پژوهشنامه اورمزد
سال:1399 | دوره:- | شماره:50 |تعداد مقالات:11

شیوع گسترده ویروس منحوس کرونا در ایران و جهان سبب همدلی و هم نوع دوستی در بین شاعران، هنرمندان و نویسندگان و دیگر اقشار مسئولیت پذیر شده است، همدلی و تلاش برای کمک از هر راهی که مردم را در ادامه خانه نشینی به عنوان مهمترین راه مقابله با شیوع ویروس یاری کند؛ در این راستا بسیاری از شاعران، با استفاده از زبان تأثیر گزار شعر سعی بر آن داشتنه اند تا از زبان پر نفوذ شعر جهت تشویق مردم به خانه نشینی و همین طور تقدیر از زحمت کشان عرصه کرونا و عوامل درمان و دیگر موضوعات مرتبط استفاده نمایند، در واقع شعرهایی که در دوران کرونایی سروده می شوند و همین اسناد مهمی در بررسی وضعیت اجتماعی این دوران در زمان آینده است که البته این اشعار گاه به زبان جد و گاه به زبان طنز، در قالب های؛ رباعی، دوبیتی، غزل، قصیده، مثنوی، مستزاد، سه گانی، نیمایی و سپید جلوه گر شده است؛ این مقاله با روش تحلیل محتوا و با استفاده از ابزار اینترنت اشعار سروده شده در مورد بیماری کوید 19 که در حال حاضر یکی از اصلی ترین مسئله و مشکل مردم ایران و جهان است را بررسی می کند و نتیجه می گیرد که شاعران زیادی پس از شیوع کرونا، مردم را ترغیب به خانه نشینی و خودقرنطینه گی جهت ماقبله با زنجیره شیوع منحوس ویروس کرونا کرده اند که تا حدودی نسبت به این امر موفق بوده اند.

سهراب سعیدی، یکی از نویسندگان و شاعران پر کار هرمزگان است که در حدود 18 سال فعالیت ادبی 9 کتاب شعر، 45 کتاب تالیفی و بیش از 120 مقاله پژوهشی وتخصصی چاپ کرده است؛ ایشان که تا مقطع کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی تحصیلات ادبی دارد، مدرس ادبیات فارسی نیز هست از اینرو با ادبیات کلاسیک و معاصر فارسی آشنایی دارد و این آشنایی سبب شده است اطلاعات علمی ادبی و همینطور عناصر و آداب بومی زادگاه خود را وارد شعر کند؛ این مقاله با روش تحلیل محتوا و با ابزار کتابخانه به بررسی بوم گرایانه در سه گانی های سپید سهراب سعیدی می پردازد و معلوم می شود وی اولین شاعری است که در استان هرمزگان در قالب سه گانی سپید شعر سروده و همینطور جزءنفرات اول در قالب سه گانی سپید در کشور است. سه گانی شعری کوتاه و یکی از ژانرهای شعری است که امروزه به دلایل فرهنگی و اجتماعی با توجه بیشتری رو به رو شده است.

باورهای عامیانه هر سرزمین نمایانگر سطح فرهنگ جامعه است که در طول روزگاران به عنوان بنمایه های شعری در استخدام شعرا درآمده است. باورهایی که ریشه در اساطیر و آیین و معتقدات کهن دارند، از روزگار کهن در شعر شعرای مختلف رواج داشته که تا امروز زنده و پویا هستند. هاتف اصفهانی از شعرای قرن دوازدهم هجری و پیروان سبک بازگشت ادبی، است که باورهای عامیانه و اساطیری، در شعر وی نمود یافته است. در این پژوهش به روش توصیفی تحلیلی «باورهای عامیانه و اساطیری در دیوان هاتف اصفهانی» مورد بررسی قرار می گیرد. تحقیق در سابقه ی باورها و اساطیر، ما را با گوشه هایی از ذهنیّت شاعر آشنا می سازد. هدف این پژوهش در پاسخ به پرسش اصلی پژوهش است که اساطیر و باورهای کهن در دنیای ذهن هاتف، تا چه میزان زنده و پویا است؟ و وی به عنوان یک شاعر و طبیب، کدام باورها و اعتقادات عامّه و اساطیری را در شعر خود منعکس کرده است؟ یافته های پژوهش بیانگر این است؛ اشاره به موجودات فرا طبیعی و اعتقاد به برخی باورهای نجومی، شخصیّت های اساطیری و داستان آنها، بخشی از عناصر سازنده ی اساطیری در دیوان هاتف اصفهانی را تشکیل می دهد که نشان دهنده ی تأثیر پذیری وی از باورهای عامیانه کهن و داستان های اساطیری است.

اگر بخواهیم شعر تعلیمی را در ادبیات فارسی بررسی کنیم با مضامینی همچون پند واندرز و مسایل حکمی و فلسفی برخورد می کنیم اما همین نوع شعر بعد از انقلاب مشروطه و علی الخصوص در زمان پهلوی با مضامین جدید همچون استقلال، آزادی، حب وطن، مبارزه با حاکمان زورگو و استبداد رخ نمود وتوانست در بین اقشار مختلف جامعه مورد پسند واقع شود و رشد نماید. یکی از شاعرانی که در کنار شاعران بزرگ همچون ملک الشعرای بهار ومیرزاده ی عشقی و. . . توانست در این نوع شعر داد سخن سردهد، پروین اعتصامی شاعری توانمند است که با رشادت هرچه تمام تر و بی باکی، ظلم وستم سلاطین مستبد ووطن فروشی حکام واستعمار واستبداد وفقر مردم وبیچارگی وستم پذیری آنها را در قالب گفتگوها ومناظرات زیبا بیان کرده است. وی زبان مردم ستم دیده شد تا آرزوهای دور و حسرتهای بی پایان آنها را با زبان خوش بیان کند و چهره ی پلید و واقعی ستمگران حاکم را آشکار سازد. او با استعداد خدادای خود توانست مفاهیم بلند ظلم ستیزی و اعتراضش را به شکل خطاب ستمدیدگان و گفتگو و مناظره های زیبا و دلنشین با ترغیب آنان به مبارزه این وظیفه خطیر را به سرانجام برساند. پروین نه تنها در گفتار و شعر، مضامین ضد پهلوی و ضداستبدادی خود را به خوبی به تصویر می کشید بلکه در عمل نیزاز همکاری با مستبدان-که از وی می خواستند مربی ملکه شود-خودداری کرد. و با ردّ مدال افتخار وزارت معارف، دست از حمایت و جانبداری ضعیفان برنداشت و همچنان به مبارزه بازبان شعری کم نظیر خود ادامه داد.

امروزه با وجود نظریه ها و نقدهای جدید از جمله مرگ مؤلف، می توان خوانش های جدید و متفاوتی از اثر به دست آورد. در این مقاله نامه حره ختلی که تنها نامه ای است، در تاریخ بیهقی از جانب یک زن برای مسعود غزنوی سلطان آینده غزنویان نوشته شده است، بر اساس تحلیل گفتمان اعترافی، که نشأت گرفته از یکی از آثار فراوان فوکو است و فمینیست ها آن را در جهت اهداف خود به کار برده اند مورد بررسی قرار گرفته است و به این نتیجه دست یافته شد، که این نامه همچون متون زنانه دیگر از نظر فمینیست ها و بر اساس گفتمان اعترافی به وسیله بیان شکوه و گلایه و دردمندی، قدرت خود را به عرصه ظهور می رساند و حتی موجب تغییر در روند آتی یک حکومت می شود. در نهایت به وسیله زبان شناسی انتقادی به بررسی لایة نحوی و لایة کاربردشناسی این متن پرداخته شده است تا قدرت پنهان در نامه را به صورت آشکار و اصولمند نشان داد شود.

هایدگر فیلسوف آلمانی یکی از برجسته ترین بنیانگذاران پارادایم های فلسفی قرن بیستم است. او فیلسوفی اگزیستانسیالیست است که با تأسیس هستی شناسی بنیادی، پرسش از حقیقت وجود را طرح می کند. هایدگر به طور خاص در اثر کلاسیک خود« هستی و زمان» با طرح مفاهیم هستی شناسانه ای چون توجه خاص به انسان به عنوان دازاین برای فهم معنای وجود، انسان اصیل و نا اصیل، تاکید بر مسئولیت انسان در مقابل هستی اش، مواجهه ی انتقادی با روزمر گی و عادت، مرگ اندیشی و توجه دادن انسان به تناهی، امکان های گوناگون انسان برای انتخاب، در واقع طرحی تازه برای زندگی اصیل و انسان اصیل فکند. طرحی که نشان دهنده ی اهتمام تام او به زندگی و تلاش برای جست وجوی معنای اصیل آن است. در میان شاعران معاصر، فروغ فرخزاد یکی از شاعرانی است که دغدغه های وجودی و هستی شناسیک به صورت تأمل برانگیزی در اشعارش بازتاب یافته است. با این ملاحظه، پژوهش حاضر برآن است که با روش توصیفی-تحلیلی بر مبنای مطالعات کتابخانه ای، در پرتو مؤلفه های هستی شناسانه ی فلسفه ی هایدگر، به تحلیل اشعار فروغ بپردازد و تلقی فروغ از معنای زندگی را از جهت هستی شناختی در دوره های مختلف شعری اش مورد نقد و بررسی قرار دهد.

از دست آوردهای دوره ی معاصر، مردمی شدن ادبیّات است؛ به طوری که ادبیّات، خود را از چنگ قید و بندهای درباری و چارچوب های خاص، رها می کند و هم از نظر زبان و هم محتوا، در خدمت مردم و مسائل روز است؛ هر جا پای مردم در میان باشد، می توان نام میهن یا ملّت را مترداف معنوی آن دانست. به هرحال اگرکمی از دوره ی مشروطه که سرآغاز مردمی شدن ادبیّات است، به سوی جلو، فاصله بگیریم و به دوره ی پهلوی برسیم، می بینیم که زبان نویسنده ی ادبی و محتوای اثرش، به روزتر شده است و خودش را بیشتر با مسائل اجتماعی وفق داده است؛ در این دوره، نویسندگان متعهّد زیادی وجود دارند که رسالت اجتماعی را بر دوش گرفته و حرف از وطن می زنند و ندای خیزش می کنند؛ از آنجا که تاکنون هیچ مقاله و تحقیقی در این زمینه که بتواند مضمون وطن را در نثر ادبی دوره ی پهلوی اوّل و دوم استخراج کند و به تحلیل آن بپردازد، صورت نگرفته است، در این مقاله در پی آن هستیم که براساس روش کتابخانه ای و سندکاوی، اندیشه های ادبی این نویسندگان را درباره این مفهوم بیان کنیم و به تحلیل آن بپردازیم؛ یافته های تحقیق نشان می دهد که اغلب نویسندگان این دوره، با انتقاد از نفوذ بیگانگان در کشور، فریاد وطن دوستی برآوردند، وطن دوستی برخی نیز بر اساس نگاه نوستالوژی است و وطن را جدای از دین نمی خواهند هر چند اندیشه های بازگشت وطن به اقتدار باستانی آن در نثرشان وجود دارد. به هر حال میهن دوستی اغلب این نویسندگان در قالب موضوعاتی همچون؛ استعمار ستیزی، عدالت خواهی، نفی استبداد، بیان واقعیت ها، یادآوری شکوه گذشته و. . . خود را نشان داده است.

ایل بختیاری همواره یکی از اقوام تاثیرگذار در تاریخ ایران بوده است، یکی از وقایعی که شاید بتوان با جرأت گفت امری تاثیرگذار در انقلاب مشروطه بود ورود نیروهای بختیاری به میدان برای مقابله با استبداد وقت بود. در این میان حضور افرادی آزادی طلب و پیشرو که قدرت تحلیل بالایی از حوادث روز کشور و مسائل اجتماعی درونی و بیرونی ایل دارند راه گشا بوده و به اتحاد این قوم جهت رسیدن به مقصود کمک فراوان کرده است. افرادی مانند سردار اسعد وصمصام السلطنه نمونه هایی از فعالان بسیار تاثیرگذار در این عرصه بوده اند. در مقالات و بسیاری از کتب که در تشریح انقلاب مشروطه تحریر شد به تاثیر و نقش علیقلی خان سردار اسعد بسیار پرداخته شد اما نقش افرادی مانند صمصام السلطنه کمتر مورد بررسی قرار گرفته است. هدف از این مقاله نشان دادن گوشه هایی از اتحاد و تعصب ملی ایل بختیاری در جریان انقلاب مشروطه است که به همت و دعوت صمصام السلطنه به وقوع پیوست. نجفقلی خان صمصام السلطنه دو دوره رئیس الوزرای قاجار بوده است. این پژوهش بر اساس مطالعه اسناد و منابع کتابخانه ای به بررسی اقدامات نجفقلی-خان صمصام السلطنه در جریان انقلاب مشروطهمی پردازد.

این مقاله در چهارچوب نقد فمنیستی در داستان کوچه اقاقیا از راضیه تجّار به بر رسی تصویر ارایه شده از زن در ادبیات داستانی مدرن ایران می پردازد. نقد فمنیستی با دست یابی به زبان و مشخصّه های اصلی، به کاربرد فرهنگ و ایدیولوژی خاص زنانه در آثار ادبی نظر دارد. بررسی تصاویر زنان در آثار ادبی معاصر و نیز بازتاب تجربه ها و عواطف زنانه در نوشته های زنان از موضوعات مهم نقد فمنیستی است؛ این داستان با تاثیر پذیری از نظریه «دوبوار» و هم فکرانش در خصوص فرهنگ و تمدن و ظلم آن نسبت به زنان به بر رسی شخصیت زن می پردازد و نقش این فرهنگ و تمدن را در زندگی قهرمانان داستان به عنوان یک زن برجسته می نماید. جلوه های فمنیسم در اثر این نویسنده مناسب با فرهنگ این مرز و بوم به صورت بیان مصایب و رنج های زنان آشکار شده است. بی توجهی به زن، استفاده ابزاری، استثمار، محدودیت های زنان، ترجیح مردبرزن، هویت باختگی و ایثار و وفاداری زنان از مضمونهای مهم اثر است؛ نگارندگان با روش تحلیلی توصیفی به نقد فمنیستی وبررسی تفکر حاکم براین اثردرباره زن به یک جمع بندی کلی از دیدگاه نویسنده نسبت به شخصیت زن رسیده اند.

در دادو ستد ها و پیوندهای ادبی ملل با یکدیگر، نقش و اهمیت شاعران و ادیبان کلاسیک ایران زمین، از دیرباز در الهام بخشی و آفرینش شاهکارهای متعدد ادبیات جهان برهمگان آشکارا و مسلم است. خیام یکی از این مفاخر ملی ایران است که رباعیات او از ارزشمندترین قطعات ادبی جهان است. به جرأت می توان گفت هیچ شاعری مانند خیام نتوانسته است با این اشعار اندک حکمت آمیز اندک و افسونگرانه اش، این چنین شهرت جهانگیر به دست آورد. این شهرت در جهان تا بدانجاست که مردم در گفتگوها و عملکرد های خویش از رباعیات این حکیم بهره می برند. رباعیات این شاعر خردورز تردیدهای بشری را به عرصه ی ظهور می گذارد. هرچند که روایت گر تلخی زندگی انسان است اما در همین تلخی معنایی می یابد که مارا به لذّت برای کاستن اندوهی جانگاه، هویت هایی و خوش بودن ترغیب می نماید. می توان چنین گفت که: خیام چکیده ی فرهنگ، تمدن، فلسفه، جهان بینی و هستی شناسی ایرانی – شرقی است. اندیشه هایی که هیچگاه کهنه نمی شوند، دغدغه هایی که هیچگاه ارزش اعتبار، گزندگی، جدیت و شدّت خود را از دست نمی دهند. معمای مرگ، حیرانی، چیستی زندگی، عدم اراده و اختیار، حاکمیت جبر و سرنوشت. خیام مظهر و نماینده ی یک مکتب فکری و جهان بینی ویژه است. او صدای بسیاری از متفکران و شاعران خاموشی است که به اضطرار، دم فروبستند و سخن خویش را فرو خورده اند. او پناهگاه کسانی است که در راه طلب بازمانده و جسارت گزارش حال خویش را نیافته و به نام او سخن خویش را منتشر ساخته اند یا با رباعیات او، روح پرسش گر خویش را تسکین بخشیده اند. در این مقاله مجال کوتاهی یافته ایم برای بیان تأثیر پذیری اندیشه های خیامی و انعکاس این اندیشه ها در آثار و کارهنرمندان در عرصه های مختلف همچون ادبیات، فیلم، موسیقی و. . . ایران و جهان معاصر. توجه شاعران و هنرمندان به این فضاهای فکری خیام در واقع توجهی است به حکمت اصیل ایرانی که در دوره های مختلف و در گوشه گوشه ی دنیا بُروز و ظهور می یابد و در شعر شاعر یا هنرمندی نو، زندگی تازه ای از سر می گیرد.

هنر، همواره بر آن است تا در عمل بین عناصر و جزئیات زندگی، رابطه ای نو برقررار کند. «سوررئالیسم» مکتبی است هنری و ادبی که در فاصلة جنگهای اول و دوم جهانی، در اروپا شکل گرفت. با نگاهی به شعر سپهری، می توان دریافت که اساس بسیاری از اشعار او بر جنبه ی سوررئالیسمی بنا شده است، به گونه ای که خواننده را به تأمل و اندیشه وا می دارد. بر اساس شباهت ها و مشترکاتی که بین مکتب سوررئالیسم غرب با شعر سپهری وجود دارد، این مقاله بر آن است تا با روش توصیفی _ تحلیلی، به بررسی مؤلفه های سورئالیست در شعر سپهری بپردازد. ویژگی ها و توانمندی های نهضت سوررئالیسم عبارتند از: عشق، جنون، خواب و رؤیا، نگارش خودکار، ناخودآگاه، پیوستگی و ناپیوستگی، بیان نقیضی، که در این مقاله مورد بحث قرار گرفته اند. مقاله ی حاضر به روش کتابخانه ای و به شیوه ی تحلیل محتوی انجام شده است. با شواهدی که در اشعار سپهری وجود دارد، به این نتیجه رسیدیم که سبک شعری سپهری بسیاری از اصول و مبانی نگارش خودکار سوررئالیسمی را داراست و به کارگیری مبانی سوررئالیسم در اشعار سپهری با توجّه به دغدغة فکری و خط مشی اندیشه ی او صورت گرفته است.