پژوهش در آموزش شیمی
سال:1398 | دوره:1 | شماره:4 |تعداد مقالات:7

یک مقاله علمی، گزارش نوشته شده و انتشار یافته ای است که نتایج تحقیقات جدید در آن حوزه تخصصی را تشریح می نماید. . .

پژوهش حاضر با هدف تعیین اثر بخشی آموزش راهبردهای خودتنظیمی بر پیشرفت تحصیلی درس شیمی دانش آموزان پایه ی یازدهم انجام شد. این پژوهش به صورت نیمه تجربی با طرح گروه های کنترل نابرابر بود. جامعه آماری این پژوهش 100 نفر از دانش آموزان دختر پایه ی یازدهم رشته ی تجربی دوره ی دوم متوسطه ی شهرستان یزد در سال تحصیلی 1397-98 بودند، که از بین آنها دو کلاس به تعداد 80 نفر با روش تصادفی خوشه ای به عنوان نمونه انتخاب و در گروه های آزمایش و گواه قرار گرفتند. گروه آزمایش به مدّت 9 جلسه تحت آموزش راهبردهای خود تنظیمی قرار گرفتند. ولی گروه گواه هیچ گونه آموزش راهبردهای خود تنظیمی دریافت نکرد. هر دو گروه قبل از آموزش، بلافاصله بعد از آموزش و مرحله پیگیری مورد آزمون قرار گرفت. جهت تجزیه و تحلیل داده ها از تحلیل واریانس استفاده گردید. نتایج پژوهش نشان داد گروه آزمایش و گواه در پس از آزمون و مرحله پیگیری تفاوت معنی داری داشتند و آموزش راهبردهای خود تنظیمی بر پیشرفت تحصیلی درس شیمی دانش آموزان پایه ییازدهم اثر معنا دار دارد.

این پژوهش با هدف تحلیل محتوای کتاب های شیمی دوره دوم متوسّطه از نظر توجّه به مؤلّفه های آموزش زیست محیطی انجام شده است. پژوهش از نوع توصیفی و تحلیل محتوا بوده و سه کتاب شیمی پایه های دهم تا دوازدهم در قالب ابعاد متن، تصویر و تمرین با روش آنتروپی شانون مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج نشان می دهند که در این کتابها توجّه یکسانی به مؤلّفه های آموزش زیست محیطی نشده است. از نظر درجه اهمّیّت هر مؤلّفه نیز، مؤلّفه شماره 4 (بهره وری و مصرف بهینه از مواد، منابع و انرژی های موجود) با درجه اهمّیّت 168/0 مهمترین مؤلّفه و مؤلّفه شماره 6 (تأثیر آلاینده ها بر زیست بوم های کره زمین) با درجه اهمّیّت 107/0، کم اهمّیّت ترین مؤلّفه ی آموزش زیست محیطی در کتاب های شیمی هر سه پایه بشمار می رود. همچنین مشخص شد که مؤلّفه های آموزش زیست محیطی در کتاب های شیمی هر سه پایه ی دهم، یازدهم و دوازدهم بیشتر در قالب «متن» ارائه شده اند. فراوانی مؤلّفه های آموزش زیست محیطی در بعد تصویر، بخصوص در کتاب شیمی پایه ی یازدهم اندک بوده و یکی از نقاط ضعف این کتاب ها محسوب می شود. فراوانی مؤلّفه های آموزش زیست محیطی در بعد تمرین با توجّه به زمان آموزشی و حجم کل مطالب نسبتا" مناسب ارزیابی می شود.

کتاب های درسی نقش مهمی در درک و یادگیری دانش آموزان داشته و بررسی آن ها از نقطه نظرهای متفاوت امری ضروری و لازم است. در این راستا استفاده از تجربه دبیران می تواند منبع قابل اعتمادی برای بررسی و بهبود محتوای کتب آموزشی باشد. هدف از نگارش این مقاله بررسی مزایا و معایب کتاب شیمی پایه دهم از دیدگاه دبیران است. از آنجا که این کتاب نونگاشت بوده و احتمالاً نقاط ضعف و قوت آن به طور کامل تحلیل و بررسی نشده است، بنابراین پژوهش در مورد چالش های این کتاب درسی ضروری به نظر می رسد. به منظور انجام این پژوهش پرسشنامه ای در اختیار دبیران شیمی قرار داده شده و نتایج حاصل از آن مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. از مهمترین نتایج حاصل شده در مورد ضعف کتاب درسی می توان به ارائه جسته و گریخته و حجم بالای مطالب اشاره کرد، همچنین ارتباط نزدیک با زندگی روزمره را می توان از ویژگی های مثبت این کتاب درسی برشمرد. در این مقاله پیشنهاداتی برای بهبود و تقویت کتاب درسی نیز ذکر شده که با استفاده از آن ها می توان بازدهی تدریس و یادگیری دانش آموزان را افزایش داد.

عدم درک درست مفاهیم علمی سبب انحراف از اهداف و قابلیّت بسط پیدا کردن مفاهیم و استحکام یادگیری درباره ی مطالب علوم مورد مطالعه می گردد. حال اگر مفهوم مورد نظر از نظر علمی انتزاعی و از مفاهیم غیر قابل درکی مانند برخی مفاهیم شیمی باشد، شناخت کج فهمی ها و مقابله با آنها بسیار ضروری تر خواهد بود. استوکیومتری دانش مطالعه ی روابط کمّی در موادّ و واکنش های شیمیایی است، بنابراین یکی از منابع مهمّ ایجاد کج فهمی های شیمی، بحث دشوار استوکیومتری است. در پژوهش حاضر میزان درک دانشجومعلّمان رشته ی آموزش فیزیک از موضوعات مرتبط با بحث استوکیومتری مورد بررسی قرار گرفته است. برای جمع آوری اطّلاعات از دانشجویان خواسته شد بر اساس دانش گذشته، ارتباط و نسبت مفاهیم استوکیومتری، موازنه کردن، معادله شیمیایی و قانون پایستگی جرم را به صورت یک نقشه ی مفهومی بیان کنند. پاسخ های دانشجویان جمع آوری و پس از بررسی، پاسخ های درست و پاسخ های دارای کج فهمی استخراج گردید. مطابق یافته های این تحقیق مشخص گردید بیشتر دانشجویان در بیان ارتباط این مفاهیم با یکدیگر ناتوان هستند و تعدادی از آنها از عبارت های نادرست و دارای کج فهمی استفاده می کنند.

کج فهمی به ساختار دانشی اطلاق می شود که در بافت های گوناگون فعّال می شود و در مقابل تغییر مقاوم است. به عبارت دیگر هر نوع ایراد علمی در ساختار دانشی فرد را کج فهمی می نامند. کج فهمی به تصوّرات قبلی، افکار و باورهای غیرعلمی، و مفاهیم درهم اشاره می کند و حالتی را نشان می دهد که در آن عقاید دانش آموزان با تفسیر علمی مدرن کاملاً مغایر است. امروزه کج فهمی دانش آموزان در دروس مختلف، تهدیدی مهمّ در فرایند کلی یاددهی-یادگیری در سطح مدرسه یا دانشگاه است. کج فهمی ها طیفی گسترده از مفاهیم علمی را در بر می گیرد. کج فهمی ها نه تنها در شیمی، بلکه در سایر رشته ها در همه ی سطوح مسبّب مشکلات عمده مربّیان علوم، محقّقان علمی، معلّمان و دانش آموزان هستند. بنابر این نه تنها پی بردن به کج فهمی دانش آموزان از مفاهیم شیمی، امری حیاتی است، بلکه تغییر دیدگاه آنها چالش اصلی معلّمان نیز هست. بر همین اساس در مقاله ی حاضر به بررسی مروری کج فهمی های رایج دانش آموزان در مورد مفهوم پیوندهای شیمیایی پرداخته شده و به برخی از عوامل مؤثّر در ایجاد این نوع کج فهمی ها و دسته بندی دلایل موجود اشاره شده و برخی راهکارها و پیشنهادهایی راجع به حلّ این معضل ارائه شده است.

عدم هدف این پژوهش ارائه ی طرحی جایگزین جهت آزمایش تعادلی فازی سیستم نفتالن-دی فنیل آمین و. . . در درس آزمایشگاه شیمی فیزیک 1 با رویکرد شیمی سبز است. در این روش پیشنهادی، از سیستم پالمتیک اسید-پنتا دکانوئیک اسید استفاده شده است. دیاگرام تعادل فازی این سیستم، یک نقطه اتکتیک ساده را نشان می دهد. سیستم پیشنهادی این پژوهش برخلاف سیستم های تعادلی فازی جامد – مایع متداول در آزمایشگاه های شیمی فیزیک 1، نه تنها مشکلات زیست محیطی و مضرّ برای سلامت انسان را ندارد، بلکه موادّ پسماند آن در یک آزمایش گروهی می تواند به راحتی بازیافت شده و یا در آزمایش های دیگر به عنوان مادّه ی اوّلیه مورد استفاده قرار گیرد. پس از بررسی نتایج، نقطه ذوب ° C 4/66 برای پالمتیک اسید و ° C 3/60 برای پنتا دکانوئیک اسید به دست آمد. سپس انطباق داده های حاصل از آزمایش با چند جمله ای های پیشنهادی نرم افزار Excel انجام گرفت و آنتالپی ذوب پالمتیک اسید، 58/60 کیلوژول بر مول تعیین گردید. همچنین، نقطه ی اتکتیک در حدود دمای ° C 57 و کسر مولی 44/0 برای پالمتیک اسید، مشاهده شد.