فلسفه تربیت
سال:1397 | دوره:3 | شماره:2 |تعداد مقالات:6

هدف از این مقاله ارائه تبیینی روش شناختی از فرایند تحلیل مفاهیم تربیتی در فلسفه تربیت با رویکرد اسلامی بر مبنای نظریه ادراکات اعتباری علامه طباطبایی است. تحقیق با روش استنتاجی (تحلیل پیش رونده) انجام شده است و پس از اشاره به مدعای اصلی نظریه مزبور، به استنتاج دلالت های آن، در ارتباط با روش شناسی این نوع تحلیل مفهومی می پردازد. اهم یافته ها: 1-بر اساس نظریه ادراکات اعتباری و تبیین خاص آن از رابطه بین واقعیت ها و ارزش ها، مفاهیم تربیتی، از نوع اعتباریات مابعدالاجتماع تلقی می شوند که فرایند پردازش آن ها، در همه ی جوامع بشری به شیوه استدلالی جدل، باملاحظه مجموعه ای از واقعیات و حقائق مربوط به نیازها و اغراض و مصالح ناظر به زندگی مطلوب انسان و نیز با توجه به استعدادها و شرایط واقعی تأثیرگذار بر آدمی، در جهت تنظیم و هدایت روابط انسانی دارای اثر نسبتاً پایدار در ابعاد شخصیت دیگران، جعل و ابداع عقلایی می شود؛ 2-مفاهیم تربیتی دارای این ویژگی ها هستند: اعتباری و هنجاری بودن و درنتیجه عدم امکان اتصاف به صدق و کذب؛ رابطه تولیدی و ضروری نداشتن با قضایای بدیهی و نظری؛ امکان تحول و تغییر و امکان ارتباط روان شناختی جعل این نوع مفاهیم با نظر به مجموعه واقعیات و نیازهای وجود انسان؛ 3-اهم ملاک های اعتباربخشی این گونه مفاهیم عبارت اند از: الف-موجه بودن ارزش ها و گزاره های پشتیبان؛ ب-سازگاری آن ها با سایر ارزش های مقبول اجتماعی؛ ج-کارآمد بودن این مفاهیم. در نهایت با تأکید بر تمایز میان عناصر ثابت و متغیر در نیازهای بشری و تفکیک نسبیت مفهومی از نسبیت مصداقی، جایگاه ثبات و نسبیت در فرآیند تحلیل مفاهیم تربیتی، مشخص شد.

هدف پژوهش تدوین الگوی پیشگیرانه تربیت اخلاقی فایده گرا با تأکید بر رفتارهای نامطلوب در دیدگاه میل است. روش به کاررفته، توصیفی-تحلیلی است. بنا بر نتایج حاصله، رفتارهای نامطلوب شامل رفتارهای خطا (ناقض حقوق و آسایش دیگران)، و ناخوشایند است که وجودشان با توجه به قصور فرد در وظایف قابل تبیین است. هدف تربیت اخلاقی، خوشبختی، و تربیت اخلاقی در گستره موردنظر شامل ابعاد پیشگیری و مجازات است. مجازات به شکل مجازات قانونی و نکوهش به علت نقض حقوق و آشفته ساختن آسایش دیگران، و ازدست دادن حسن نظر و ارتباطشان به علت رفتارهای فاقدمتانت شخصی نمود می یابد. اما منظور از پیشگیری، پیشگیری اولیه است که اصول حاکم بر آن، عدالت و تدبیراند. حاکمیت عدالت مربوط به رفتارهای ناقض حقوق اما حاکمیت تدبیر، در پیشگیری از هر دو رفتار خطا و در معنای مراقبت از نفس و مراقبت از استدلال هاست. در رفتارهای ناخوشایند اصل حاکم همان تدبیر با معانی پیش گفته است، که این یافته ها تأییدی است بر عقیده میل که «بنیادهای زندگی اخلاقی در عصرجدید، عدالت و تدبیراند». راهبردهای پیشگیری به تناسب دو نوع رفتار نامطلوب، شامل تقویت وجدان و راهبردهای آگاهی بخش و بصیرت افزا هستند که پیوندشان با اصول، در الگوی پیشگیرانه مشخص شده است. بر اساس ارزیابی یافته های حاصل از پیشگیری، اگرچه لحاظ نمودن تنبیه های معقول برای رفتارهای خطا و توجه به عدالت و تدبیر در تبیین رفتار های نامطلوب، از وجوه مثبت دیدگاه میل است، اما به عقاید وی درزمینه رفتارهای ناخوشایند نقد وارد است؛ زیرا مداخله ها و تنبیه های لحاظ شده برای این رفتارها ضمانت اجرایی لازم را ندارند تا به خود ضرر نزنند و دارندگان رفتارهای ناخوشایند را اصلاح کنند. هم چنین عقیده وی در مورد دِین افراد نسبت به یکدیگر، فاقد پشتوانه اجرایی قوی برای عمل در رابطه با دارندگان این رفتارهاست، که رفع این ضعف ها، نیازمند تجدیدنظر در اصل ضرر میل و تصحیح و ترمیم برخی عقاید اوست.

مقاله حاضر مطالعه ای تطبیقی جهت بررسی نسبت میان مبانی، اهداف و روش تفکر انتقادی در فلسفه اجتماعی هورکهایمر و برنامه فلسفه برای کودکان و نقد دو رویکرد است. در این راستا 3 سؤال پژوهشی مطرح شده است که مقاله حاضر در صدد پاسخگویی به این سؤال ها ناظر به تبیین مبانی، اهداف و روش و نسبت میان آن ها می باشد. برای پاسخگویی به این سؤال ها روش پژوهش تطبیقی مورد استفاده قرار گرفته است. نتایج پژوهش بیانگر مشابهت ها و همچنین تفاوت هایی در ابعاد مورد نظر است. به عنوان مثال در حوزه ی مبانی، می توان تأثیرپذیری از روش و منش سقراط و تأکید بر جایگاه اندیشه ورزی در فلسفه به جای موضوعات متافیزیکی را نام برد. در حوزه ی اهداف، پرورش عقلانی و ساختن زندگی بهتر موضوعی است که هر دو دیدگاه به آن توجه دارند با این تفاوت که معنای زندگی بهتر در نظر هورکهایمر فراهم ساختن شادکامی برای بیشترین افراد ممکن است، اما در فلسفه برای کودکان زندگی بهتر به معنای زندگی در جامعه ای دموکراتیک با شهروندانی متفکر و مسئول است. همچنین تفاوت هایی مثل انطباق با شرایط اجتماعی و جایگاه دانش در نقد اجتماعی مطرح شده است. در باب روش، تفاوت عمده ی دو دیدگاه در این است که برنامه فلسفه برای کودکان قائل به ارائه روشی مشخص برای پرورش تفکر انتقادی است، اما هورکهایمر تفکر انتقادی را فرایندی در جریان و مداوم می داند و از ارائه ی روشی مشخص اجتناب می کند و تنها به نقد منفی اشاره می کند. نتایج این مطالعه ی تطبیقی می تواند برای طراحان برنامه های درسی در سیستم های آموزشی به منظور ارائه ی الگویی برای پرورش تفکر انتقادی به کار رود.

هدف پژوهش حاضر، بررسی جایگاه موک ها در پرورش مسئولیت پذیری اخلاقی با تأکید بر نظریه کنش گر-شبکه است. پژوهش حاضر فلسفی و روش آن از نوع تحلیل مفهومی و زبانی و تحلیل منطقی فرارونده است. اسناد تحلیل شده شامل دیدگاه های صاحب نظران، کتب، پیشینه مطالعاتی و پژوهش های مرتبط در این زمینه اند. پژوهش نشان داد که بربنیاد نظریه کنش گر– شبکه و عاملیت هم زمان انسان و فناوری و تأثیرگذاری متقابل آن ها بر یکدیگر، موک ها ابزاری خنثی نیستند و می توانند دارای جایگاه دوگانه سازنده و غیرسازنده در پرورش مسئولیت پذیری اخلاقی باشند. از یک سو از طریق تغییر نقش استاد و فراگیر، به کارگیری رویکردهای تعاملی در تدریس، پرورش شایستگی های اختصاصی و توسعه عدالت آموزشی زمینه پرورش مسئولیت پذیری اخلاقی را فراهم می کنند، از سوی دیگر، به علت غیرحضوری بودن، پذیرش بی قیدوشرط همه متقاضیان، شلوغ بودن کلاس ها، وجود هویت های کاذب و امکان ناشناختگی فراگیران، باعث کاهش مسئولیت پذیری می شوند. بر اساس نظریه کنش گر-شبکه و نگاه واسطه ای، متقارن و شبکه ای به انسان و مصنوعات می توان چنین نتیجه گیری کرد که موک ها از طریق تغییر ماهیت علایق و قصد های کنش گران، زمینه پرورش مسئولیت پذیری یا مسئولیت گریزی اخلاقی آن ها را فراهم کرده اند. این ابزار به خودی خود فاقد ابزاری برای تقویت مسئولیت پذیری اخلاقی است اما این خلاء را می توان با تعاملی تر کردن محیط یادگیری و استفاده بیشتر از فناوری های چندرسانه ای پر کرد.

تحقیق حاضر با هدف بررسی و مقایسه زمینه های ادبی شکل گیری پایدیا در یونان باستان و آموزه های حکمی و تربیتی در ایران باستان، با تاکید بر حماسه های ایلیاد و اودیسه و شاهنامه و به روش تحلیل (مفهومی، اسنادی، و تطبیقی) به انجام رسیده است. بر این اساس، ابتدا مفاهیم، پیشینه، انواع و زمینه های شکل گیری پایدیا در یونان (ایلیاد و اودیسه) و آموزه های تربیتی در ایران (شاهنامه) در چهار بعد جسمانی، هنری، اخلاقی و عقلانی بررسی شد. سپس وجوه اشتراک و افتراق این زمینه ها و آموزه ها در این دو اثر حماسی استخراج و معرفی شدند. در وجوه اشتراک، در پایدیای یونانی و آموزه های حکمی و تربیتی ایران جنبه های حماسی بر دیگر ژانرهای ادبی غلبه دارد، هم چنین در هر دو فرهنگ، از بستر تمثیل برای آموزش بهره گرفته می شود. در بعد جسمانی، در ادبیات هر دو ملت، انسان متعالی در تن سالم و روح پاک جلوه گر است. در بعد اخلاقی، می توان از آموزه های انسانی و نمونه های جوانمردی و اخلاق والا در خلال داستان ها و اشعار حماسی هر دو ملت یاد کرد. در بعد عقلانی، متون ایران باستان به عقل و خرد اهمیت زیادی می دهند. در ادبیات یونان نیز به مقوله ی خردپروری و بیان عوارض آن پرداخته شده است. این خردورزی مناسب با بستر فرهنگی تربیتی دو ملت نمود می یابد، چنان که در شاهنامه بارزترین نشانه های خردمندی مختصر و پرمعنا گویی است. در پایدیای یونانی، جلوه های این خردورزی در مبانی حکمی آشکار می شود. همراهی عقل و صبر و مدارا کردن با مردم و کار ارزشمند و عدالت و تعادل در رفتار و زندگی به واسطه ی خردمندی از موارد مشترک در هر دو فرهنگ و مبانی تربیتی آن هاست. در وجوه افتراق، در ادبیات یونان مولفه ها جزئی تر و کارکردی تر، و اسطوره ها فردی تر هستند، در حالی که در ایران مباحث تعلیمی کلی ترند و اسطوره های جمعی نمود بیشتری دارند. در بعد هنری، شاهد مفاهیم گسترده تری در ادبیات ایران نسبت به فرهنگ یونانی هستیم.

هدف اصلی این پژوهش تبیین ملاحظات تربیتی حاصل از خودپیروی اخلاقی مبتنی بر تلقی چارلز تیلور از ایده اصالت است. این پژوهش شامل دو بخش است: بخش اول به تبیین ایده اصالت و اخلاق مبتنی برآن ازمنظر تیلور می پردازد. بنا بر یافته این بخش خودارجاعی مستور در ایده اصالت از منظر تیلور محدود به حیطه روش و شیوه زیستن است، نه حیطه محتوا. بخش دوم به تبیین ملاحظات تربیتی این موضوع اختصاص دارد. منظور از ملاحظات نه تنها اصول، بلکه هر آن چیزی است که بتوان (و یا باید) مبتنی بر یافته های بخش پیشین برای امر تربیت لحاظ کرد یا پیشنهاد داد. در این بخش پنج ملاحظه تربیتی مبتنی بر دو اصل التزام و تعلق در دو بخش جداگانه استخراج شد. ملاحظات مبتنی بر اصل التزام عبارت اند از: 1-تقویت قوه استدلال، 2-تقویت حس تکلیف پذیری در قبال خویشتن، 3-تقویت خودآگاهی و خودگزینشی در انتخاب های اخلاقی و ملاحظات مبتنی بر اصل تعلق شامل موارد زیر است: 1-توجه به نقش ارتباطات اجتماعی و خانوادگی در امرتربیت، 2-توجه به گسست فرهنگی موجود بین والدین و فرزندان در امر تربیت.