دانشکده ادبیات و علوم انسانی (تهران)
سال:1382 | دوره:53 | شماره:167-166 (زبان و ادبیات فارسی و باستانی) |تعداد مقالات:13

غرض از برانگیختن این بحث بررسی مضامین شعر فرخی است در حوزه آهنگ و موسیقی و نیز بسامد بحور و اوزان عروضی در دیوان وی. اوزانی را که شاعر بدانها دلبستگی داشته و در مطاوی دیوان برای مضامین گوناگون از آنها سود جسته است و نیز تحلیل پیوند مضامین با اوزان و موسیقی کلام وی و نشان دادن اوزان به کار رفته در سخن سهل ممتنع این شاعر توانا، سخنوری که در سال 429 هجری قمری به روزگار کهولت نارسیده از سرای فانی به دارباقی شتافته است.

تذکره نویسی در ایران از دیرباز رایج و مورد توجه بوده است. زیرا ایرانیان پیوندی دیرینه با شعر، یعنی کلام زیبای ظریف همراه با وزن و آهنگ داشته اند از این روی از سده پنجم هجری که شعر فارسی شکوفا و بالنده گشت همواره مردم ایران سخن پخته گویندگان را برای استفاده دیگران یا برای شادی دل خویش جمع نموده و همراه با نام گوینده و سرابنده در دفتر و کتاب ثبت و ضبط نموده اند.گویند نخستین مجموعه شعر و شرح حال شعرا که اصطلاحا در ادب فارسی تذکره خوانده میشود از ابوطاهر خاتونی موفق الدوله است. وی از رجال دربار سلاجقه، در نیمه دوم قرن پنجم و نیمه اول قرن ششم هجری بوده و کتاب او (مناقب الشعرا) نام داشته است. تذکره (صبح گلشن) اثر سید محترم علی حسن خان بهوپال متخلص به (سلیم) نوشته شده به سال 1294 هجری قمری است. این تذکره شامل شعرای قدیم و همچنین معاصر نویسنده است. وی سبب تالیف این کتاب را چنین مذکور داشته است که: پس از آنکه پدرش سید محمد صدیق حسن خان تذکره (شمع انجمن) را تالیف کرد گروهی که نامشان در آن تذکره نیامده بود دلتگ شده بودند. از این روی به تالیف (صبح گلشن) همت گماشت. این کتاب در سال 1295 هجری در بهوپال هند به طبع سنگی و با قطع وزیری و کاغذ کاهی و خط نستعلیق چاپ و منتشر شده است. از این رو ما بر آن شدیم تا بخشهایی از این تذکره را که موجود بود بازخوانی و باز نویسی کنیم و در دسترس خوانندگان علاقه مند قرار دهیم.

در این مقاله سعی شده است ظریف ترین مفاهیم اخلاقی در حکایات و تمثیلات عطار جستجو شود. لذا این مفاهیم و مصادیق اخلاقی از خلال چهار مثنوی تعلیمی معروف و مسلم، یعنی؛ اسرارنامه، الهی نامه، منطق الطیر، و مصیبت نامه استخراج و در سه حوزه، وظیفه انسان نسبت به خدا، وظیفه انسان نسبت به خود و نزدیکان و وظیفه انسان نسبت به جامعه مطرح گردید.

تاریخچه مطالعات مربوط به خطاهای گفتار حکایت از رویکردهای گوناگون به این پدیده دارد. پژوهشگران با هدف آزمون نظریه های شناختی به بررسی جنبه هایی خاص از این پدیده از دریچه روانشناسی زبان پرداخته اند. عده ای دیگر تلاش کرده اند تا با دید زبان شناختی به خطای گفتار انواعی از طبقه بندی را برای آن به دست دهند. اصطلاح های گوناگونی در این حوزه رواج دارد. بررسی و مقایسه تعارفی که از این اصطلاح به دست داده شده نشانگر میزان زیادی از هم پوشی بین تعاریف است، به گونه ای که به نظر می رسد حدود هر یک به روشنی تبیین نشده است. برای بررسی خطاهای گفتار در زبان فازسی. پژوهشی با استفاده از داده های میدانی انجام شد. تعداد 1064 مورد خطای گفتاری در محور زبانی شامل مقوله های واجی، ساختواژی و نحوی، محور فرازبانی شامل رابطه های جایگزین، جا به جایی، افزایش، حذف و تلفیق طبقه بندی شدند. همچنین برای بررسی رابطه متغیرهای جنسیت و میزان تحصیلات با اجزای طبقه بندی و فراوانی خطاها در هر یک از اجزا، خطاها بر اساس متغیرها تفکیک و در جداول ثبت شدند و 6 آزمون مجذور خی انجام شد. نتایج آزمونها نشان داد که بین دو متغیر پژوهش و اجزای طبقه بندی رابطه وجود ندارد. از سوی دیگر مشخص شد که متغیر جنسیت با فراوانی خطاها در اجزای طبقه بندی زبانی و فرازبانی رابطه دارد. همچنین معلوم شد که بین متغیر میزان تحصیلات و فراوانی خطاها در محور فرازبانی رابطه وجود دارد. اما نتایج آزمون وجود رابطه بین این متغیر و فراوانی خطاها در محور زبانی را رد کرد.

ناصرخسرو شاعری بزرگ است که اشعار و آثارش در بیان کلام و فلسفه و عقاید دینی است، این شاعر بزرگ با عنصر خیال و وجوه بلاغت به اندیشه های دشوار کلامی و فلسفی، لباس نرم و لطیف سخن منظوم را پوشانده است. مفاهیم عقلانی در کلام ناصرخسرو با هنرمندی او در بهره گیری از تشبیه و استعاره و صور خیال به وجوه و تصاویر زیبای حسی و ملموس مبدل گردیده اند. شور و حیات و تازگی در کلام و سخن ناصرخسرو ویژگی دیگری است که باعث ماندگاری سخن او در میان دیگر شاعران گردیده است. درباره این شاعر بزرگ میتوان گفت هنر و خیال را با عقل و فلسفه آنچنان آمیخته است که دشواری و تکلف برای رسیدن به معنا و مفهوم کلام در سخنش وجود ندارد.

در این پژوهش، اسطوره حیات جاوید و مردن پیش از مرگ جسمانی، به عنوان یکی از آمال و آرزوهای بشری با استناد به اساطیر برخی از ملل و ادیانی که به این اندیشه اهتمام می ورزند، مطرح شده است. در مقاله حاضر، مرگ آیینی و نوزایی و رسیدن یه حیات جاودان در متون ارزشمند ادب فارسی، شاهنامه فردوسی، خمسه نظامی و منطق الطیر عطار بررسی شده و شواهد مختلفی از این آثار با روشی تطبیقی و استناد به مدارک فوق الذکر به دست داده شده است. همچنین نمادهای تصویری مردن پیش از مرگ جسمانی مانند مرگ حیات دوباره عناصری چون خورشید، ماه، ققنوس و … مورد نظر قرار گرفته است.

تحولات علمی و دگرگونیهای پر شتاب نیای علم، زبانهای مختلف دنیا را به تعامل و داد و ستد واداشته است. البته این تعامل در حوزه دستوری و ساختمانی (زیر ساخت) بسیار کند و به سختی صورت می پذیرد لیکن در حوزه لغوی و معنای (رو ساخت) روانتر و به آسانی اتفاق می افتد. زبان فارسی در جایگاهی است که باید از آن به یکی از زبانهای پویا و زنده دنیا نام برد. زبانی که در گذشته ظرفیت بسیار بالایی از آن در تولید علم و دانش سراغ داریم و در دنیای کنونی هم مهمترین وظیفه او استفاده از حداکثر ظرفیت خود، برای انتقال و از آن مهم ترین تولید علم است. به طوری که نخست لغات و عبارات و اصطلاحات ساخته شده هماهنگ با اصول ساختاری و دستوری زبان فارسی باشند و دوم با شاخص های زیبایی شناختی لغوی، آوایی و معنایی همخوان و متناسب باشند. این مقاله میکوشد ساختمان دستوری لغات و اصطلاحات علمی و فنی معاصر را تعیین نماید.

در این مقاله، زیبایی شناسی دینی غزلیات حافظ مورد مطالعه و ارزیابی قرار گرفته است. سوالات تحقیق این مقاله در قالب جمله های اثباتی زیر قابل دسته بندی می باشد:1- زیبایی شناسی دینی حافظ از "نوع" نگاه او به جهان او نشات می گیرد. 2- زیبایی شناسی دینی حافظ مهمترین عامل سازگاری او محیط است. 3- قرآن، حدیث وسیده معصومین از منابع سرشار در تبین زیبایی شناسی دینی هستند. 4- مرکز ثقل زیبایی شناسی دینی حافظ، «عشق» است. 5- زیبایی شناسی دینی حافظ کمال گرا است. 6- عشق در عین وحدت، آثار، مراتب و جلوات منکثر دارد. 7- ایمان و انتظار، ارکان سازگاری حافظ را تشکیل می دهند. و ...در این مقاله برای اثبات هر یک از فرضیه های مربوط به موضوع، حسب مورد از آیات و روایات و مستندات شعری، به صورت شواهد امثال، استفاده شده است.تحقیق در این مقاله از نوع تحقیق متن محور است، و عوامل دخیل خارج از متن، یعنی تاریخ، علوم متداول زمان حافظ و … عوامل فرعی، ارزیابی شده اند. به عبارت دیگر به جای آنکه از تاریخ به حافظ نگاه کنیم از حافظ به تاریخ نگاه کردیم. زیرا، زبان تاریخ، زبان مستقیم است و شعر زبان غیر مستقیم. زبان مستقیم، ابزار گردآوری اطلاعات است و زبان شعر، ابزار آفرینش اطلاعات. زبان غیر مستقیم، ظرفیت گسترده تری برای بیان حقایق دارد.

بعد از دو مقاله استعاذه و نامهای سوره مبارکه حمد، نیکو مینماید که مقاله را در نوبت سوم، به گزیده ای از ترجمه های زیبا از سوره مبارکه حمد والا و دلربا اختصاص دهم که در تاریخ ادب پارسی قرآنی نام بردارند. و در آغاز شمه ای از شرح حال و اثر این ترزبانان سخن سنج را آورم تا ارزش آن آثار ارزنده نیکوتر جلوه نماید و سپس به تطبیق تاریخی ترجمه ها پردازم تا انشاالله تعالی محققان سخن سنج و زبان شناس را به کار آید. از این رو از سلمان پارسی به سورآبادی و نسفی و میبدی و رازی و کاشفی و کاشانی و لاهیجی و سرانجام ترجمه ای تفسیرگونه به نثر و نظم از نگارنده پرداخته آمد تا چه قبول افتد و چه در نظر آید.

حماسه گیلگمش که اصل سومری اما روایت بابلی دارد از ترجمه زبانهای اروپای از لوحه های سنگی آن به زبان فارسی برگردانده شده است و در قالب چند ترجمه کامل یا تلخیص به دست ما رسیده است. هر چند سیر اصلی داستان یک روایت دارد اما در بسیاری موارد مطالبی متفاوت در بعضی از روایات بیان شده است. در این تحقیق به تمام جزییات نمی پردازیم زیرا توضیحات برخی موارد تاثیری عمده در فهم اصل داستان تدارد اما در مواردی دیگر بر تفسیر آن تاثیری مستقیم می گذارد. مثلا وجود یک آییت مانند کشتی یا قربانی و نحوه آن کاملا بر باورهای صاحبان آن اساطیر مبتنی است. در این مقاله سعی شده است تا ضمن بیان شواهد تعدد روایت و دلایل آنها، درباره صحت و سقم آنها داوری شود و ارزش کار در آن است که محققان حماسه گیلگمش را از داوری یک جانبه بر حذر می دارد. مبنای تحقیق کتاب (Ancient Near Eastern Texts by james B.prichard) متون شرق نزدیک باستان از جیمز. ب پیچارد) میباشد، علاوه بر آن از چند ترجمه کامل و ملخص استفاده شده است.

بهار و نوروز و آنچه بدان مربوط است از قبیل دگرگونی در طبیعت و آداب و رسوم ویژه آن، موضوع سخن شاعرانی فراوان قرار گرفته است. اما از چشم اندازه شاعران طنز پرداز به آن نگریستن لطفی دیگر دارد. در این مقال کوشش شده مهمترین نکته هایی که به لحاظ مایه های طنز مورد توجه شاعران واقع شده، دسته بندی و تقدیم گردد. گرچه موضوعات مورد عنابت بسیار زیاد است ولی به شانزده مورد اشاره می گردد. دگرگونی های شگرفی که در طبیعت، موجودات زنده، پرندگان و انسان حاصل میشود در راس آن است و بقیه شامل:خانه تکانی و دشواریهای آن، هزینه های گزاف برای نونوار شدن و درآمدهای ناچیز، اجناس نامرغوب و بنجل و اجحاف فروشندگان، و آن گاه ناشکیبی و تنک حوصلگی خانواده ها، چهارشنبه سوری، هفت سین، عیدی گرفتن و عیدی دادن، سورچرانی، میهمانداری و سیزده به در میباشد. خالی از لطافت و کیفیتی نیست که می شوید شاعری آغاز بهار را چنین توصیف می کند:هر درختی چون جنون ما ز نو گل می کند                                                     هر گلی هم خنده ها بر ریش بلبل می کند