پژوهش نامه مذاهب اسلامی
سال:1396 | دوره:4 | شماره:7 |تعداد مقالات:8

چکیده فارسی:مفهوم «وحدت اسلامی» در ایران از دوره قاجار تاکنون محل بحث و مناقشه بوده است. این مفهوم در عصر جدید و زمینه نوعی آگاهی دینی و در پاسخ به شرایط جهان اسلام در مواجهه با «غرب» و «استعمار» شکل گرفت. «وحدت اسلامی» ابتدا در شبه قاره هند و سپس در عثمانی و ایران نضج و نشو پیدا کرد. این مفهوم در ایران در ارتباط با مثلث مفهومی «انحطاط-خرافه گرایی- توحید» پیگیری شد، با این حال ویژگی و شاخصه اصلی خود را در ارتباط با طرح و گسترش آن در جهان اسلام حفظ کرد. شاخصه اصلی این بحث، طرح و گسترش آن در زمینه ای کلامی ذیل دوگانه مفهومی فرقه گرایی- سکولاریسم بود که موجب ناکارآمدی آن شد. چکیده عربی:الوحدة الاسلامیة کانت من المفاهیم التی یتنازع علیها فی ایران من زمن قاجار الی الآن. شکّل هذا المفهوم فی العهد الجدید و قد اصبح نوعاً من المعرفة الدینیة و جواباً لشرائط العالم الاسلام فی مواجهة مع (الغرب) و (الاستعمار). الاصطلاح «الوحدة الاسلامیة» نشأت ابتداءً فی شبه القارة الهندیة ثم نمت و نضجت فی العثمانیة و فی ایران.یتبع هذا المفهوم فی ایران فی اتصال مع مثلث المفاهیمی: الهبوط، الاتباع الخرافات، التوحید؛ و مع ذلک احتفظ سماته الرئیسیة والخصائص المرتبطة بالتصمیم والتطویر فی العالم الإسلامی.الخصوصیة الرئیسیة لهذا البحث هی االتصمیم والتطویر الکلامی ذیل الثنایة المفهومیة التطرف والعلمانیة، التی کان موجباً لعدم الفعّالیة هذا بحث.

چکیده فارسی:یکی از منابع مهم پژوهشی در حوزه تمدنی جهان اسلام، نسخ خطی است و بخشی از این مواریث کهن، طبعا متعلق به طیف جامعه شیعی است. وجود عناصر مشترک قوی اعتقادی و مشابهت ها و تاثیرات رفتاری بکتاشیان از آموزه های مکتب اهل بیت (ع)، با شکلی صوفیانه، حاکی از آن است که آنان، بی تردید، بخشی از جامعه شیعی دورمانده از اصل خویش اند. بررسی مقدماتی گونه شناختی متون کهن بکتاشیان، نشان می دهد بیشترین آثار بکتاشیه به زبان ترکی عثمانی و در موضوع کلی تصوف، شامل بیان آیین ها و آداب جمع خانه ها، همراه شرح احوال و نقل سخنان رهبران بکتاشیه، افسانه های عجیب تاویلی درباره رهبران بکتاشیه، به ویژه حاجی بکتاش ولی، همچنین نگاه نیمه لاهوتی به حضرت علی (ع) همراه تاثیرپذیری های بیشتر از آموزه های امام صادق (ع)، در کنار ردپایی از عناصر اندیشه های غالیانه و تاویلی شیعی، به ویژه در مساله تولا و تبرا از غاصبان حقوق اهل بیت (ع) است. تحریر این نوشتار، به روش توصیفی و کتاب خانه ای، بیشتر بر پایه نسخه های خطی بکتاشیه موجود در کتاب خانه های ترکیه بوده است. چکیده عربی:المخطوطات الخطیة کانت من المصادر المهمة فی الحضارة الاسلامیة، و بالطبع جزء من هذا التراثظ العریق، ینتمی إلی الطائفة الشیعیة. وجود العناصر المشترکة القویة الاعتقادیة والتشابهات البکتاشیة و تأثّراتهم السلوکیة من المدرسة المضیئة اهل البیت: مع شکلهم الصوفیة، حاک عن کونهم من الشیعه بلا شکٍ و لکن کانوا بعید عن اصالتهم.التحقیق المقدّمی فی تصنیف التراث القدیم البکتاشیین، یظهر لنا انّ اکثر مکتوباتهم کانت الترکیة العثمانیة بکتاشیه و فی الموضوع العام للصوفیة، الشامل لبیان آدابهم و عاداتهم فی بیت الجمع مع تبیین الاحوال و بیان اقوال قائدیهم، الرؤایا العجیبة التأویلیة حول قائدیهم و بالخصوص «حاجی بکتاش ولی»، و ایضاً النظر شبه الاهوتی بالنسبة الی امیر المؤمنین علی (ع) مع قبول التأثیر الکثیر من معارف الامام الصادق (ع) مضافاً الی آثار عناصر افکار الغلات والتأویل الشیعی علی الخصوص حول موضوع التبری والتولی من غاصبی حقوق اهل البیت :.تحریر هذا المکتوب، کان باسلوب التوصیفی فی المکتبات مع العنایة الی النسخ الخطیة الموجودة فی مکتبات ترکیا.

چکیده فارسی:چگونگی عمل شیعیان به فقه در دوره قبل از امامت امام محمد باقر (ع)، مساله ای است مبهم که برخی حتی بدان ورود نکرده اند یا گذرا از آن سخن رانده اند. نوشتار حاضر، با بررسی دوره نخست فقه شیعه پس از پیامبر اکرم (ص) تا قبل از امام محمد باقر (ع) می کوشد چگونگی عمل شیعیان به فقه و راه های اخذ آن در این دوره را بازخوانی کند، دوره ای که امامان نخست، با مشکلات فراوانی روبه رو بودند. روایات فقهی و نقل های موجود تاریخی نشان می دهد شیعیان با روش هایی مانند اجتهاد بر اساس اصول القاشده امامان در شهرهای دور از مرکز شیعه، پرسش مستقیم از ایشان یا اصحاب، تابعین و عالمان شیعی یا احتمالا رجوع به مکتوبات و دست نوشته های برجای مانده از امامانی مانند امام حسن مجتبی (ع) و امام سجاد (ع) یا اصحاب آنان نظیر ابورافع و دو فرزندش، مسائل فقهی خود را درمی یافته اند. البته شیعیان قبل از امام محمد باقر (ع)، گاهی برای دریافت پاسخ در مسائل شرعی، به عالمان غیرشیعی رجوع می کرده اند. چکیده عربی:کثیر من العلماء عدّوا کیفیة عمل الامامیة بالفقه قبل الامام محمد الباقر (ع) من الامور الغامضة ولم تتعرضوا بها او مرّو بها اجمالاً. یمکن انفتاح نافذة جدیدة الی تاریخ الفقه بتوضیح هذا الامر فی العهد المذکور.یستهدف من هذا المقال، الدراسة فی کیفیة عمل الامامیة بالفقه و طرق الاخذ به من عهد الرسول (ص) الی الامام محمد الباقر (ع) و هی فترة کانت فیها مصائب عدیدة للائمة الاطهار: کالتقابل مع الامویان، عدم الاهتمام بالفقه کسائر العصور، الوقایع التی وقعت فی کربلاء و عدم وجود حکومة قویة شیعیة لانتشار الفقه الشیعی.تظهر من الروایات الفقهیة والتاریخیة ان الشیعة اخذوا احکامهم الفقهیة من اسلوبٍ کالاجتهاد الموافق للاصول الذی وصل الیهم من الائمة المعصومین: فی مدائن بعیدة، السؤال من الائمة مباشرة او من اصحابهم او تابیهم والعلماء الشیعی و فی بعض الامور بالمراجعة الی المکتوبات التی ورثوا من الائمة: کالامام الحسن المجتبی او السجاد (ع) او اصحابهم مثل ابورافع و ولدیه. ولکن الامامیة رجعوا الی علماء العامة قبل الامام محمد الباقر (ع).

چکیده فارسی:این مقاله می کوشد نحوه مواجهه امام صادق (ع) با پرسش ها و شبهات کلامی، استفاده ایشان از برهان لم یا ان و کاربرد یقینیات شش گانه، در براهین اعتقادی ایشان را بکاود و چارچوب محکم استدلالی امام را که قابل بیان به روش های استدلال منطقی معهود و شناخته شده نیز هست نشان دهد. روش بررسی، مراجعه به مهم ترین منابع روایی و استخراج روایات کلامی امام (ع) و تحلیل آن بوده است. نتیجه مقاله نشان می دهد رویکرد و روش ایشان برهانی بوده است، معمولا در مواجهه با دانشمندان از براهین لمی سود می جستند و در مواجهه با افراد عادی از براهین انی. استفاده امام صادق (ع) از برهان انی در مباحث و پرسش ها و پاسخ های اعتقادی، بسیار بیشتر از براهین لمی بوده است. همچنین، آن حضرت بارها از یقینیات، به همان معنا و مفهوم منطقی، استفاده کرده اند. چکیده عربی:بحثت فی هذه المقالة عن منهج استدلالی الامام الصادق (ع) للجواب بالاسئلة والشبهات العقائدیة. و کان الهدف من تألیفها الجواب بالسؤال عن کیفیة مواجهة الامام الصادق (ع) مع الاسئلة والشبهات الاعقائدیة و ایضاً الجواب بانّ الامام فی ایة مواضع استخدم برهان «لمّ» او برهان «انّ» و ایضاً استفاد الامام من ایة الثوابت الستة فی براهینه.لا یریدون المؤلّفین التحدید استدلالات الامام فی نمط خاص؛ ولکن یریدون ان یظهروا اطاراً قویاً استدلالیاً للامام (ع) بشکلِ یمکن بیانه باسلوب الاستدلال المنطقی المعهود والمتعارف. و کان منهجهم فی هذا البحث، المراجعة باهم المصادر الروائیة واستخراج الروایات العقائدیة للامام (ع) و تحلیل هذه المصادر والروایات.انتجت هذه المقالة بانّ منهج الامام الصادق (ع) کان استدلالیاً و فی مواضع التی کان مخاطبه من العلماء استخدم براهین «لمّی» و لکن ان کان مخاطبه غیرالعلماء والعوام استفاد من براهین «انّی». و فی المجموع استفادة الامام من براهین «انّی» فی الاجوبة بالمسائل العقائدیة اکثر من براهین «لمّی».ایضاً انّ الامام استخدم الثوابت والیقینیات بمعناهم المنطقی المتعارف فی مواضع کثیرة.

چکیده فارسی:تفسیر القرآن الحکیم مشهور به المنار، از مهم ترین تفاسیر قرآن در سده چهاردهم هجری است که در این عرصه، آرای جدید و در خور تحقیق، عرضه کرده است. مقاله حاضر با نگاهی توصیفی تحلیلی رویکرد فقهی رشید رضا در این تفسیر را برمی رسد و بیان می دارد که «نفی تبعیت بدون دلیل از اقوال پیشینیان»، «کاستن از گستره فقه» و «مصلحت محوری فقیهانه»، مشخصه هایی بارز در رویکرد فقهی صاحب المنار است. مشخصه های مزبور نیز در نهایت، به تقویت فرآیند «عرفی سازی حوزه امور دنیوی»، یعنی همه قلمرو فقه به جز عبادات، می انجامد. چکیده عربی:«تفسیر القرآن الکریم» المعروف باسم «المنار» کان من اهم التفاسیر القرآنیة فی القرن الرابع عشر الذی قُدِّم فیه آراءٌ جدیدة هی فی الشأن.تبحث فی هذه المقالة عن الآراء الفقهیة لرشید رضا بالمنهج التحلیل الوصفی و تتبین فیها انّ «نفی التبعیة عن اقوال السلف من دون دلیل»، «تقلیل نطاق الفقه» و «محوریة المصلحة للفقهاء» کانوا من اعظم الممیزات فی المنهج الفقهی لصاحب «المنار».الممیزات المذکورة تنتهی الی تقویة عملیة علمانیة الشئون الدنیویة (ای تعریف نطاق الفقه عدا العبادات).

چکیده فارسی:تشخیص جنسیت افراد دوجنسه با بهره گیری از معیار شمارش تعداد دنده ها، از جمله مسائلی است که در فقه اسلامی محل مناقشه بوده و طرفداران آن، به روایات آفرینش زن از دنده مرد و آفرینش حواء از دنده آدم استناد کرده اند، روایاتی که بنا به ادعا، روایت شریح قاضی، معتبرترین آنها است. با بررسی سندی و تاریخی روایات مزبور و سیر تحول آنها در منابع روایی، آثار جعل در آنها روشن می شود. بررسی اختصاصی روایت شریح نیز اشکالات مختلف سندی و متنی آن را آشکار کرده، وجود روایات معارض و قراین جعل، به ویژه مخالفت روایت شریح با مسلمات علمی، جعلی بودن آن را مرجح می کند. بنابراین، ممکن نیست برای معتبربودن معیار شمار دنده ها در تشخیص جنسیت و صدور دیگر احکام، به این روایت استناد کرد. چکیده عربی:تشخیص الجنس لذوی الجنسین باستعانة عدّ التروس من الثدی البشری، کان من المسائل المتنازع علیها فی الفقه الاسلامی و تمسّک الذین اثبتوه بروایات خلق المرأة من تروس الرجل و خلق الحواء من تروس آدم (ع) اوثقهم روایة القاضی شریح التی یکشف آثار الجعل فیها بالتأمل فی مصدر هذه الروایات و تاریخها و تحولاتها فی مصادر الروائیة.التحلیل بالخصوص فی روایة القاضی شریح یوضح لنا وجود المشاکل المختلفة فی سندها و محتواها و ایضاً تعارضها مع الروایات الصحیحة علی الخصوص مخالفتها مع المسلّمات العلمیة. هذه الامور کلها تدل علی الجعل فی روایته.فعلی هذا؛ لا یمکن الاستناد الی هذه الروایات لاعتبار عدّ التروس فی تشخیص الجنس و صدور الحکم.

در تفسیر برخی آیات، معنای آیه از ساخت زبانی و بافتی آن استخراج نمی شود، بلکه از معارف برون از متن دینی طلب می شود، لذا روایات و اخبار سبب نزول، از منابع خارجی مهم و جهت دهنده کار مفسر در تعیین مراد خداوند است. در تفاسیر امروزی، از جمله المنار و الفرقان، نقش روایات سبب نزول کمتر شده است. این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی، جایگاه و کارکرد روایات سبب نزول را در این دو تفسیر، به شکل تطبیقی کاویده است. یافته های پژوهش نشان می دهد به دلایلی همچون توجه به وحدت موضوعی سوره، عقل گرایی در فهم آیات، حجت نبودن گفتار صحابه و تابعان، اجتهاد آنان در روایات، نقل به معنا شدن روایات سبب نزول، ضعف سندی و متنی روایات، و... رویکرد این تفاسیر به روایات سبب نزول، تقریبا منفی است. تبیین تاثیر این رویکرد در چگونگی و کیفیت نقل روایات سبب نزول و نیز کارکرد این روایات در دو تفسیر مذکور، از دیگر مسائلی است که در این تحقیق بحث شده است.

چکیده فارسی:از دغدغه های بسیار مهم دانش عرفان، تبیین کیفیت به فعلیت رساندن استعدادهای انسان و نحوه رسیدن او به غایاتش است. اهل عرفان با اثبات ضرورت سلوک عرفانی، گام نهادن در این مسیر را بهترین راه حل برای رسیدن به هدف مذکور می دانند. این مقاله می کوشد نسبت امام معصوم با سلوک الی اله را از دو منظر بررسی کند: ارتباط امام معصوم با صراط سلوکی، و رابطه امام معصوم با سالک. امام معصوم مقوم صراط سلوکی است و شان و منزلت وی در سلوک عرفانی، با نبی اکرم یکسان است. از این رو، منزلت امام معصوم با هیچ یک از انسان ها قیاس پذیر نیست و تمامی انسان ها برای تقرب الی اله نیازمند او هستند. او قادر است سالکان را در صراط سلوکی هدایت کند. ارشاد دیگر سالکان نیز فقط به واسطه استمداد از امام معصوم تصورپذیر است. هدایت از جانب امام معصوم در صراط سلوکی به نحو ارائه طریق و ایصال الی المطلوب تحقق می پذیرد. چکیده عربی:تبیین کیفیة وصول استعداد الانسان الی الفعل کان من اهم هموم علم العرفان. فلذا جهد العرفاء فی العلم بالانسان واستکشافه و فی کیفیة وصوله الی غایاته و علی رأیهم کان المشی فی هذا الطریق من احسن الوجوه للوصول بالغایة المذکورة فی اثبات ضرورة السلوک العرفانی.هذه المقالة تسعی فی تبیین و تحلیل مکان الامام بالنسبة الی سلوک الی اللّه و فی النهایة ینتج الی انّ السلوک یمکن تحلیله من وجهین: الاول: ارتباط الامام مع الصراط السلوکی؛ الثانی: رابطته مع السالک.الامام المعصوم کان مقوّم الصراط السلوکی و مع عدمه سیتم ازالته و ایضاً کان الامام المعصوم بمنزلة النبی (ص) فی السلوک العرفانی فمن ثَمّ منزلة الامام غیر قابلٍ للقیاس مع غیره و یحتاج غیرالمعصومین الیهم للتقرب الی اللّه. مضافاً الی هذا، الامام المعصوم کان قادراً علی هدایة السالکین الی الصراط السلوکی.الاستعانة من الامام کان من تلمیحاته الاخری للسالکین. تحقَّق الهدایة من قبل الامام فی الصراط السلوکی بطرق منها: «تقدیم الطریق» و «الایصال الی المطلوب»؛ و هذه المقالة کانت بصدد تبیین و اثبات هذه المطالب.