توسعه پایدار محیط جغرافیایی
سال:1398 | دوره:1 | شماره:2 |تعداد مقالات:6

مدیریت سیلاب متضمن کاهش اثرات و خطرات است، اما حذف اثرات و خطرات تقریباً ناممکن است. دلیل این امر، محدودیت های مالی و دانش محدود و اندک ما انسان ها است. یکی از راهکارهای کاهش اثرات در برابر مخاطرات، تاب آوری است. بررسی پیشینه مطالعات نشان می دهد که ارتقاء تاب آوری در برابر بلایای طبیعی، تحت تأثیر عوامل اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و مدیریتی قرار دارد. بر همین اساس هدف اصلی این پژوهش بررسی ساختارهای یاد شده بر تاب آوری شهر ارومیه در برابر سیلاب شهری است. روش شناسی مطالعه حاضر به لحاظ هدف کاربردی و از لحاظ روش پیمایشی و توصیفی – تحلیلی می باشد. یافته های پژوهش نشان داد که از لحاظ تاب آوری اجتماعی-فرهنگی، منطقه 3 شهر ارومیه با میانگین (30/65) مطلوب ترین منطقه، از لحاظ اقتصادی و مدیریتی، منطقه 5 شهر ارومیه با میانگین (74/24 و 64/32) مطلوب ترین منطقه از لحاظ تاب آوری اقتصادی و مدیریتی می باشد. همچنین از لحاظ تاب آوری کالبدی منطقه 4 شهر ارومیه به علت برخورداری از امکانات زیرساختی بهتر (دسترسی به مراکز درمانی، آتش نشانی، بیمارستانی و. . . ) مطلوب ترین منطقه از لحاظ تاب آوری کالبدی در برابر سیلاب شهر می باشد. در نهایت جمع بندی میانگین کل شاخص ها نشان داد که منطقه 3 شهر ارومیه مطلوب ترین منطقه و منطقه 4 شهر ارومیه نامطلوب ترین منطقه از لحاظ تاب آوری در برابر سیلاب شهری می باشد.

شهرنشینی پدیده جهانی قرن بیست و یکم تعریف می شود؛ چراکه برای نخستین بار از آغاز تاریخ، بیش از نیمی از جمعیت جهان در شهرها زندگی می کنند. با تداوم رشد شتابان شهرنشینی، شواهد حکایت از ناپایداری مناطق شهری به ویژه در کشورهای در حال توسعه دارد. در راستای تعدیل ناپایداری شهرها پارادایم توسعه پایدار شهری بیش از گذشته اهمیت یافته است. در این میان مسکن به عنوان یک زیرساخت کالبدی و اجتماعی نقش مهمی در راستای اهداف توسعه پایدار شهری بر عهده دارد که همین امر می تواند بایستگی پژوهش در زمینه مسکن پایدار را توجیه کند. بر این اساس هدف پژوهش حاضر تحلیل فضایی وضعیت شاخص های کیفیت مسکن از منظر پایداری در نواحی شهر زنجان می باشد. روش تحقیق در این پژوهش، با توجه به ماهیت و هدف آن توصیفی-تحلیلی و نوع تحقیق، کاربردی است. روش گردآوری داده ها اسنادی با استفاده بلوک آماری نفوس و مسکن و نقشه های شهری سال 1390 می باشد. بر این اساس شاخص های کیفی مسکن با استفاده از روش های کمی در محیط GIS به سنجش و تحلیل پرداخته شد که نتایج یافته ها نشان می دهد که نواحی منطبق با محلات غیررسمی از پایداری خیلی کم و از کل مساکن محدوده موردمطالعه 14 درصد از پایداری خیلی زیاد، 36 درصد از پایداری زیاد، 27 درصد از پایداری متوسط، 8 درصد از پایداری کم، 15 درصد از پایداری خیلی کم برخوردارند. در ارتباط با افزایش میران پایداری واحدهای مسکونی با استفاده از مدل SWOT راهبردهای ارائه گردیده است.

اکوتوریسم یکی از مهمترین فعالیت های اقتصادی در نقاط مختلف جهان به شمار می آید که با توجه به مناطق بکر و زیبای گردشگری روستایی می تواند به عنوان راهکاری اساسی در توسعه پایدار روستایی مطرح گردد. جزیره قشم بزرگترین جزیره خلیج فارس، با برخورداری از جاذبه های طبیعی شگفت انگیز و مکان های گردشگری منحصر به فرد همجوار با سکونت های روستایی، مجموعه ای کم نظیر از گونه اکوتوریسم روستایی را ایجاد کرده است. از سوی دیگر فناوری اطلاعات و ارتباطات از عمده ترین معیارهای توسعه و پیشرفت اقتصادی و صنعتی و یکی از شاخص های توسعه پایدار محسوب می شود که بر جنبه های مختلف زندگی افراد و اجتماعات بشری تأثیر گذاشته است. این فناوری می-تواند سهمی مهم در متنوع سازی اقتصادی داشته باشد و با ایجاد درآمد و اشتغال موجب توسعه مناطق روستایی گردد. از این رو تعیین یک راهبرد توسعه ای برای روستاها با رویکرد اکوتوریسم پایدار مبتنی بر فناوری اطلاعات ضروری می باشد. در این پژوهش در روشی توصیفی-تحلیلی به مطالعه تجربیات در زمینه توسعه اکوتوریسم روستایی قشم پرداخته و با استفاده از ماتریس SWOT، تجزیه و تحلیل برای تشخیص عوامل داخلی و خارجی انجام شده است. در این رویکرد با نگرش فناورانه، به منظور شناسایی نقاط ضعف و قوت و تهدیدها و فرصت ها، از روش دلفی استفاده شده و ظرفیت ها و محدودیت های اکوتوریستی جزیره قشم تعیین گردیده است. سپس از مدل مکمل QSPM برای اولویت بندی راهبردها و تعیین مناسبترین راهبرد بهره گیری شده است. نتایج این پژوهش نشان می دهد، توسعه اکوتوریسم روستایی جزیره قشم باید براساس "استراتژی های تغییر جهت" با تمرکز بر فناوری اطلاعات و ارتباطات مورد برنامه ریزی و بازنگری قرار گیرد.

در بعضی از کشورها همچون ایران، برنامه ریزی های توسعه روستایی و شهری به شکل کاملاً مجزا و براساس «دیدگاه بخشی» صورت می پذیرد که چالش ها و مسائل متعددی در فرایند توسعه سکونتگاه های روستایی این گونه کشورها ایجاد کرده است. بر این شالوده، تحقیق حاضر با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی بر روی 54 روستای نمونه از 124 روستای ناحیه مورد مطالعه انجام شد. علاوه بر این تعداد 31 پرسشنامه نیز در سطح کارشناسان و مدیران نهادها و سازمان های مرتبط با برنامه ریزی توسعه روستایی به صورت مستقیم تکمیل شد. همچنین، برای ارائه چهارچوب معنی داری از روش های توصیفی تحلیلی، آزمون همبستگی و رگرسیون چند متغیره و تحلیل مسیر در کلیتی منطقی و در قالب فرآیند علمی پژوهش استفاده شد. یافته های تحقیق نشان داد برنامه ریزی مجزا و متخصص محور به لحاظ توانمندسازی، ظرفیت سازی و نوع مشارکت روستاییان در توسعه سکونتگاه های روستایی اثرگذار نبوده و تأثیرات بسیار کمی در ارتقای شاخص های توسعه سکونتگاه های روستایی در ابعاد محیط طبیعی، اجتماعی-فرهنگی، اقتصادی و کالبدی-زیربنایی آن ها داشته است. از این رو در تبیین الگوی بهینه برنامه ریزی توسعه تغییر رویکرد از عقلایی گرایی به ارتباطی، واگذاری به بخش خصوصی و سازمان های مردم نهاد و در این غالب توجه به توانمندسازی و ظرفیت سازی ساکنان روستایی، مشارکت، ارتقای سرمایه اجتماعی، یکپارچگی فعالیت ها و سازگاری بین آن ها و تنظیم روابط عناصر قدرت در راستای توسعه پایدار پیشنهاد می گردد.

گردشگری صنعتی است که توسعه آن نیازمند شناخت و آگاهی کافی از مسائل و عوامل مؤثر اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در هر منطقه است. استان گیلان پوشیده از جنگل ها و دارای آب وهوای معتدل و مرطوب است. صومعه سرا که در منطقه غربی این استان واقع است؛ با وجود جاذبه های متعدد گردشگری، از جمله تالاب ها و دریاچه ها، مناطق کوهستانی و جنگلی، می تواند با مدیریت و برنامه ریزی صحیح به قطب مهم گردشگری در سطح منطقه تبدیل و به عنوان یکی از محورهای مهم گردشگری کشور مطرح شود. هدف از انجام این پژوهش، بررسی نقش مدیریت شهری صومعه سرا به عنوان یکی از مقصدهای گردشگری در مناطق شمالی کشور و ارائه راهکارهایی به منظور توسعه صنعت گردشگری است. روش پژوهش حاضر، براساس نوع هدف، کاربردی و براساس نوع روش، توصیفی-تحلیلی است. جامعه آماری این پژوهش، کلیه گردشگران ورودی به شهرستان صومعه سرا بوده اند که با استفاده از جدول مورگان، 384 نمونه به روش تصادفی خوشه ای انتخاب و مورد مصاحبه و پرسش قرار گرفتند. همچنین از آزمون های آماری، نظیر آزمون ضریب همبستگی پیرسون و آزمون تی برای بررسی فرضیه ها استفاده شده است. نتایج این پژوهش نشان دهنده این است که از میان شاخص های مورد بررسی، ضعف های مدیریت شهری (01/69%)، نبود یکپارچگی مدیریت در بهره برداری پایدار از جاذبه ها (81/82%)، کمبود امکانات (78/75%)، نبود دسترسی و اطلاع رسانی (0/69%)، بیشترین سهم را در نارضایتی گردشگران ایفا می کند. یافته ها نشان می دهد که این منطقه علی رغم برخورداری از ظرفیت تبدیل شدن به یک منطقه نمونه گردشگری، ضعف عملکرد در حوزه مدیریت و کمبود تبلیغات از موانع اساسی در راه رسیدن به این مهم است.

پایش تغییر عموما جهت ارزیابی فرآیندهای طبیعی، از قبیل اثرات بلندمدت تغییر اقلیم که ناشی از علل نجومی است و همچنین فرآیندهای کوتاه مدت که شامل توالی پوشش گیاهی و فرآیندهای ژئومورفولوژیکی است صورت می گیرد همچنین، پایش تغییر جهت ارزیابی اثرات ناشی از فعالیت های انسانی از قبیل جنگل زدایی، کشاورزی و شهرسازی مورد استفاده قرار می گیرد همان گونه که تغییرات محیطی انعکاس دهنده وضعیت مدیریت اراضی است، روش های پایش تغییر می تواند به ارزیابی این عملیات کمک کند. در این راستا هدف از پژوهش حاضر آشکارسازی تغییرات پوشش گیاهی منطقه خوشاب استان خراسان رضوی طی دوره زمانی مربوط به سال 2005-2015 با استفاده از تکنیک های سنجش از دور (RS) و سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) می باشد برای بررسی و تجزیه تحلیل تغییرات از روش طبقه بندی decision tree با توجه به استاندارهایی که توسط ناسا ارائه شده اجرا شد که ابتدا برای هر 16valu یک کلاس تعریف شد بر این اساس مشخص شده است که آستانه ی تغییر در منطقه ی مورد مطالعه با 1 انحراف از میانگین قرار داشته است پس از تعیین آستانه ی تغییر، مناطق دارای تغییرات کاهشی، افزایشی و بدون تغییر مشخص گردیده است جهت ارزیابی دقت تکنیک های سنجش تغییر پس از برداشت واقعیات زمینی که از طریق بازدید میدانی و تصاویر ماهواره ای Google Earth به دست آمد از دقت کل و ضریب کاپا استفاده شد براساس نتایج به دست آمده مشخص گردید که داده های ارزیابی شده با دقت کل 91 و ضریب کاپای 88/0 در ارزیابی پایش تغییرات پوشش گیاهی منطقه ی مورد مطالعه به خود اختصاص داده اند.