خشکیدگی خیلی زیاد و زیاد در سال 1393 به 4/25 درصد افزایش یافته و در کل درصد درختان باخشکیدگی خیلی زیاد و زیاد 8/11 درصد افزایش یافته است. نتایج نشان داد که تغییرات درصد درختان در کلاسه های خشکیدگیمعنی دار است. نتایج مقایسه وضعیت خشکیدگی درختان در کلاسه-های سطح تاج نشان داد که بیشترین مقدار خشکیدگیدرختان در سطح تاج دو متر مربعی و بیشترین درصد درختان سالم در کلاسه سطح تاج 14 متر مربعی مشاهده شد و درختان باسطح تاج کوچکتر، بیشتر در معرض خشکیدگی بلوط قرار دارند. جهت مدیریت جنگل های درگیر با پدیده زوال بلوط در استان ایلام و اجرای عملیات های احیایی این جنگل ها، پیشنهاد می شود درختان با سطح تاج کوچکتر (یک تا هفت متر مربع) بیشتر مد توجه عملیات های پرورشی و احیایی قرار گیرند.

پژوهش حاضر به بررسی نقش آشفتگی انسانی در ذخیره مواد غذایی نیتروژن و فسفر توسط گونه های علفی در جنگل های بلوط دارمازوی استان لرستان می پردازد. بدین منظور دو منطقه جنگلی تخریب شده و حفاظت شده با شرایط اکولوژیکی و فیزیوگرافی مشابه انتخاب گردید که تنها تفاوت آن ها حضور آشفتگی انسانی در منطقه تخریب شده بود. اطلاعات مربوط به اشکوب علفی، درختی و خاک با استفاده از قطعات نمونه با مقیاس های متفاوت و به صورت تصادفی در هر منطقه برداشت شد. مناطق جنگلی موردمطالعه به لحاظ شاخص های تنوع و غنای گونه ای، گونه های عمومی، میزان زیست توده، نیتروژن، فسفر و ذخیره مواد غذایی گیاهان مقایسه شدند. نتایج نشان داد که بین دو منطقه تحت حفاظت و تخریب یافته به لحاظ غنای گونه ای، تعداد گونه های علفی، شاخص های غنای مارگالف و تنوع شانون-وینر، میزان زیست توده روی زمینی و زیرزمینی اختلاف معنی داری وجود دارد. همچنین در منطقه تحت حمایت میزان زیست توده روی زمینی و زیرزمینی نسبت به منطقه تخریب شده به ترتیب 7/43% و 3/35% بیشتر بود. بر اساس نتایج در منطقه حفاظت شده مقادیر نیتروژن و فسفر بیشتری توسط گونه های علفی ذخیره می گردد. همچنین تعداد بیشتر گونه های بومی و بهبود حاصلخیزی خاک سطحی در رویشگاه جنگلی حفاظت شده منجر به بهبود شرایط محیطی رویشگاه و فراهم نمودن شرایط مناسب برای برگشت پذیری اکوسیستم گردیده است. همچنین نگهداری بیشتر مواد غذایی توسط گیاهان علفی در جنگل تحت حفاظت، گویای نقش مهم این گیاهان در ذخیره و نگهداشت عناصر غذایی اکوسیستم است چنانچه میزان ذخیره مواد غذایی در منطقه دچار آشفتگی بسیار کمتر است.

به منظور بررسی اثر ارتفاع از سطح دریا روی برخی ویژگی های کمی و کیفی گونه صنوبر دلتوئیدس در استان مازندران سه رویشگاه در حدود ارتفاعی بین 150 تا 1200 متر در شهرستان ساری انتخاب شد. در هر رویشگاه برخی از مشخصه های کمی درختان از جمله قطر برابرسینه، ارتفاع کل، سطح مقطع، حجم، ضریب شکل و متغیرهای کیفی شامل سلامت تنه، تقارن تاج و فرم تنه مورد اندازه گیری و ارزیابی قرار گرفت و با استفاده از تجزیه واریانس یک طرفه و آزمون کروسکال والیس، مقادیر مربوط به مشخصه های کمی و کیفی درختان درسه رویشگاه مقایسه شدند. نتایج نشان داد که ارتفاع از سطح دریا اثرات معنی داری روی خصوصیات کمی و کیفی درختان صنوبر دلتوئیدس داشت و در ارتفاعات پایین تر (300-150 متر) درختان صنوبر از رشد قطری و حجمی مطلوب تری نسبت به ارتفاعات بالاتر برخوردار بودند. بر اساس نتایج بیشترین مقدار قطر برابرسینه (83/27 سانتی متر)، ارتفاع (13/21 متر)، سطح مقطع (046/0 مترمربع) و حجم (11/2 مترمکعب) و بیشترین فراوانی درختان با تنه استوانه ای در رویشگاه مهدشت (ارتفاع کمتر) مشاهده شد. درختان رویشگاه پهنه کلا دارای بیشترین مقدار ضریب شکل (99/0) و تاج متقارن بودند. با توجه به نتایج این پژوهش می توان بیان کرد کاشت گونه صنوبر دلتوئیدس در مناطق پایین بند می تواند موجب افزایش خصوصیات کمی و کیفی درختان این گونه شود و راهکار مناسبی به منظور تأمین نیاز چوبی صنایع وابسته به چوب باشد.

پوشش گیاهی یکی از مهم ترین مؤلفه های بوم سازگان می باشد که نقش مهمی در حفاظت خاک و جلوگیری از بلند شدن ذرات آن دارد. لذا پایش و بررسی تغییرات آن در برنامه ریزی به منظور کنترل و مهار پدیده ریزگردها مؤثر است. هدف از تحقیق حاضر بررسی تغییرات پوشش گیاهی در کانون های داخلی و خارجی ریزگردهای استان کرمانشاه و همچنین نواحی گسترش ریزگردها می باشد. بدین منظور ابتدا داده های میزان دید افقی در ساعات مختلف شبانه روز در دوره آماری (2015-2005) از اداره کل هواشناسی استان کرمانشاه اخذ شد و سال های 2008 و 2009 و همچنین ماه های اردیبهشت، خرداد و تیر به دلیل داشتن بیشترین فراوانی وقوع روزهای همراه با ریزگردها مبنای مطالعه قرار گرفت. در مرحله بعد مهم ترین رخدادهای همراه با ریزگردها در سال ها و ماه های مبنا براساس دو معیار کمترین دید افقی و بیشترین تداوم زمانی انتخاب شد و تصویر ماهواره ای مودیس (MOD02) برای آنها اخذ شد. به منظور آشکارسازی ریزگردها از روش اختلاف دمای درخشندگی باندهای حرارتی استفاده شد. سپس تغییرات پوشش گیاهی با استفاده از محصول MOD09 Q1 سنجنده مودیس و شاخص NDVI در بازه های زمانی سه ساله و در کلاسه های پوششی خوب، متوسط و ضعیف بررسی شد. نتایج این مطالعه نشان داد که در سال 2006 مساحت کلاسه پوشش گیاهی خوب در کانون های خارجی و داخلی به ترتیب 8/1% و 25/28% بوده اما در سال 2015 مساحت این کلاسه در هر دو نوع کانون خارجی (87/0%) و داخلی (62/18%) کاهش یافته است. به طورکلی با توجه به نقش ارزنده پوشش گیاهی در حفاظت خاک می توان با حفظ، احیاء و گسترش آن به ویژه در مناطقی که مطابق با نتایج این پژوهش دچار کاهش سطح شده گامی مؤثر در جهت کنترل و مهار پدیده ریزگردها برداشت.

مدیریت مشارکتی جنگل، به عنوان الگویی برای توسعه پایدار جنگل، مردم محلی را برای داشتن نقشی مؤثر در سرنوشت-شان آماده می کند و آنها را قادر می سازد تا در فرآیند توسعه پایدار جنگل مشارکت نمایند. تحقیق حاضر، به شکاف بین وضع موجود و وضع مطلوب منطقه جنگلی بانکول، به عنوان یک دغدغه بنیادی نگاه می کند. لذا، این تحقیق با هدف تدوین سازوکارهای مدیریت مشارکتی منطقه ذکر شده اجرا شده است. روش تحقیق، روشی توصیفی و تحلیلی است به طوری که به کمک ابزار های متنوع ارزیابی مشارکتی روستایی (PRA)، اطلاعات مورد نیاز از ذینفعان محلی جمع آوری شد. سپس، با استفاده از مدل (SWOT) عوامل داخلی (نقاط ضعف و قوت) و عوامل خارجی (فرصت ها و تهدیدها) شناسایی شدند. برای ارزیابی و وزن دهی به عوامل داخلی (IF) و خارجی (EF) از فرایند ماتریس برنامه ریزی با سازوکار کمی (QSPM) استفاده شد. ماتریس عوامل داخلی با امتیاز 07/3 نشان می دهد که منطقه مطالعه شده نقاط قوت بیشتری نسبت به نقاط ضعف دارد. ماتریس عوامل خارجی با امتیاز 94/2 نشان می دهد که منطقه ذکر شده فرصت های بیشتری نسبت به تهدید ها دارد. نتایج نشان می دهد که منطقه مطالعه شده در جدول برنامه ریزی راهبردی، در شرایط تهاجمی (سازوکار های SO) قرار می گیرد و بر اساس تحلیل ماتریس برنامه ریزی با سازوکار کمی (QSPM)، سازوکار های (SO) بهترین سازوکارها برای مدیریت مشارکتی منطقه جنگلی بانکول هستند. بنابراین، در منطقه مورد مطالعه اگر بخواهیم به سمت سازوکارهای مدیریت مشارکتی حرکت کنیم باید به سازوکار های تهاجمی اولویت دهیم.

گیاهان دارویی از جمله منابع طبیعی ارزشمندی هستند که امروزه مورد توجه کشور های توسعه یافته جهان قرارگرفته و به عنوان مواد اولیه جهت تبدیل به دارو های کم خطر و پربازده برای انسان تلقی می شوند. یکی از این گونه های با ارزش، درختچه زردکیش (Cionura erecta) است که در مناطق محدود و خاصی از کشور ما پراکنش دارد. هدف از مطالعه حاضر بررسی ترکیبات شیمیایی اسانس این گونه می باشد. به این منظور نمونه هایی شامل برگ، ساقه و میوه گیاه از منطقه چهارطاق در استان چهارمحال و بختیاری جمع آوری و به وسیله دستگاه کلونجر اسانس گیری شد. برای شناسایی ترکیبات تشکیل دهنده اسانس از دستگاه کراماتوگراف گازی متصل شده به طیف سنج جرمی (GC-MS)، با مقایسه شاخص های بازداری و مطالعه طیف های جرمی استفاده شد. نتایج نشان داد اسانس این گونه دارای ترکیبات ارزشمندی چون اوژنول (Eugenol)، اکسید کاریوفیلن (Caryophyllene oxide)، سدرون (Cedron-9-one) و آلفا کادینول (Alpha cadinol) است که در صنعت و داروسازی و کنترل آفات کاربرد فراوانی دارند. در این بررسی مجموعاً 23 ترکیب شناسایی شد که در این میان ترکیبات آلفا مورولن (Alpha murolene)، سدرون و اوژنول، بیشترین مواد مؤثر اسانس را به خود اختصاص داد. همچنین نتایج این مطالعه نشان داد که اسانس گونه مورد مطالعه از نظر عناصر معدنی فسفر، منیزیم، آهن، مس، سدیم و روی غنی می باشد.