تاریخ نامه انقلاب
سال:1397 | دوره:2 | شماره:1 (پیاپی 3) |تعداد مقالات:7

روش های تجزیه و تحلیل تاریخ انقلاب اسلامی به ویژه از سوی نویسندگان غربی، عرب، ضد انقلاب و دگر انیش متاثر از ذهنیت ها و شیوه درک خاص آنان از پدیده انقلاب اسلامی و تحولات و ادوار ان بوده است. تکیه آنان به ضمیر و هندسه ذهنی یا برداشت ادراکی و دانسته های گذشته خود از اتفاقات و حوادث پیشین برای تاریخ نگاری انقلاب اسلامی بیانگر آن است که کلیشه ها و چارچوب های ذهنی یا طرحواره ها و الگوهای ذهنی انان موجب معنادهی تحلیل گران مزبور به داده ها و بالمآل اختلال در درک واقعیات و تحولات عینی جامعه و حاکمیت ایران پس از انقلاب اسلامی شده است.بررسی آسیب شناسانه آثار تحلیلی تاریخ نگاران غیر معتقد به انقلاب اسلامی از زاویه معرفتی و روشی بیانگر کاستی هایی از قبیل: تقلیل گرایی ( به معنای رویکرد دوگانه و مطلق اندیشانه مبتنی بر سیاه و سفید دیدن پدیده های سیاسی)، خطای تایید خود (به معنای بلوکه کردن اطلاعات ناسازگار با مفروضات ذهنی خود به جای جستجو و درک واقعیت های تاریخی)، زمان پریشی (به معنای منطبق کردن انگاره های جدید تحلیلی بر تاریخ نگاری انقلاب اسلامی خارج از ظرف واقعی زمانی ان)، مکان پریشی (به معنای تحلیلانقلاب اسلامی خارج از ظرف مکانی و مختصات تاریخی و فرهنگی ان)، متن پریشی (به معنای تحلیل خارج از سیاق متن با برداشت گزینشی و یا تحلیل عبارات منقطع با اهداف خاص انتقادی) و اکنون انگاری (به معنای تاریخ نگاری و ارزیابی برخی مقاطع انقلاب اسلامی بر اساس ملاکها و معیارها و ارزش های امروزین جامعه داخلی و جهانی) است. مقاله در پایان رویکرد تحلیلی - ترکیبی واقع بینانه را برای تاریخ نگاری انقلاب اسلامی بر اساس تعامل بافتار، ساختار، فرایند و کارگزار و سنتز افقی - عمودی تبیین و پیشنهاد می کند.

به موازات پیروزی انقلاب اسلامی در فوریه 1979 بازتاب منطقه ای و بین المللی این انقلاب باتوجه به رخداد آن در منطقه حساس خاورمیانه اهمیت یافت. اقدام مستقیم کشورهای عربی منطقه برای مقابله با تاثیرات احتمالی انقلاب ایران، حمله نظامی رژیم عراق به ایران بود و اقدام غیرمستقیم این کشورها، تشکیل شورای همکاری خلیج فارس بود. در بین کشورهای عربی منطقه، کشور عربستان به دلیل بهره مندی از ثروت کلان رویکرد رقابت آمیزتری با ایران داشته است. این کشور علاوه بر عضویت در شورای همکاری خلیج فارس، در بحران سوریه و یمن نیز تمام تلاش خود را برای رقابت با ایران به کار بسته است. بی شک گفتمان، ارزش ها و آرمان های انقلاب اسلامی ایران در نقش منطقه ای عربستان بی تاثیر نبوده است. بنابراین در این مقاله بازتاب انقلاب اسلامی ایران بر نقش منطقه ای عربستان سعودی در منطقه بررسی می شود و این پرسش مطرح می شود کهبازتاب انقلاب اسلامی ایران بر نقش منطقه ای عربستان چه بوده است؟فرضیه مطرح شده این است که عربستان سعودی بعداز پیروزی انقلاب اسلامی ایران، در تلاش بوده است که با اقدامات گوناگون سیاسی و نظامی از نفوذ گفتمان و ارزش های انقلاب اسلامی ایران جلوگیری کند.

انقلاب نقطه عطفی در تاریخ بشری است که به صورت دگرگونی های سریع و بنیادین اتفاق می افتد؛ به طوری که در مدت کوتاهی چارچوب و ساختارهای موجود در جامعه - به ویژه ساختار سیاسی آن - دگرگون می شود. تبیین انقلاب ایران نیز به عنوان یکی از پدیده های سیاسی مهم در اواخر قرن بیستم با رهیافت های متعدد فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی انجام شده است. نویسنده این مقاله سعی دارد با رهیافت سیاسی، متغیرهای ملی و فراملی موثر در وقوع انقلاب 57 را بررسی کند و مانند یکی از رویکردهای رایج در حوزه تبیین انقلاب، گونه های مختلف این رهیافت را بررسی کند. سوال اصلی مقاله: متغیرهای ملی و فراملی سیاسی موثر در وقوع انقلاب اسلامی 1357 کدام اند؟برای انجام پژوهش از روش تحلیلی و مطالعات اسنادی استفاده شده است. یافته ها نشان می دهد که متغیرهای ساختار استبدادی نظام سیاسی (شخصی بودن قدرت، فقدان آزادی سیاسی، سرکوبگری)، فساد دستگاه اداری - سیاسی (ارادت پروری و غیررسمی بودن روابط، فساد مالی و اخلاقی)، خنثی سازی و ناکارآمدی ارتش، توسعه نامتوازن سیاسی - اقتصادی، و وابستگی شاه به آمریکا در شکل گیری و تسریع انقلاب اسلامی نقش موثری داشتند.

حرکت نوگرایانه دینی در اواخر دوران حکومت رضاشاه و تحولات پس از شهریور 1320 جریان روشن فکری تازه ای را به جامعه عرضه داشت؛ جریانی که از بطن آن طیفی مذهبی متاثر از تمدن اروپایی و ایدئولوژی لیبرالیسم نمود پیدا کرد. این طیف باتوجه به شیوه غالب مبارزه جهانی - یعنی مبارزه مسالمت آمیز فرهنگی – اجتماعی - و وضعیت حکومت استبدادی، اولویت را به فعالیت های فرهنگی - اجتماعی داد و آن را طی دهه های 20 و 30 از راه های مختلف پیگیری کرد.پژوهش حاظر با بهره گیری از روش توصیفی - تحلیلی و استناد به مطالعات کتابخانه ای و اسناد آرشیوی معتبر انجام شده است.پرسش اصلی پژوهش عبارت است از: «مهم ترین فعالیت های فرهنگی - اجتماعی جریان ملی - مذهبی در دهه های 20 و 30 چه بود و آن ها با چه اهدافی به این شیوه از فعالیت ها روی آوردند؟»نتیجه پژوهش حاکی است که طیف مذکور به این دلیل به این شیوه از فعالیت ها روی آوردند که مساله اساسی جامعه ایرانی را نه در تغییر حکومت، بلکه در مشکلات فرهنگی - اجتماعی و اصلاح آن در چارچوب قانون اساسی از طریق ایجاد کانون هایی برای حرکت جمعی در جهت تقویت و بازسازی ایمان، اخلاق و اندیشه درست دینی و ملی برای تربیت نسل جدید می دانستند.

تاریخ محلی به عنوان یکی از حوزه های مطالعات میان رشته ای در پژوهش های تاریخی، اهمیت زیادی دارد و در بررسی انقلاب اسلامی نیز به علت ماهیت چندبعدی انقلاب اسلامی کارآمد است. در این مقاله مولفه های موثر بر تاریخ نگاری محلی انقلاب اسلامی بررسی می شود. در ابتدا مولفه هایی مانند مورخ محلی و مورخ انقلاب اسلامی، محمل های تاریخ نگاری محلی و مراکز درگیر در تاریخ محلی انقلاب به عنوان مولفه های تاریخ نگاری محلی انقلاب تبیین می شود و سپس با بررسی مصداقی این مولفه ها سعی خواهد شد تا به جنبه های مختلف آن ها توجه شود.روش پژوهش کتابخانه ای است و ساختار مقاله بر اساس پرسش های طرح شده از مولفه های تاریخ محلی تدوین می شود.علت اهمیت این موضوع آن است که تاکنون پژوهشی درخور در زمینه عوامل موثر بر تاریخ نگاری محلی انقلاب اسلامی انجام نشده است.یافته های پژوهش نشان می دهد که تاریخ نگاری محلی انقلاب اسلامی هدفمندی متناسبی با استانداردهای تاریخ محلی ندارد و پژوهش های انجام شده متاثر از سلیقه مراکز، علاقه مندی مورخ و وضعیت و نیازهای مختلف بوده است. ضرورت توجه به تاریخ نگاری محلی انقلاب اسلامی و رعایت استاندارهای نگارشی بر اساس مولفه های تبیین شده، از دیگر نتایج مقاله حاظر است.

گفتمان انقلاب اسلامی ایران گفتمانی دینی، سیاسی و فرهنگی است که در آن فرهنگ اسلامی جلوه گر است. نفی استثمار، نفی سلطه پذیری، نفی تحقیر ملت به دست قدرت های سیاسی دنیا، نفی وابستگی سیاسی، نفی نفوذ و دخالت قدرت های مسلط دنیا در کشور مهم ترین ارزش های انقلاب اسلامی است. برای حفظ این گفتمان و ارزش های انقلابی و انتقال آن به نسل های بعدی اهتمام بیشتری باید داشته باشیم؛ چون تبیین گفتمان انقلاب اسلامی و انتقال ارزش های آن به ویژه به جوانان ضروری است؛ بنابراین باید از هر فرصتی برای نشر ارزش های انقلاب استفاده کنیم. بدون شک یکی از این فرصت ها شعر انقلاب است. شعر انقلاب یکی از مهم ترین ابزارهای گفتمان انقلاب اسلامی و انتقال ارزش های آن است.

با تشکیل دولت موقت پس از پیروزی انقلاب اسلامی روابط خارجی ایران با سایر کشورها با هدف شناسایی رسمی دولت برآمده از انقلاب، و دنبال کردن منافع ملی در مجامع بین المللی بر اساس ایدئولوژی، ارزش ها و شعایر انقلابی برقرار شد.دولت موقت با اعتقاد به گفت و گو و مذاکره در عرصه سیاست خارجی در چارچوب قواعد بین المللی، رقابت به جای نفی و طرد، عدم تعهد و اولویت منافع ملی بر آرمان گرایی انقلابی نتوانست ایدئولوژی خود را با شورای انقلاب و دیدگاه های رهبری هماهنگ کند و پس از استعفا به عنوان گروهی در حاشیه قدرت و منتقد سیاست خارجی مطرح شد.در سال های بعداز 1360 سیاست خارجی ایران بر آرمان های انقلاب اسلامی با مضامینی مانند دفاع از حقوق ملل محروم و مبارزه با نظام دوقطبی امپریالیستی، صدور ارزش های انقلاب و برپایی عدل جهانی و نظام ارزشی متناسب با معیارهای انقلاب مبتنی بود.هدف مقاله حاضر بررسی عوامل اختلاف نهضت آزادی با گروه های اصلی قدرت در دوران پساانقلاب است.کوشش پژوهش گر مقاله حاظر بر آن است تا با روش بررسی های تاریخی مبانی فکری و راهکارهای عملی نهضت آزادی را در بعد سیاست خارجی در دوران پساانقلاب تبیین کند.