پژوهش و توسعه جنگل
سال:1397 | دوره:4 | شماره:2 |تعداد مقالات:9

امروزه پوشش گیاهی طبیعی در بسیاری از مناطق خشک بنا به علل مختلف، به شدت تخریب شده است، پدیده ای که این مناطق را به سوی بیابانی شدن سوق می دهد. یکی از راهکارهای مدیریتی به منظور جلوگیری از پیشروی بیابان، کشت انواع گیاهان سازگار (مانند درختچه قره داغ)، از طریق جنگلکاری است و در این راستا کیفیت نهال های مورد استفاده، نقش مهمی در رسیدن به این هدف دارند. از عوامل موثر بر کیفیت نهال ها، می توان به خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک بستر اشاره کرد. این پژوهش با هدف مشخص کردن تاثیر خصوصیات خاک بر رشد و نمو نونهال های گیاه قره داغ در نهالستان در قالب طرح کاملا تصادفی با هفت تیمار و چهار تکرار در بهار سال 1392 در نهالستان اداره منابع طبیعی شهرستان زیرکوه انجام شد. نتایج نشان داد که ترکیب خاک بستر کشت بر روی ویژگی-های رویشی نونهال های درختچه قره داغ تاثیر معنی داری دارد. بر اساس نتایج این پژوهش، بهترین ترکیب خاک برای رشد نونهال های گیاه قره داغ عبارت است از: یک قسمت رس، دو قسمت ماسه و یک قسمت کود حیوانی. بنابراین پیشنهاد می شود در نهالستان هایی با شرایط مشابه از ترکیب ذکر شده برای تولید نهال هایی با کیفیت بالاتر استفاده شود.

هدف این پژوهش ارزیابی مقدار تاثیر هرکدام از طرح های مختلف هندسی جاده جنگلی بر روی تنوع زیستی و ترکیب توده های گیاهان در دو سمت آن بود.برای این منظور از مقایسه شاخص های تنوع زیستی شانون، غنای گونه ای منهینیک و یکنواختی اسمیت- ویلسون برای بررسی وضعیت تنوع گونه های توده های جانبی و از آنالیزهای تطبیقی قوس گیری شده (DCA) و تطبیقی متعارفی (CCA) به منظور بررسی تاثیر متغیرهای محیطی در وضعیت استقرار گونه های گیاهی در فواصل مختلف از جاده با توجه به طرح هندسی آن استفاده شد. نتایج مقایسه شاخص های تنوع نشان داد که مقدار شاخص تنوع شانون و غنای گونه ای منهینیک در دو سمت جاده از حالت مستقیم به سمت درون پیچ افزاینده بود، اما شاخص یکنواختی اسمیت- ویلسون روند عکسی را نشان می داد. نتایج آنالیز تطبیقی قوس گیری شده و تطبیقی متعارفی نشان داد که پراکنش گونه های نورپسند با افزایش متغیرهای شدت نور و درجه حرارت در حاشیه جاده همبستگی مثبتی داشت. همچنین اثر جاده بر روی این گونه ها تا عمق 10 متری از لبه آن بود. گونه های سایه پسند در عمق بیشتری از جنگل نسبت به جاده مستقر شده بودند.

به منظور تعیین و ارزیابی معیارهای مناسب مدیریت پایدار و اولویت بندی آنها در جنگل های زاگرس استان آذربایجان غربی، با جمع آوری نظرات همه افراد مرتبط در مدیریت جنگل به کمک روش نمونه گیری غیراحتمالی از طریق پرسشنامه، معیارها تعیین شدند. جامعه آماری حدود 68 نفر بود. سپس معیارهای انتخابی بر اساس رویکرد سازمانی، طبق نظرات و تایید کارشناسان خبره در چهار حوزه مدیریت، ارگان های بالاسری، اجتماعی و قوانین و سیاست ها مورد ارزیابی قرار گرفتند. ارزیابی بر اساس رویکرد تحلیل SWOT برای تعیین عوامل داخلی (نقاط قوت و ضعف) و عوامل خارجی (فرصت ها و تهدیدها) معیارهای انتخابی در هر چهار حوزه و با استفاده از تحلیل مقایسه زوجی و نرم افزار Super Decisions برای اولویت بندی معیارها انجام شد. بر اساس نتایج حاصل از تحلیل SWOT از مجموع 91 معیار انتخاب شده، برای حوزه مدیریت35 معیار، حوزه ارگان های بالاسری 21 معیار، حوزه اجتماعی 11 معیار و حوزه قوانین و سیاست ها 24 معیار پذیرفته شد. نتایج اولویت بندی نشان داد که در حوزه مدیریت معیار «تصمیم گیری از بالا به پایین» با وزن 0.096، در حوزه ارگان های بالاسری معیار «زیرمجموعه بودن سازمان جنگل ها در وزارت کشاورزی و عدم استقلال آن» با وزن 0.158، در حوزه اجتماعی معیار «عدم توسعه اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی مناسب منطقه» با وزن 0.199 و در حوزه قوانین و سیاست ها معیار «عدم آمایش سرزمین و نبود سیستم استعدادیابی» با وزن 0.114 دارای اهمیت بیشتری در منطقه بودند.

تاثیر کف بر کردن بر رویش گیاهی و عملکرد جست گروه های سه گونه از اکالیپتوس (Eucalyptus camaldulensis، E. microtheca و E. sargentii) هفت ساله که در اثر یخبندان آسیب دیده بودند، ارزیابی شد. درختان مورد آزمایش در مجاورت تصفیه خانه فاضلاب شهری یزد، پرورش یافته و به وسیله فاضلاب آبیاری شدند. گونه های مورد بررسی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی و در سه تکرار با 36 پایه در هر بلوک در سال 1386 کاشته شده و در زمستان 1392 آسیب دیدند. در بهار 1393 کلیه پایه ها در ارتفاع 15 سانتی متری از سطح خاک کف بر شدند. پس از سه ماه، تعداد جست به سه عدد در هر پایه کاهش یافت. پس از گذشت سه سال، نتایج کف بر کردن، روی تعداد شش پایه در هر بلوک با انتخاب تصادفی ارزیابی شد. قطر، ارتفاع، سطح، حجم و درصد پوشش تاجی و همچنین قطر برابر سینه جست گروه ها در گونه های مختلف دارای اختلاف معنی داری بود. توانایی بیشتر E. microtheca در تولید جست گروه و برتری E. camaldulensis در شاخص های مربوط به رشد جست گروه های تشکیل شده، اختلاف معنی داری را نشان داد. در برخی از شاخص های رشد مثل قطر متوسط تاج و سطح پوشش تاجی اختلاف معنی داری بین E. camaldulensis و E. sargentii مشاهده نشد.

نقشه تیپ جنگل یکی از ضروری ترین نقشه های موضوعی برای مدیریت اکوسیستم جنگل است. تهیه نقشه تیپ با استفاده از روش های میدانی یا عکس های هوایی، سخت و با صرف زمان و هزینه زیاد همراه است. در مقابل، داده های ماهواره ای با ویژگی های خاص خود مانند دید وسیع و یکپارچه، پوشش تکراری، فراهم آوردن داده های بهنگام و استفاده از قسمت های مختلف طیف الکترومغناطیسی جهت ثبت خصوصیات پدیده ها، امکان مناسبی را در این زمینه فراهم می کنند. این پژوهش با هدف تهیه نقشه تیپ بخشی از جنگل های زاگرس مرکزی (ذخیره گاه جنگلی چهارطاق) با داده های سنجنده OLI ماهواره لندست هشت مربوط به شهریور ماه 1395 انجام شد. نقشه واقعیت زمینی از طریق پیمایش زمینی بر اساس محاسبه تراکم درختان غالب و سطح تاج پوشش درختان با بهره گیری از اطلاعات نوع گونه، موقعیت و مساحت تاج پوشش درختان تهیه شد. به منظور افزایش قدرت تفکیک مکانی داده های چند طیفی، فنون مختلف ادغام روی تصاویر اعمال شد. بهترین نتیجه حاصل از خوارزمی حداکثر احتمال، مقادیر شاخص کاپا و صحت کلی برابر 0.57 و 63 درصد را در مقایسه با نقشه واقعیت زمینی بر اساس تراکم درختان در منطقه نشان داد. نتایج نشان داد تصاویر این سنجنده با توجه به تنوع زیاد گونه های گیاهی منطقه، قابلیت متوسطی برای تهیه نقشه تیپ جنگل را دارند.

این پژوهش به بررسی تنوع و غنای آشکوب علفی تیپ های جنگلی زاگرس میانی و ارتباط آن با مشخصه های آشکوب درختی و برخی متغیرهای خاکی می پردازد.بدین منظور اطلاعات آشکوب درختی تیپ های جنگلی بلوط ایرانی، بلوط دارمازو و گلابی وحشی با استفاده از 24 قطعه نمونه 500 مترمربعی و اطلاعات آشکوب علفی آنها با استفاده از 288 قطعه نمونه یک مترمربعی تصادفی برداشت شد. در قطعات نمونه اصلی علاوه بر ویژگی های فیزیوگرافی، تراکم، ارتفاع جست گروه ها و مقدار تاج پوشش درختی، دو نمونه ترکیبی خاک از اعماق 0-10 و 10-30 سانتی متری برداشت شد. در قطعات نمونه یک مترمربعی درصد حضور گونه ها به عنوان معیاری از وفور ثبت شد. نتایج نشان داد به طور معنی داری مقادیر غنا (کل، منهینیک و مارگالف) و تنوع گونه ای (شانون- وینر و فیشر- آلفا) آشکوب علفی تیپ جنگلی بلوط دارمازو بیشتر از تیپ بلوط ایرانی است. ضمن اینکه تیپ های مذکور فاقد اختلاف معنی داری در شاخص های غالبیت، یکنواختی و تنوع سیمپسون بودند. نتایج همبستگی پیرسون مقادیر غنا و تنوع گونه ای با متغیرهای خاک نشان داد که تنوع و غنای گونه ای تیپ های مورد بررسی با مقادیر رس، سیلت، آهک، کلسیم و اسیدیته خاک همبستگی مثبت نشان می دهد.

امروزه بررسی ساختار جنگل از مباحث مورد توجه و ضروری به ویژه در راستای اهداف جنگل شناسی نزدیک به طبیعت است. این پژوهش با هدف شناسایی ویژگی های ساختاری توده های شاخه زاد در جنگل فندقلوی استان اردبیل انجام شد. پس از جنگل گردشی اولیه سه توده جنگلی شاخه زاد انتخاب و در هر توده، سه قطعه نمونه یک هکتاری (100×100 متر) انتخاب و اطلاعات مربوط به ساختار جنگل اندازه گیری و ثبت شد. به منظور بررسی زادآوری در هر یک از قطعات نمونه، 25 قطعه نمونه  20متر مربعی (4×5 متر) در قالب یک شبکه آماربرداری منظم مورد ارزیابی قرار گرفت. فراوانی زادآوری در طبقه های قطری و ارتفاعی به تفکیک گونه در هر قطعه ثبت شد. نتایج این پژوهش نشان داد که راش در یکی از رویشگاه ها به عنوان گونه اصلی و تیپ غالب و در دو رویشگاه دیگر به عنوان گونه همراه با ممرز و فندق بود. نمودار پراکنش تعداد در طبقات قطری توده ها نشانگر توده های ناهمسال نامنظم بود. مقایسه میانگین مشخصه های ساختاری رویشگاه های مورد بررسی، اختلاف معنی داری را در سطح 5 درصد بین رویشگاه ها نشان داد.

امروزه گسترش جوامع انسانی و تسلط بیشتر بر محیط زیست، سبب شده تا تغییرات محیطی سریع تر و گسترده تر از قبل به وقوع بپیوندند. این مساله وسعت عرصه های طبیعی را کاهش و پراکندگی و انقطاع آن را افزایش می دهد. هدف از این پژوهش ارزیابی تغییرات زمانی و توزیع مکانی اراضی پردانان پیرانشهر به کمک سنجش از دور و با استفاده از سنجه های سیمای سرزمین در یک بازه زمانی ده ساله است که برای برنامه ریزی های فعلی و آتی استفاده از سرزمین به منظور توسعه پایدار حائز اهمیت می باشد. برای تهیه نقشه کاربری اراضی از تصاویر ماهواره ای لندست استفاده شد. به منظور بررسی تغییرات کاربری اراضی در این بازه زمانی از سنجه های تعداد لکه، تراکم لکه، درصد پوشش، بزرگ ترین لکه در سطح کلاس و از سنجه های تعداد لکه ها، تراکم لکه، تنوع شانون و پیوستگی در سطح سیمای سرزمین در نرم افزار فراگستتس استفاده شد. نتایج پژوهش با استفاده از سنجه ها در دو سطح بیانگر آن است که به طور کلی، سیمای سرزمین تکه تکه تر، از نظر شکلی پیچیده تر، نامنظم تر و از نظر مقدار یکپارچگی عناصر ساختاری، ناپیوسته تر (از 39.01 به 33.06 درصد) و از نظر نوع کاربری پوشش موجود در واحد سطح متنوع تر (از 1.04 به 1.15) شده است.

در مناطق جنگلی خارج از شمال ایران، ایجاد جاده جنگلی هزینه بر و بدون درآمد بوده و اغلب توسط سازمان راه و ترابری و جهاد سازندگی انجام می شود. با توجه به اولویت موضوعات اقتصادی- اجتماعی در جنگل های غرب کشور، ارزیابی تاثیر راه های جنگلی بر توسعه یافتگی خدماتی روستاها ضرورت دارد. بدین منظور در این پژوهش روند توسعه شبکه جاده های جنگلی در دهه های 40، 80 و 90 هجری شمسی با محاسبه طول جاده و ارزیابی کیفیت روسازی تعیین شد. برای این کار عکس های هوایی مربوط به دهه های یادشده از سازمان نقشه برداری کشور تهیه و پس از انجام تصحیحات هندسی نسبت به تفسیر بصری آنها اقدام شد. بعد با استفاده از منابع آماری و اطلاعات مربوط به سرشماری عمومی نفوس و مسکن و پرسشنامه های تکمیل شده برای هر یک از روستاها مقدار توسعه یافتگی روستا های منطقه مورد بررسی از طریق شاخص Z در بازه های زمانی یادشده بر آورد شد. سپس با استفاده از آزمون همبستگی اسپیرمن، رابطه برخورداری از راه و توسعه یافتگی روستاها محاسبه شد. مقدار همبستگی محاسبه شده برابر 0.738=r به دست آمد که بیانگر ارتباط مستقیم و معنی دار بین دسترسی به راه های جنگلی و توسعه یافتگی روستا است.