محیط شناسی
سال:1386 | دوره:33 | شماره:42 |تعداد مقالات:16

تعیین مناطق مناسب برای تغذیه مصنوعی از اهمیت بسیاری برخوردار است و لازم است با دقت کافی انجام شود. به علت وجود مشخصه های متعدد موثر در مکان یابی و نیاز به بررسی توام معیارهای ارزیابی شده و تغییرات مداوم آنها، نیاز به سامانه های اطلاعات جغرافیایی ابزاری کارامد برای مدیریت و استفاده داده های مکانی در این زمینه است. در این تحقیق، پنج عامل مقدار شیب، نفوذپذیری سطحی، ضخامت آبرفت، توانایی انتقال آب در آبرفت و کیفیت آبرفت به عنوان عوامل موثر در مکان یابی مناطق مستعد تغذیه مصنوعی در دشت ورامین مشخص شد. پس از تهیه لایه های مورد نظر، این لایه ها در محیط GIS طبقه بندی شد و نقشه های آنها تهیه شد. در مرحله بعد لایه ها با یکدیگر قطع داده شدند و نتایج آن به صورت جدول به دست آمد. سپس به کمک سامانه پشتیبانی تصمیم گیری (DSS)، برای حالات مختلف به وجود آمده تصمیم گیری شد. اطلاعات به دست آمده مجددا وارد محیط GIS شد و نقشه ای که تناسب نواحی از دیدگاه تغذیه مصنوعی را نشان می دهد، ارایه شد. چهار کلاس خیلی مناسب، مناسب، متوسط و نامناسب برای تفکیک کلاس های تناسب در نظر گرفته شد. نتایج این تحقیق نشان می دهد که حدود 7 درصد از دشت ورامین برای تغذیه مصنوعی مناسب است.

بی شک یکی از مهم ترین دلایل وقوع سیلاب و افزایش دبی سیلاب های مناطق شمالی ایران در دهه اخیر، تغییر کاربری اراضی و عدم تناسب کاربری های فعلی با توانایی اراضی است. خسارت اقتصادی ناشی از بروز چنین سیلاب هایی در اثر تخریب سازه های آبی که بر اساس دبی سیلاب طرح‏، محاسبه و طراحی می شوند، بسیار چشمگیر است. در این تحقیق با استفاده از روش حفاظت خاک آمریکا (SCS)، مدل شماره منحنی دبی حداکثر لحظه ای سیلاب، طرح در دو وضعیت کاربری فعلی اراضی و کاربری اراضی بر اساس قابلیت، در شرایط مختلف رطوبت پیشین خاک (خشک I ، متوسط II و مرطوب III) برآورد شد. با مقایسه نتایج حاصل، تاثیر تغییر کاربری اراضی در عدم قطعیت برآورد سیلاب طرح مشخص شد. علت انتخاب این روش هیدرولوژیکی، در نظر گرفتن وضعیت خاک، پوشش گیاهی، خصوصیات فیزیوگرافیک و کاربری اراضی در مدل است. با توجه به مطالعات پایه و نقشه های کاربری اراضی و توانایی اراضی در حوزه آبخیز، دبی سیلاب طرح در حالت های مختلف به شرح زیر برآورد و مشخص شد : 1 - تخریب شدید و تغییر کاربری اراضی در این آبخیز، بویژه در مناطق با گروه هیدرولوژیک C و D خاک سبب شده است دبی حداکثر لحظه ای سیلاب ناشی از کاربری فعلی اراضی در وضعیت رطوبت پیشین خاک II و III نسبت به دبی پیش بینی شده ناشی از استفاده اراضی به تناسب توانایی اراضی تا بیش از 70 درصد افزایش یابد.2 - دبی سیلاب در کاربری فعلی اراضی نسبت به کاربری متناسب با توانایی اراضی دارای افزایش 31 تا 79 به تناسب دوره بازگشت آنها بوده که نشان دهنده عدم قطعیت برآوردهای سیلاب طرح و افزایش احتمال وقوع تخریب درسازه های آبی، در نتیجه تغییر کاربری اراضی است . 3 - بیشترین تاثیر نقش تغییر کاربری اراضی در افزایش دبی سیلاب در وضعیت رطوبت پیشین متوسط است.

فقدان آگاهی علمی از ابعاد کمی و کیفی ارزش اقتصادی تولیدات و خدمات اکوسیستمی حاصل از جنگل ها، در راستای رشته ای از عوامل گوناگون تخریب، تغییر کاربری اراضی جنگلی را به سود فعالیت های دیگر توجیه پذیر ساخته است. عدم برخورداری از چنین آگاهی هایی موجب شده که در ایران، نظیر بسیاری دیگر از کشورهای در حال توسعه، فرایند تصمیم گیری های سیاسی و اقتصادی در مورد استفاده های کنونی و موجودیت آتی منابع جنگلی با ابهامات زیادی مواجه شود و تلاش برای دستیابی به انتخاب های صحیح و تخصیص بهینه منابع طبیعی تحت اختیار، دربند مشکلات مربوط به مخاطرات و عدم قطعی بودن های ارزیابی باقی بماند. سستی مبانی نظری و نادیده انگاشتن ملاحظات عملی در گزینش رویکردهای روش شناختی برای انجام مطالعات ارزش گذاری اقتصادی می تواند به نتایجی بینجامد که بقایای عرصه های جنگلی را بسرعت در میانه دو تیغه افراط و تفریط گرایانه مضمحل سازد. برآوردهای اریب داری که ارزش جنگل ها را کمتر و یا بیشتر از حد، نزدیک به واقعیت نشان دهند، یا استهلاک سرمایه های طبیعی سرپا را در پی خواهند داشت و یا آزمندی کاربری های رقیب برای اراضی جنگلی را مشروع جلوه گر خواهند ساخت. به هر حال، باید یادآوری کرد که تحقق پایداری از تلفیق دو مقوله حفاظت و استفاده عقلایی از منابع طبیعی چون جنگل به هیچ وجه پدیده ای غیراقتصادی قلمداد نمی شود و سازماندهی اقدامات برای نیل به تقریب دو نظام اقتصادی و اکوسیستمی به شکل تلاش بی وقفه برای تضارب اندیشه های موجود، از چندی پیش آغاز شده است. در این مقاله سعی شده با تکیه بر اهم بنیادهای نظری و ملاحظات عملی مربوط به روش شناسی مطالعات ارزشگذاری اقتصادی، رئوس یافته های تحقیقی بر سر ارزش گذاری برخی از عرصه های جنگلی شمال انعکاس یابند و تنگناها و استدلال های مورد نیاز در این باره، به تصویر کشیده شوند.

شهر بابلسر با جمعیتی معادل 47927 نفر در سال 1384، روزانه 72.5 تن زباله تولید می کند. محل کنونی دفن زباله علاوه بر تکمیل ظرفیت از موقعیت محیطی کاملا نامناسبی بهره گرفته و آثار و آلودگی های زیست محیطی آن نه فقط در شرایط کنونی پدیدار شده بلکه در آینده نزدیک نیز آثار منفی خود را بهتر نشان داده و توسعه پایدار ناحیه غربی این شهر را با بحران مواجه خواهد ساخت. از میان روش های مختلف دفع زباله، روش دفن مواد زاید از مهم ترین روش هایی بوده که مدیریت شهری این شهر طی 30 سال اخیر بر آن تکیه کرده است. نتایج بررسی موقعیت محل دفن زباله حاکی از نامساعد بودن محل دفن کنونی است که در آن بسیاری از اصول، معیارها و ضوابط مکان گزینی نادیده گرفته شده و پیش بینی می شود که در آینده نزدیک آثار زیست محیطی آن نمایان تر شود. در این پژوهش با استفاده از داده هایی چون فاصله از محدوده قانونی شهر، فاصله از جاده، توانایی اراضی، فاصله از عوارض مصنوع (روستا، تاسیسات و تجهیزات شهری، معادن) فاصله از گسل های منطقه، فاصله از آبهای سطحی منطقه، جهت باد، خاک شناسی، هیپستومتریک (طبقات ارتفاعی)، پوشش گیاهی، زمین شناسی و از طریق مدل های مختلف تلفیق اطلاعات و نقشه ها که بر اساس مدل منطق فازی (Fuzzy Logic) ترکیب شده اند، مکان های مناسب برای دفن بهداشتی مواد زاید مکان گزینی و در نقشه های مختلف ارایه شده است.

با توجه به افزایش جمعیت جهان و نیاز به غذای بیشتر، نبودن زمین حاصلخیز کافی و محدود بودن سطح زیر کشت، نظر متخصصان به سمت افزایش کمی و کیفی در تولید محصولات کشاورزی جلب شده است. بنابراین مصرف کودهای نیتروژنی از جایگاه خاصی برخوردار است. افزایش غلظت یون نیترات در محلول خاک و سپس آبشویی آن به سمت سفره های آب زیرزمینی سبب افزایش غلظت نیترات در آب شده و می تواند مشکلات فراوان بهداشتی و بوم شناختی ایجاد کند. این پژوهش با هدف تعیین میزان آلودگی نیتراتی آب زیرزمینی ناحیه شرق شهر اصفهان صورت گرفت. در این تحقیق، از80 چاه در حال استفاده منطقه (طی دو مرحله در سال 1381 با فاصله زمانی شش ماه) نمونه برداری و با استفاده از الکترود مخصوص (روش یون– گزین)، میزان نیترات آب تعیین و چگونگی تغییرات غلظت نیترات در هر مرحله از نمونه برداری با استفاده از نرم ا فزار سورفر، ویرایش هفتم ترسیم  شد. در نهایت غلظت نیترات در نقاط مورد مطالعه با استانداردهای سازمان حفاظت محیط زیست امریکا مقایسه شد. نتایج نشان می دهد که در برخی از نقاط، به خصوص در جنوب شرقی منطقه، غلظت نیترات در مقایسه با استانداردهای جهان بالاست. حداکثر غلظت نیترات در مرحله اول و دوم نمونه برداری به ترتیب 189.1 و 248.3 میلی گرم در لیتر بوده است. در نمونه برداری اول 80 درصد و در نمونه برداری دوم 90 درصد از چاه ها، دارای غلظت نیترات بیش از حد مجاز (45 میلی گرم در لیتر) بوده اند. میانگین غلظت نیترات در نمونه برداری اول و دوم به ترتیب 76.9 و 93.1 میلی گرم در لیتر اندازه گیری  شد که در ارتباط با تراکم کشاورزی در این مناطق و مصرف بی رویه کودهای ازته (نیتروژنی) است. بنابراین باید در رابطه با مصرف کودهای شیمیایی، مدیریت صحیح و کنترل علمی و عملی صورت پذیرد تا بدین وسیله از افزایش غیر مجاز غلظت این یون در خاک و حرکت آن به طرف سفره آبهای زیرزمینی، که در نهایت آلودگی آبها را به همراه دارد، جلوگیری  شود.

افزایش بی رویه جمعیت از یک سو و رشد سریع مصنوعات بشر و تولید مواد شیمیایی بعد از انقلاب صنعتی از سوی دیگر باعث شده است که کمیت و کیفیت مواد زاید دچار تغییرات فراوانی شود. بنابراین در حال حاضر استفاده از روش ها، فناوری ها و تجهیزات قدیمی نمی تواند جوابگوی مشکلات مدیریت پسماندها باشد. از طرف دیگر از آنجا که روند مدیریت مواد زاید جامد شهری در ایران با اختلاف فاز 70 ساله از کشورهای صنعتی طی طریق می کند، بنابراین به کار بردن فناوری های مورد استفاده در کشورهای صنعتی بدون در نظر گرفتن شرایط کشور نتیجه ای جز اتلاف سرمایه های ملی و هدر رفتن نیروی انسانی نخواهد داشت. سلسله مراتب یاد شده در مدیریت جامع زواید در کشورهای صنعتی عبارتند از، کاهش در مبدا، بازیافت، زباله سوزی و دفن بهداشتی. در این مقاله بر اساس سلسله مراتب یاد شده ایران به دو گروه مجزا تقسیم شده است. گروه اول شامل استان های ساحلی دریای خزر و خلیج فارس، نظیر استان های گیلان، مازنداران، گلستان، بوشهر، هرمزگان و قسمتی از استان خوزستان و گروه دوم شامل سایر استان های کشور است. شباهت شرایط اقلیمی استان های گروه اول با کشورهای توسعه یافته ای، نظیر سوییس، سوئد و قسمتی از فرانسه و همچنین عدم وجود زمین مناسب برای دفن در این استان ها در مقایسه با سایر استان ها، موجب شده است سلسله مراتب در گروه اول مانند کشورهای ذکر شده انتخاب شود، در حالی که در گروه دوم با در نظر گرفتن هزینه های بالای زباله سوزی و به دلیل آنکه امکان دفن درجه یک وجود دارد، این تقسیم بندی به صورت زیر پیشنهاد می شود: 1- کاهش در مبدا 2- بازیافت 3- دفن بهداشتی بر اساس اندازه گیری های به عمل آمده در چارچوب این سلسله مراتب، ابتدا مدیریت مواد زاید به عناصر موظف تقسیم بندی شده و در هر عنصر فناوری های جدید مورد استفاده در کشورهای توسعه یافته شناسایی و بررسی شده و سپس با توجه به شرایط آب و هوایی و زیست محیطی، خواص فیزیکی و شیمیایی زباله، امکانات تکنولوژیکی و اقتصادی، خصوصیات فرهنگی و وضعیت قوانین مرتبط با سیستم مدیریت مواد زاید در ایران، فناوری هایی که می توانند در شرایط کشور موثر باشند انتخاب شده است.

در این تحقیق اندازه گیری های ازن سطحی و مشخصه های هواشناسی در محدوده ایستگاه هواشناسی موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران مورد مقایسه و بررسی قرار گرفته است. این بررسی در دوره یکساله ژانویه 2002 تا نوامبر 2002 انجام شده است. میانگین یکساله تغییرات روزانه ازن سطحی نشان می دهد که مقادیر بالای ازن طی بعد از ظهر و مقادیر پایین ازن طی ساعات اولیه صبح و اواخر شب رخ داده است. مقایسه شدت باد و مقدار ازن سطحی نشان می دهد که طی روز فرارفت هوای آلوده ازن دار توسط باد، دشت، کوه به محل ایستگاه روی می دهد و با افزایش شدت باد، مقدار ازن افزایش می یابد. پیک کوچک ثانویه در اواخر بعد از ظهر برخی ماه های تابستان به علت تغییر در رژیم باد از دشت- کوه به کوه- دشت است. این پیک در فصول دیگر ضعیف می شود. بررسی میانگین ازن ماهانه نشان می دهد که پیک اصلی ازن در ماه مارس (حدود 64.2ppbv) و پیک دوم در ماه اگوست (49.5ppbv) رخ داده است. مقایسه میانگین ماهانه ازن کلی جو با ازن سطحی نشان می دهد که عامل مهم پیک اصلی که در ماه مارس رخ داده، افزایش ازن کلی جو بالا و انتقال و ریزش آن از استراتوسفر به تروپوسفر است و عامل اصلی پیک دوم که در ماه اگوست رخ می دهد عامل واکنش های فتوشیمیایی است.

در دهه چهل تمایل زیادی برای کاشت گونه های سوزنی برگ برای ایجاد فضای سبز در تهران گزارش شده است، در حالی که اطلاعات و تحقیقات چندانی درباره موفقیت، یا عدم موفقیت گونه های کشت شده در دست نیست. با توجه به اهمیت گسترش فضای سبز در تهران، به منظور کاهش آلودگی هوا و ایجاد چشم اندازهای مطلوب، در این تحقیق به جمع بندی نتایج به دست آمده در پارک جنگلی قوچک به عنوان منطقه معرف پرداخته شد. برای محقق شدن هدف، خصوصیات کمی و کیفی کاج الدار در منطقه مورد مطالعه، اندازه گیری شد. نتایج حاصل از تحقیق چنین نشان داد که عوامل کیفی و خصوصیات فیزیکوشیمیایی خاک در دو دامنه فاقد تفاوت معنی داری است؛ همچنین میزان اسیدیته خاک نسبت به منطقه مجاور افزایش دارد (8 تا PH = 7.8). درختان با وضعیت تنه در حد مطلوب و سالم بالاتر از 90 درصد است. از عوامل کمی این که بین دو مشخصه قطر و ارتفاع در دامنه غربی همبستگی بیشتری وجود دارد. میانگین تعداد در هکتار گونه های موجود در دامنه شرقی 698 و در دامنه غربی 601 است. رویش کل در دامنه غربی 53.23 و در دامنه شرقی 45.33 متر مکعب در هکتار به دست آمد. به دلیل شیب کمتر و قدرت نگهداری بالاتر آب در خاک، دامنه غربی از رطوبت نسبی مطلوب تری نسبت به دامنه شرقی برخوردار بوده و رشد گونه کاج الدار در این دامنه دارای شرایط مساعدتری است. در نهایت، چنین نتیجه گیری شد که تاکنون بر اساس مجموعه اطلاعات به دست آمده و نتاج این تحقیق می توان اذعان کرد که گونه کاج الدار می تواند در شرایط اقلیمی خشک و نیم خشک و خاک به نسبت فقیر، بردباری و سازگاری را در شمال شرق تهران از خود بروز دهد. بنابراین کاج الدار می تواند به عنوان گونه ای مناسب برای کاشت در رویشگاه های مشابه به منظور احداث فضای سبز و جلوگیری از آلودگی هوا مورد نظر قرار گیرد.

با توجه به مصرف بی رویه انواع سموم و افزایش روزافزون بیماری های مهلکی چون انواع سرطان ها، چشم انداز مطلوبی را برای آینده شمال کشور نمی توان تصور کرد. هر ساله مقادیر بسیار زیادی از انواع کنه کش ها در باغ های مرکبات شمال مصرف می شود. بنابراین در این تحقیق به منظور استفاده از روش های مدیریت تلفیقی آفات (IPM)، میزان مصرف و غلظت های مختلف روغن معدنی و محاسبه LC50 و LC90 برای کنترل کنه قرمز مرکبات که یکی از آفات اصلی و مهم مرکبات در این خطه است مورد مطالعه قرار گرفت. تیمارهای تهیه شده به دو روش مختلف به کار برده شدند که شامل روش غوطه وری اسلاید (Slide dip method) و استفاده از سمپاش پشتی است. ارزیابی های آزمایشگاهی در روش غوطه وری اسلاید مبین حساسیت بسیار زیاد کنه قرمز مرکبات نسبت به روغن های معدنی است، به طوری که غلظت های خیلی کم روغن معدنی سبب مرگ و میر بسیار زیاد کنه مزبور شد (>%90). در روش استفاده از سمپاش پشتی، غلظت محاسبه شده برای LC50 و LC90 به ترتیب شامل 0.44 درصد و 0.85 درصد روغن معدنی در آب است. روغن معدنی بتنهایی با غلظت 0.85 درصد در آب به منظور کنترل کنه قرمز در باغ های مرکبات با روش رایج که استفاده از سموم آفت کش است و با شاهد (آب) مقایسه شد. نتایج حاصل طی دو سال متوالی نشان داد که تیمار مربوط به روغن معدنی سبب کاهش جمعیت آفت می شود و اختلاف معنی داری بین تعداد آفت زنده باقیمانده در دو تیمار (روغن معدنی و سموم رایج) وجود ندارد. با توجه به نتایج حاصل از این پژوهش می توان محلول 0.85 درصد روغن معدنی را برای کنترل کنه قرمز مرکبات در باغ های مرکبات شمال کشور به باغداران توصیه و مصرف انواع کنه کش های رایج را قطع کرد.

این مطالعه حاصل پژوهشی از اردیبهشت تا شهریور 1382 است. یک گروه جوجه آور پرستوی دریایی گونه سفید فقط در آب بندان زرین کلا (930 جفت) و دو گروه جوجه آور در آب بندان مرزون آباد (1390 جفت) جوجه آوری داشتند. فنولوژی تولید مثل این گونه با رفتار آشیانه سازی از 28 اردیبهشت ماه شروع شده و اواخر مرداد، حداکثر زمان پرواز جوجه ها بود. اندازه دسته های تخم در آب بندان زرین کلا و گروه دوم جوجه آور آب بندان مرزون آباد بین 1 تا 4 تخم بود، در حالی که در گروه اول جوجه آور دسته های 5 تخمی نیز مشاهده شد و اندازه گروه های همزاد بین 1 تا 3 جوجه بود. میزان موفقیت جوجه آوری در آب بندان زرین کلا و گروه های اول و دوم جوجه آور آب بندان مرزون آباد به ترتیب 82.96, 57.08 و 75.87 درصد محاسبه شد. اختلاف معنی داری در میزان موفقیت جوجه آوری بین دسته های تخم و گروه های همزاد مشاهده نشد (p>0.05)، فقط اختلاف بین میزان تلفات در هر مرحله تولید مثل معنی دار بود (p<0.05) که بیشترین تلفات در مرحله قبل از تفریخ تخم و بر اثر زیر آب رفتن تخم ها به دلیل وقوع بارندگی شدید بود. موفقیت جوجه آوری بین مناطق مورد مطالعه اختلاف معنی داری نشان نمی داد (p>0.05).

تنوع زیستی گونه های چوبی توده سوزنی برگ آمیخته نوئل- کاج سیاه و توده آمیخته پهن برگ شاخه زاد در منطقه کلاردشت (شمال ایران) مطالعه شد. آماربرداری به روش سیستماتیک- تصادفی در قطعات نمونه 100 متر مربعی با ابعاد شبکه 50´20 متر انجام گرفت. در هر قطعه نمونه نوع و تعداد گونه های درختی و درختچه ای یادداشت شد. با در نظر گرفتن فرمول های مربوط و محاسبات انجام شده، شاخص های  تنوع زیستی سیمپسون، غنای زیستی منهینیک و یکنواختی پیت در هر یک از توده های فوق تعیین شد. نتایج نشان داد که بیشترین تعداد گونه های بومی در توده پهن برگ آمیخته شاخه زاد قرار داشت. شاخص تنوع در توده آمیخته پهن برگ شاخه زاد بزرگتر ولی شاخص غنا و یکنواختی آن کوچکتر از توده آمیخته سوزنی برگ بود.

طبیعت، با وجود مقاومت و استحکام خود از حساس ترین و شکننده ترین اکوسیستم های جهان به شمار می آید. در سالیان اخیر در اثر عواملی از قبیل گسترش شهرها، احداث جاده ها، بهره برداری بی رویه از منابع و گردشگری در کوهستان، مسایلی همچون تغییرات آب و هوایی، فرسایش خاک، سیل، تخریب پوشش گیاهان بومی و جایگزینی با گیاهان غیر بومی بروز کرده اند بنابر این تحقیق حاضر با هدف دستیابی به اصول و مبانی طراحی در محیط کوهستان (به طور خاص پارک های کوهستانی) و حفظ و بازگرداندن پایداری به این محیط انجام شده و منظرسازی طبیعی به عنوان رویکردی اکولوژیک و مبنایی برای مراحل شناخت و تحلیل مورد توجه واقع شده است. از آنجا که استفاده از گیاهان بومی در رویکرد مذکور مهمترین اصل است بنابراین برداشت ها و بررسی های میدانی بر روی گیاهان بومی اکوسیستم دامنه های جنوبی رشته کوه البرز (در مقیاس کلان) و اکوسیستم دره جمشیدیه (در مقیاس خرد) بر اساس معیارهای زیبایی، دوام و پایداری نسبت به شرایط محیطی، مقاومت به خشکی و آفات و بیماری ها و توانایی نگهداری آسان انجام پذیرفته است. نتیجه این مطالعات ارایه راهکارهای طراحی پایدار دامنه های کوهستانی برای ایجاد پارک کوهستانی مورد نیاز شهرها ست که از تخریب پوشش گیاهی دره جلوگیری کرده و پایداری زیستگاه ها و رویشگاه های دره را تضمین می نماید. در نهایت، طراحی طرح توسعه پارک کوهستانی جمشیدیه، با استفاده از گونه های بومی دره و رعایت اصول و الگوهای منظرسازی طبیعی و با تاکید بر ایده مناظر سایه (جنگل) و آفتاب (علفزار) صورت گرفته است. در نتیجه، منظری طبیعی و پایدار و سازگار با محیط ارایه شده است که می تواند الگویی قابل تعمیم برای طراحی پارک های کوهستانی دره های دامنه جنوبی البرز باشد. پارک هایی که علاوه بر هزینه های نگهداری پایین، به واسطه سازگاری با کوهستان، تبدیل به مکانی مناسب برای حفاظت از گیاهان بومی باشند.