مدیریت اراضی
سال:1397 | دوره:6 | شماره:2 |تعداد مقالات:8

حفظ کاربری اراضی کشاورزی به عنوان بستر فعالیت های کشاورزی یکی از مهمترین مولفه های تصمیم گیری در عرصه توسعه کشاورزی و ملی است، چرا که در همه جوامع کوچک و بزرگ تأمین امنیت غذایی نسل فعلی و آتی مستلزم حفظ و پاسداشت اراضی کشاورزی موجود برای استفاده مستمر و موثر از آنها است. از این رو بهره برداری بهینه و حفاظت از آن به عنوان تضمین کننده تداوم حیات بشری، یکی از ماموریت های مهم سیاست گذاران و برنامه ریزان توسعه پایدار کشاورزی است. بیشتر کشورهای توسعه یافته و پیشرو در بلوک شرق در عرصه حفظ کاربری اراضی کشاورزی، برنامه ریزی برای جلوگیری از تغییر کاربری اراضی، جلوگیری از خرد شدن آنها برای اقتصادی بودن تولید و یکپارچه سازی آن، مدیریت بهره وری و بهینه سازی نحوه استفاده از اراضی را یکی از مهمترین وظایف حاکمیتی دولت ها دانسته و آن را در رأس برنامه های خود قرار داده اند و سالانه مبالغ زیادی از بودجه های اعتباری دولت را صرف اجرای برنامه های مختلف حفاظت از اراضی کشاورزی می نمایند. بنابراین هدف این تحقیق بررسی تجارب ایران و برخی از کشورهای آسیایی در رابطه با اجرای قوانین و برنامه های مختلف در عرصه حفظ کاربری اراضی کشاورزی است تا از این منظر بتوان به بینش جامعی درباره وضعیت حفظ کاربری اراضی کشاورزی ایران و کشورهای دیگر دست یافته و اقدامات اصلاحی لازم برای بهبود وضعیت موجود و دستیابی به وضعیت مطلوب کاربری اراضی کشاورزی را ارائه نمود.

یکی از مهم ترین چالش های تولید محصولات کشاورزی برای جمعیت رو به افزایش جهان کاهش حاصلخیزی زمین های کشاورزی است. بر مبنای درک اهمیت این موضوع این تحقیق با هدف تعییننیازهایآموزشیبهره برداران و کشاورزان در زمینه خاک و حاصلخیزی خاک انجام شده است. منطقه مورد بررسی ناحیه عمرانی یک از ساحل راست شهرستان رامشیر به وسعت 5422 هکتار می-باشد. این تحقیقبهلحاظرویکرد ازنوعکمیوبهلحاظهدفازنوعکاربردیوازجهت امکان کنترلمتغیرهاازنوع غیر آزمایشیاست. همه کشاورزان محدوده طرح (382=N)، جامعه آماری تحقیق را تشکیل دادند. حجم نمونه آماری بر پایه فرمول کوکران 110 نفر برآورد شد که برای بالا بردن دقت اندازه گیری، 124 نفر به صورت تصادفی به عنوان نمونه آماری گزینش شدند. یافته های تحقیق نشان داد که مهم ترین نیاز آموزشی کشاورزان عبارتند از: علل تخریب خاک و روش های کنترل آن، استفاده از میکروارگانیسم ها برای حاصلخیزی خاک، و روش های کشت تلفیقی. علاوه بر این، یافته های این تحقیق نشان داد که شرکت در دوره های آموزشی و ترویجی در افزایش سطح دانش حرفه ای کشاورزان تأثیر مهمی دارد. همچنین، دانش حرفه ای کشاورزان رابطه مستقیم و معنی داری با میزان سن و پیشینه کار کشاورزی دارد.

تحقیق حاضر با هدف بررسی نگرش روستاییان حاشیه جنگل نسبت به تغییر کاربری اراضی جنگلی انجام گردید. تعداد 364 نفر از ساکنان روستاهای حاشیه جنگل در هشت شهرستان استان گلستان با استفاده از روش پیمایشی، مورد بررسی قرار گرفتند. ابزار جمع آوری اطلاعات پرسشنامه بود که روایی آن با مراجعه به اساتید دانشگاه و کارشناسان منابع طبیعی و پایایی آن با محاسبه ضریب کرونباخ آلفا مورد تأیید قرار گرفت. نتایج تحقیق نشان داد که نگرش افراد مورد مطالعه نسبت به تغییر کاربری اراضی جنگلی و آمادگی آنان از این نظر، اندکی بیش از متوسط است. یافته ها نشان داد که ارتباط معنی داری بین سن و سطح تحصیلات با نگرش نسبت به تغییر کاربری اراضی جنگلی وجود ندارد و زنان و مردان و همچنین افراد مجرد و متأهل نیز تفاوتی از این نظر ندارند. در عین حال، کشاورزان و دامداران بیشترین آمادگی نگرشی برای تغییر کاربری اراضی جنگلی را داشتند و کمترین آمادگی مربوط به افراد دارای مشاغل دولتی بود. به منظور اصلاح نگرش روستاییان نسبت به اراضی جنگلی پیشنهاد می شود دانش آنان درباره کارکردهای اقتصادی، اجتماعی و محیط زیستی جنگل ها افزایش یافته و با تشکیل گروه ها یا انجمن های محلی، فعالیت-های حامی جنگل در بین روستاییان ترویج و توسعه یابد.

قوانین و مقررات مرتبط با جنگل ها و مراتع ارائه شده در این مقاله با جستجو و بررسی مصوبات مجلس شورای ملی و اسلامی، هیات وزیران، شورای عالی اداری و شورای عالی شهرسازی و معماری ایران از تاریخ ملی شدن جنگل ها و مراتع در سال 1341 گردآوری و بررسی شده اند. موضوعات مرتبط با جنگل و مرتع در قوانین تعیین شده و این موضوعات درباره ملی شدن جنگل ها، بیشه های طبیعی و مراتع، نحوه ملی شدن این اراضی، حفاظت و احیاء جنگل و مرتع، مجازات ها و جرایم مربوطه، واگذاری اراضی ملی برای توسعه و موارد مرتبط به چگونگی واگذاری این اراضی می باشند. قانون ملی شدن جنگل ها که در سال 1341 به تصویب رسیده است، تغییر بزرگی را در نظام مدیریتی و حقوقی اراضی منابع طبیعی تجدید شونده کشور بوجود آورد و مالکیت جنگل ها و مراتع را بغیر از اراضی مستثنیات به دولت واگذار نمود. قانون حفاظت و بهره برداری از جنگل ها و مراتع مصوب سال 1346 مجلس شورای ملی، مهمترین قانون در زمینه جنگل ها و مراتع است که چهارچوب حقوقی و مدیریتی منابع طبیعی را در کشور مشخص نموده است. قوانین مرتبط با واگذاری اراضی جنگل ها و مراتع برای برنامه های عمرانی و توسعه، بیشترین تعداد مصوبات را بعد از ملی شدن جنگل ها و مراتع در سال 1341 دارند. در قوانین موجود کمبودهای وجود دارد از جمله به دانش بومی و اثرات آن در احیاء، توسعه و حفاظت از جنگلها و مراتع توجهی نشده است. قوانین منابع طبیعی و اراضی در موضوعاتی با هم دارای همپوشانی و تداخل هستند و برای نمونه ابهاماتی در زمینه موات یا ملی بودن اراضی را بوجود می آورند. جنگل و مرتع و موارد مرتبط بدان ها از لحاظ قانونی در مصوبات مجلس شورای ملی و هیات وزیران تعریف شده اند.

نانوحسگرها، حسگرهایی در ابعاد نانو هستند که دقت و واکنش پذیری بسیار بالایی دارند. لذا، نانوحسگر وسیله ای بسیار ظریف، دقیق و حساس است که قادر به شناسایی و پاسخ به محرک های فیزیکی، شیمیایی و زیستی است. استفاده از این نوع حسگرها در حوزه کشاورزی به ویژه در علوم خاک کمک زیادی به سنجش دقیق دما و رطوبت خاک خواهد کرد. همچنین به دلیل برخورداری از مزیت های ارتباط بی-سیم، استفاده از این فناوری در مقایسه با روش های دیگر بسیار به صرفه تر، راحت تر و با سهولت بیشتر خواهد بود. از نانوحسگرهای استفاده شده در خاک می توان به نانولوله های کربن و گرافن، حسگر بی سیم، سامانه های میکروالکترومکانیکی مبتنی بر نانوفناوری اشاره کرد. در این مطالعه، امکان استفاده از دستگاه های ارزان قیمت بی سیم مبتنی بر فناوری نانو برای اندازه گیری دما و رطوبت خاک بررسی شد. سامانه های میکروالکترومکانیکی مبتنی بر نانوفناوری می توانند دما و رطوبت خاک را به طور هم زمان اندازه گیری نمایند. این سامانه ها از حسگرهای میکرو و نانو و یک عملگر تشکیل یافته اند که به تغییرات محیط پیرامون خود حساس هستند. حسگر سامانه های میکروالکترومکانیکی از اصل تنش برشی برای اندازه گیری بخار آب استفاده می کند که در آن تراشه میکروحسگر با یک نانوپلیمر ویژه و مدار پیزومقاومتی پل ویتستون ترکیب شده و ولتاژهای حاصل با رطوبت نسبی از صفر تا 100 درصد و دما از 30-تا 100+ درجه سلسیوس رابطه خطی دارد. برای اندازه گیری رطوبت خاک از نقاط کوانتومی گرافن نیز می توان استفاده کرد که به مدت چهار ماه در خاک پایدار بوده و تغییر ناچیزی در مقاومت آن مشاهده شده است. زمان پاسخ حسگر بسیار سریع (حدود دو تا سه دقیقه) است. نانو ورقه های گرافن برای اندازه گیری سریع و دقیق رطوبت خاک مناسب است.

ورود نانوفناوری به عرصه های مختلف علمی و صنعتی، دستاوردهای نوینی را ایجاد کرده است. این فناوری با کوچک کردن اندازه مواد موجب بروز ویژگی هایی از آنها می شود که قبلاً وجود نداشت یا محسوس نبود. هرچند نانوفناوری موجب بهبود برخی ویژگی های کودها شده است و بررسی های متعددی اثرهای مثبت آنها را در گیاهان مختلف گزارش کرده اند اما باید متذکر شد که اکثر این بررسی ها آزمایشگاهی بوده و مدت رشد گیاهان بسیار کوتاه در نظر گرفته شده و در بسیاری از موارد نیز تنها به جوانه زنی بذرها اکتفا شده است. به علاوه، گزارش های زیادی نیز وجود دارند که پی آمدهای مصرف نانومواد را در گیاهان نشان می دهند. برای مثال، نانوذرات عناصری همچون آلومینیم، آهن، روی، تیتانیم، نیکل و نقره، نانوذرات هیدورکسی آپاتیت و نانو لوله های کربنی در گیاهان پیاز، ماش، چچم، برنج، لوبیا، ذرت، خیار، سورگوم و گوجه فرنگی موجب کاهش رشد شده است. بنابراین، لازم است قبل از استفاده از نانومواد به عنوان کود، پژوهش های کاملی از تعامل آنها با گیاهان و سرنوشت نهایی این مواد در گیاه و زنجیره غذایی انجام شود. از طرف دیگر، چون گیاهان در ابتدای زنجیره غذایی قرار دارند ورود و تجمع نانومواد به داخل آنها، می تواند موجب ورود نانومواد به زنجیره غذایی شده و نانومواد را به سطوح بالاتر این زنجیره و به ویژه انسان ها انتقال دهد. این مقاله به بررسی اثر غلظت های زیاد نانومواد بر رشد برخی گیاهان، آسیب های ناشی از آنها و نیز توان جذب و انباشتگی نانوذرات توسط گیاهان می پردازد.

سطح زیر کشت مرکبات استان مازندران بالغ بر 120 هزار هکتار میباشد. با توجه به وجود آهک در خاکهای منطقه و روند افزایش آن از میانه به شرق و همچنین حساسیت پایه معمول منطقه (نارنج) به ویروس تریستیزای مرکبات، پایه جایگزین نارنج علاوه بر تحمل یا مقاومت به این بیماری، بایستی به خاکهای آهکی هم سازگاری داشته باشند. بنابراین در این پژوهش پاسخهای رویشی، تغذیهای و همچنین تحمل پایه ترویرسیترنج به خاکهای با آهک متفاوت (خاکهای منطقه) مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج بررسی پاسخ پایه ترویرسیترنج با پیوندک نارنگی انشو به خاکهای آهکی شرق مازندران در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی نشان داد که بیشترین میانگین وزن خشک اندام هوایی و ریشه از خاک با مقدار آهک کل و فعال به ترتیب 14 و 5 درصد حاصل شد. بیشترین درجه زردی برگ از خاکهایی با آهک فعال 14 و 16 درصد و آهک کل 30 و 45 درصد به دست آمد. همچنین بیشترین و کمترین میانگین روند افزایشی قطر طوقه به ترتیب از خاکهایی با آهک کل 9 و 25 درصد حاصل شد. خاکهایی با آهک کل 14 و 30 درصد، بیشترین غلظت آهن کل در ریشه داشند. میانگین غلظت آهن کل، منگنز و روی در ریشه به ترتیب حدود 5/12، 8 و 6/4 برابر میانگین غلظت آن ها در برگ بود که تجمع و رسوب آنها به ویژه آهن و منگنز را در ریشهها نشان میدهد. میانگین غلظت منگنز برگ در همه خاکها کمتر از حد کفایت بود در حالی که مقدار منگنز قابل استفاده بیشتر خاکها بیش از حد مطلوب برای درختان مرکبات بود. براساس نتایج این پژوهش، از عناصر پرمصرف، کلسیم و منیزیم بیشترین و گوگرد و فسفر کمترین راندمان انتقال از ریشه به برگ را داشتند و از عناصر کم مصرف، آهن و منگنز کمترین راندمان انتقال از ریشه به برگ را نشان دادند. به طور کلی با توجه به نتایج این پژوهش ترویرسیترنج به عنوان پایه نیمه متحمل به خاکهای آهکی است و استفاده از آن در خاکهای با آهک کل و فعال به ترتیب بیشتر از 20 و 10 درصد توصیه نمیشود.

استفاده مجدد از فاضلاب و پساب برای آبیاری و کشاورزی از گذشته های دور در دنیا مطرح بوده است. افزایش جمعیت، مهاجرت به شهرها و گسترش شهرنشینی، ارتقاء استانداردهای زندگی، رشد و گسترش صنایع و. . . سبب گردیده تا حجم فاضلاب زیادی در مناطق محدودی تولید شود که محیط توان پالایش آن را ندارد. این در حالی است که این حجم بالای فاضلاب تولیدی می تواند به عنوان منبعی برای تأمین آب، مواد و انرژی موردتوجه قرار گیرد. با توجه به پیشرفت فناوری های تصفیه فاضلاب در جهان، امکان تصفیه فاضلاب با طیفی وسیع از کیفیت پساب خروجی فراهم می باشد. چندان که پساب خروجی از کیفیت مناسب برای شرب گرفته تا کیفیت بسیار پائین را دربرمی گیرد. با چنین توانمندی علمی دیگر نمی توان تصور عدم استفاده از پساب برای آبیاری در کشاورزی را به کار برد. اما سؤالی که در اینجا پیش می آید تناسب کیفیت پساب با نوع کاربرد پساب با توجه به مسائل اقتصادی می باشد. این امر نیازمند دسترسی به استانداردها، دستورالعمل ها و معیارهای قابل اجرا برای هریک از بخش های مختلف می باشد تا بتوان آن را با رعایت استاندارهای زیست محیطی بکار برد. البته استفاده از پساب به عنوان منبع آب پایدار در آبیاری محصولات کشاورزی با رعایت ملاحظات زیست محیطی را بایستی به عنوان بخشی از مدیریت پایدار با توجه به وضعیت بحران آب تلقی نمود. سامانه ای که مراحل مختلف تولید، جداسازی، جمع آوری، انتقال، تصفیه را همراه با ذینفعان هر بخش دربرمی گیرد. در این سامانه مفاهیمی همانند کاهش فاضلاب، استفاده مجدد، بازچرخانی و بازیافت جایگاه ویژه ای دارند تا فاضلاب نه به عنوان یک پساب دورریختنی بلکه به عنوان یک منبع تجدید پذیر تلقی گردد.