محیط شناسی
سال:1392 | دوره:39 | شماره:2 (پیاپی 66) |تعداد مقالات:16

منظر شهری با شتاب در حال تجربه تغییر و تحول است که طی آن تمامی عرصه های محیط شهری از لحاظ اکولوژیک تحت فشارقرار می گیرند. این فرایند در بسیاری از شهرها، منظر شهری را تبدیل به منظری عاری از ارزش ها و عملکرد اکولوژیک کرده است. فقدان رویکردهای اکولوژیک در برنامه ریزی و طراحی، پایداری شبکه اکولوژیک شهری را دچار اختلال کرده و به همین دلیل نیز ساختار و کارکردهای اکولوژیک شهری با اشکال مواجه شده و پایداری آنها در معرض تهدید جدی است. از این رو استفاده و بسط چارچوب طراحی اکولوژیک در برنامه ریزی و طراحی منظر شهری الزامی انکارناپذیر و اجتناب ناپذیر است. چارچوبی که بتواند استقرار و حفاظت و حمایت از ساختار و شبکه اکوژیک را در بستر شهری تسهیل سازد. در صورت استقرار رویکرد اکولوژیک در برخورد با جنگل های شهری به عنوان مصادیقی از ساختارهای اکولوژیک می تواند نتایج مثبتی را محیط های شهری به دنبال آورد. در این تحقیق تلاش شده است با استفاده از روش طراحی اکولوژیک ابتدا بنیان مناسب برای شناخت و تحلیل فراهم و سپس بر مبنای اصول طراحی اکولوژیک اقدام به طراحی پارک جنگلی شهید بهشتی بروجرد شود. بر این پایه باید الگویی برای طراحی اکولوژیک پارک های جنگلی فراهم آید. به گونه ای که منجر به تقویت و احیای فرایندهای اکولوژیک در مقیاس های متفاوت شده و با نزدیکی به ساختار طبیعی خود، در ارتباط با سایر لکه های سبز شهری در قالب دالان های طبیعی و مصنوع بتواند به عنوان سیستم حمایت کننده پایداری شهری عمل کند.

امروزه هدف از ارزیابی کیفیات بصری محیط و منظر، تعیین و مشخص کردن شاخص ها و معیارهایی است که از طریق آنها بتوان مناظر را حفاظت، احیاء و یا بازسازی کرد. در واقع از این طریق می توان مناظری که از لحاظ زیبایی مناسب هستند را حفظ و سایر مناظر را ترمیم و احیاء کرد. توجه به کیفیات و خصوصیات بصری و عناصر سازنده منظر از اجزای لاینفک و شاید مهم ترین جزء مناظر باستانی به شمار می آید و امروزه تحقیقات و تالیفات متعددی در این زمینه صورت می پذیرد تا با شیوه ای روشمند به امر ارزیابی منظر پرداخته شود و نتایج آن در طراحی مناظری با کیفیات بصری بهتر مورد استفاده قرار گیرد. در این تحقیق، ارزیابی کیفیات بصری محیط و منظر منطقه باستانی بیشاپور از طریق رویکرد زیبایی شناسی صوری و با بهره گیری از روش چک لیست صورت پذیرفته است. تمام متغیرهای ذکر شده (فیزیکی، بیولوژیکی و انسانی) به صورت جداگانه در هر 4 پهنه مورد بررسی و ارزیابی و امتیازدهی عددی (از 3+ تا 3-) قرار گرفته و نتایج حاصل از این بررسی در جداول جداگانه ای مطرح می شوند. سپس میانگین امتیازات هر یک از عوامل محیطی و اجزای تشکیل دهنده آنها در هر پهنه به دست آمده و این میانگین ها روی نمودار برده می شوند. این نمودارها نشان دهنده این مطلب هستند که کدامیک از متغیرها در هر پهنه دچار مشکل و ضعف بوده و نیاز به اصلاح دارند. بر اساس این موضوع می توان به منظور بهبود و تقویت منظر هر پهنه یکسری راهکارها اعمال کرد. در انتها، راهکارها و پیشنهادهایی برای هر یک از پهنه ها به منظور مشخص کردن میزان دخالت برای طراحی و مهم تر از آن، عامل و یا عوامل نیازمند تغییر و یا تقویت برای ارتقای کیفیات بصری محیط و منظر این محوطه ارائه می شوند.

تعیین ارزش واقعی منابع زیست محیطی به دلیل عملکرد و خدمات زیست محیطی و مدیریت بهینه آنها موضوعی مهم تلقی می شود. اخیرا اقتصاددانان به نقش منابع طبیعی و محیط زیست در رفاه انسان ها پی برده اند و تلاش های زیادی برای ارزشگذاری کالاها و خدمات زیست محیطی انجام داده اند. در همین راستا این مطالعه به تعیین ارزش های تفرجی پارک جمشیدیه تهران و اندازه گیری میزان تمایل به پرداخت افراد برای بازدید از این پارک با استفاده از روش ارزشگذاری مشروط با استفاده از مدل لوجیت و پرسشنامه انتخاب دو بخشی دو بعدی پرداخته است. داده های مورد نیاز از طریق تکمیل 210 پرسشنامه از بازدیدکنندگان پارک جمشیدیه در سال 1390 جمع آوری شد. نتایج نشان می دهد که متوسط تمایل به پرداخت افراد به ازای هر بازدید 23448 ریال است. همچنین ارزش تفریحی پارک برای هر هکتار 203.9 میلیون ریال و متوسط ارزش تفریحی سالانه هر خانواده برای بازدید از پارک جمشیدیه، تقریبا 844 هزار ریال برآورد شد. همچنین نتایج نشان دهنده آن است که حدود 86% از بازدیدکنندگان پارک جمشیدیه حاضر بودند مبلغی از درآمد ماهانه خود را به ورودیه پارک اختصاص دهند که نشان دهنده آگاهی مناسب شهروندان تهرانی از اهمیت پارک ها و فضای سبز و ارزش بالای محیط زیست در تهران به دلیل تراکم جمعیت، پایین بودن سرانه فضای سبز و آلودگی هواست. این امر برای سیاستگزاران و برنامه ریزان توجیحی فراهم می کند تا از کیفیت پارک ها حمایت کرده و از زوال این منابع جلوگیری کنند.

در این مطالعه به ارزیابی منشاء تغییرات کیفیت آب زیرزمینی دشت لنجانات در استان اصفهان پرداخته شده است. از نتایج تجزیه و تحلیل یون های اصلی و 11 گونه فلزی در 155 نمونه آب استفاده شده است. در تحلیل کیفی روش های تجزیه و تحلیل چند متغیره، زمین آمار در کنار تئوری آنتروپی استفاده شده است. خوشه بندی داده ها و مشخصه ها و همچنین تجزیه و تحلیل های چند متغیره با استفاده از 14 مشخصه انتخابی که دارای همبستگی قوی تا متوسط بودند صورت گرفت. بررسی همبستگی مشخصه های مختلف کیفی نشان می دهد که بیشترین تاثیرپذیری هدایت الکتریکی از کلسیم، سدیم و سولفات است. نتایج نشان می دهد که 70.7 درصد از تغییرات کیفی آب زیرزمینی تحت تاثیر سه عامل اصلی است. تغییرات همزمان و نوسان های مشابه وزن عامل 1 (با 39.2 درصد تغییرات بار عاملی) با مقدار انتروپی فلزات سنگین نشان از اهمیت این عامل در تعیین غلظت این عناصر دارد. این عامل منشاء انسان زاد و خارج از محیط طبیعی و تشکیلات زمین شناسی موجود در منطقه دارد. همبستگی منفی قوی بین وزن عامل و مقدار انتروپی فلزات سنگین نشان می دهد که منشاء ورود و تغییرات مشخصه های عامل های 2 (با 22.4 درصد تغییرات بار عاملی) و 3 (با 9.1 درصد تغییرات بار عاملی) عوامل طبیعی بوده و فعالیت های انسانی کمترین تاثیر را در این مورد دارد. به دلیل ماهیت طبیعی تغییرات مشخصه های تعریف شده در عامل های 2 و 3، نمونه های آبی که دارای مقادیر بالای این مشخصه ها هستند بسیار ناپایدار بوده و تغییرات و نوسان های زیادی را نشان می دهند.

این تحقیق با هدف پهنه بندی آسیب پذیری آبخوان میمه با استفاده از روشهای DRASTIC، GODS و AVI و مقایسه پهنه بندی ها در سه روش مذکور انجام شده است. روش DRASTIC از ترکیب هفت مشخصه هیدروژئولوژیک قابل انداره گیری و موثر در انتقال آلودگی به آبهای زیرزمینی تشکیل شده است. روش GODS، از ترکیب چهار مشخصه و روش AVI نیز دارای دو مشخصه است. نتایج حاصل از روش DRASTIC که تقریبا کاملترین شاخص برای ارزیابی نیروی آسیب پذیری آبهای زیرزمینی است، محدوده آسیب پذیری کم را 44.76 درصد و آسیب پذیری متوسط را 55.24 درصد، برآورد کرده است. نتایج روش GODS، حاکی از آن است که آبخوان میمه در دو کلاس آسیب پذیری کم و متوسط به ترتیب با 71.58 و 28.42 درصد قرار دارد. نتایج روش AVI نیز نشان می دهد که 54.32 درصد از آبخوان دارای نیروی آلودگی کم و 45.68 درصد از آن دارای نیروی آلودگی متوسط است. مقایسه نتایج سه روش مذکور نشان می دهد که روش DRASTIC آسیب پذیری آبخوان را بیشتر از دو روش دیگر ارزیابی کرده است. همچنین در هر سه روش، نیروی آسیب پذیری ذاتی آبخوان میمه در محدوده های آسیب پذیری کم و متوسط ارزیابی شده، ولی حدود گسترش محدوده های آسیب پذیری متفاوت است و مدل DRASTIC به طور دقیق تری محدوده های مختلف آسیب پذیری را مشخص کرده است. دلیل آن مشخصه های بیشتر و وزن دهی متفاوت مشخصه ها بر اساس نقش آنها در تعیین آلودگی است.

این مطالعه با هدف بررسی ریسک های محیط زیستی آتش سوزی در انبار مرکزی شرکت ملی پخش فرآورده های نفتی یزد بر روی محیط زیست منطقه انجام شد. در این مطالعه از روش FTA برای شناسایی ریسک های محیط زیستی و از روش E-FMEA به منظور ارزیابی ریسک ها استفاده شد. بر اساس نتایج ارزیابی ریسک، بالاترین عدد اولویت ریسک مربوط به آتش سوزی در مخازن به ترتیب مربوط به اقدامات تروریستی و عمدی با 720RPN ، زلزله با 720RPN و خرابی سیستمLGTG با 640 RPN است. در خط لوله بالاترین عدد اولویت ریسک مربوط به اقدامات تروریستی و عمدی با 540RPN و در قسمت سکو های بارگیری اقدامات تروریستی و عمدی با 390RPN و خرابی سیستم EARTHING با 390RPN به عنوان مهم ترین ریسک های محیط زیستی شناسایی شدند. در این مطالعه از نرم افزار GIS برای شناسایی و تحلیل وضعیت محیط پیرامونی انبار نفت و تعیین مناطق حساس و پر خطر انبار نفت استفاده شد. با توجه به نتایج حاصل، انبار نفت یزد در حریم ساخت و ساز راه آهن واقع شده و حریم انبار نفت نیز از نظر ساخت و ساز رعایت نشده است. در پایان بر پایه مقایسه نتایج حاصل از ارزیابی ریسک، راهکارهای مدیریتی برای کنترل و مدیریت ریسک های محیط زیستی انبار نفت شهید صدوقی یزد به شرح ذیل پیشنهاد شد: مقاوم سازی تجهیزات در برابر زلزله، استفاده از پوشش های بیمه ای و استفاده از معیارهای پدافند غیر عامل.

هم اکنون، مصرف بی رویه انرژی های تجدیدناپذیر مانند زغال سنگ، گاز و نفت باعث شده تهدیدات جدی زیست محیطی از جمله تغییر آب و هوا و افزایش آلودگی هوا پدیدار شود. به همین دلیل لزوم رویکرد به سمت منابع جدید انرژی سازگار با محیط زیست آشکار می شود. بررسی ها نشان می دهد که انرژی زیست توده می تواند یکی از گزینه های مناسب برای جایگزینی با سوخت های فسیلی باشد. چراکه افزون بر آثار مخرب کمتر بر محیط زیست، می توان آن را منبع پایان ناپذیر انرژی محسوب کرد. هدف از این پژوهش، ارزیابی نیروی زیست توده و انرژی قابل استحصال آن در استان خراسان رضوی به عنوان یکی از قطب های مهم کشاورزی، دام و طیور ایران است. بدین منظور در بخش زراعی با استفاده از فاکتور ضریب پسماند، میانگین تولید سالانه پسماند برای شش محصول اصلی استان ارزیابی شد و با استفاده از ضریب ارزش انرژی این پسماندها، میانگین نیروی انرژی آنها تخمین زده شد. در بخش دام و طیور، نیز میزان پسماند، از طریق تعداد دام و ضریب تبدیل کود، با توجه به میانگین وزن زنده آنها ارزیابی شد و از طریق عملکرد بیوگاز آنها و ارزش حرارتی آن، میزان انرژی قابل استحصال برآورد شد. نتایج ارزیابی ها نشان داد استان خراسان رضوی با میانگین تولید سالانه حدود 3.7 مگاتن زیست توده در بخش زراعی امکان تولید 42.3PJ انرژی دارد. همچنین با استحصال پسماند بخش دام و طیور به ویژه گاوهای شیری می توان تقریبا معادل5PJ انرژی تامین کرد. بنابراین استان خراسان رضوی در زمینه تولید زیست توده بخش های کشاورزی، دام و طیور دارای پتانسیل چشمگیری است.

انرژی بالقوه موجود در فاضلاب، دانشمندان را به استفاده از آن با کاربرد فناوری های سازگار با محیط و اقتصادی تر، در یک روند توسعه پایدار ترغیب کرده است. در این مطالعه تصفیه فاضلاب صنایع لبنی و استفاده از آن به عنوان ماده آلی برای تولید الکتریسیته در سلول سوخت میکربی دو محفظه ای بدون واسطه و کاتالیست بررسی شد. پژوهش از نوع بنیادی بوده که با استفاده از پایلوت در مقیاس آزمایشگاهی در بازه زمانی نیمه اول سال 1391 انجام گرفت. طی 266 ساعت کارکرد سلول سوخت میکربی، فاضلاب صنایع لبنی در 4 مرحله به راکتور تزریق و ولتاژ و جریان تولیدی با استفاده از مولتی متر دیجیتال اندازه گیری شد. عملکرد راکتور در تولید الکتریسیته نیز بر اساس رسم منحنی پلاریزاسیون بررسی شد. همچنین میزان حذفCOD ، کدورت، کربوهیدرات و پروتئین نیز در ابتدا و انتهای هر مرحله اندازه گیری شد. حداکثر ولتاژ و جریان تولیدی به ترتیب برابر 503.7 mV و 2.02 mA به دست آمد. بیشترین دانسیته توان و دانسیته جریان تولیدی نیز برابر 81.43 mW/m2 و 291.67 mA/m2 در مقاومت 100 اهم حاصل شد. همچنین بیشترین حذف COD برابر 77.28% در میزان تجزیه ماده آلی 1.63Kg COD/m3.dayبه دست آمد. حداکثر بازده حذف کربوهیدرات، پروتئین و کدورت به ترتیب 89.39%، 78.93% و 87.46% نیز حاصل شد. نتایج نشان می دهد با استفاده از سلول سوخت میکربی دو محفظه ای می توان ضمن تصفیه فاضلاب صنایع لبنی، همزمان الکتریسیته تولید کرد، بنابراین این روش می تواند جایگزین مناسبی برای فرایندهای بیولوژیکی تصفیه فاضلاب باشد.

همگام با گسترش فعالیت های صنعتی و ازدیاد جمعیت، ورود فلزات سنگین به محیط های آبی به مقدار زیادی افزایش یافته است. فلزات سنگین از جمله آلاینده های زیست محیطی هستند که به دلیل سمیت و توانایی تجمع زیستی در جانداران می توانند منجر به تاثیرات اکولوژیکی زیادی شوند. حذف و جداسازی فلزات از محیط به طرق مختلفی انجام می گیرد، اما این راهکارها به دلیل هزینه بر بودن و عدم کاهش غلظت فلزات سنگین به حد استانداردهای مقبول، مناسب نیستند. باکتری ها از جمله میکروارگانیسم هایی هستند که به دلیل سازگاری با طبیعت و نسبت سطح به حجم بالا برای جذب یون های فلزی از محیط مناسب اند. در این تحقیق از رسوبات آلوده بندر امام خمینی گونه باکتری مقاوم به نیکل جداسازی و شناسایی شد. نتایج به دست آمده، رشد باکتری در محیط کشت های حاوی 50، 100 و 200 میلی گرم بر لیتر نیکل رانشان داد و بر اساس تست های بیوشیمیایی باکتری جداسازی شده Bacillus anthracisشناسایی شد که از باکتری های گرم مثبت بود. با افزایش غلظت نیکل، میزان جذب نوری کاهش یافت و حداکثر میزان جذب نوری (0.331) با باکتری مذکور در غلظت 50 میلی گرم بر لیتر مشاهده شد. بیشترین درصد جذب یعنی 68.6%، بعد از 150 دقیقه در غلظت 50 میلی گرم بر لیتر نیکل به دست آمد. جذب زیستی باکتری Bacillus anthracis نشان دهنده توانایی این باکتری در حذف نیکل از محیط است. با توجه به عملکرد گونه مورد نظر می توان برای کاهش آلودگی های فلز نیکل از این باکتری استفاده کرد.

هیدروکربن های موجود در محیط، می تواند مدرکی مستدل از شدت آلودگی نفتی و همچنین وضعیت ژئوشیمیایی محیط رسوبگذاری را در اختیار ما قرار دهند. جنگل های مانگرو به دلیل خصوصیات طبیعی ویژه ای که دارند، در میان محیط های ساحلی بیشترین حساسیت را در برابر آلودگی نفتی نشان می دهند. در تحقیق حاضر هیدروکربن های آروماتیک چند حلقه ای (PAHs) و آلکان های نرمالn-alkanes) ) به عنوان دو دسته از نشان دهنده زیستی مولکولی معمول و پرکاربرد برای تعیین منشاء مواد آلی 18 نمونه رسوبات سطحی جمع آوری شده از جنگل های حرای مجاور جزیره قشم، بررسی شد. توزیع آلکان های نرمال و نسبت های هیدروکربنی تعیین منشاء مورد استفاده، همگی حاکی از وجود منشاء غالب زیستی برای آلکان های نرمال در اکثر نمونه های رسوبات پهنه های مانگرویی مجاور جزیره قشم بوده است که از درختان مانگرو نشات یافته اند.این در حالی است که نسبت های مورد استفاده در منشاءیابی ترکیبات PAHs منشاء غالب نفتی را در همان نمونه های رسوبات به وضوح نشان داده اند. نتایح تعیین منشاء آلکان های نرمال با نتایج حاصل از بررسی PAHs در رسوبات سطحی منطقه مطالعاتی تاییدکننده نبوده است به این علت PAHsبرخلاف آلکان های نرمال توانایی شناسایی منشاء طبیعی (بیوژنیک) برای مواد آلی نمونه های محیطی را ندارند در نتیجه، استفاده توام از نشانگرهای زیستی مولکولی می تواند ما را در دستیابی به نتایج موثق تر و قابل اطمینان تری در مطالعات تعیین منشاء مواد آلی یاری کند.

کیفیت آب زیرزمینی به دلیل تغییر در شرایط مختلف از جمله شرایط آب و هوایی، مدت زمان ماندگاری آب در آبخوان، جنس سازندهای زمین شناسی مسیر و غیره تغییر می کند. یکی از روشهای متداول و مهم برای انجام بررسی های هیدروژئوشیمیایی، روشهای آماری چند متغیره است. این تحقیق سعی بر آن داشت تا این روش را بررسی و در مطالعه هیدروشیمیایی منابع آب زیرزمینی دشت خوی استفاده کند. در این بررسی سعی شده تا با استفاده از نرم افزار PHREEQC به ارزیابی شاخص اشباع شدگی کانی های موجود در سازندهای زمین شناسی دشت خوی پرداخته شود. 36 نمونه آب زیرزمینی از چاهها جمع آوری شده که نمونه برداری و تجزیه و تحلیل شیمیایی آنها با روشهای استاندارد صورت گرفته است. در کل سه عامل اصلی موثر بر هیدروشیمی منطقه مورد شناسایی قرار گرفت. عامل های اول و دوم تاثیر سازندهای زمین شناسی و روند تکاملی جریان آب زیرزمینی را نشان می دهند و عامل سوم متاثر از فعالیت های انسانی است که نتیجه فعالیت های کشاورزی است. با توجه به عامل اول، انحلال کانی های کربناته و تبخیری در هیدروشیمی آب زیرزمینی نقش اصلی دارند، همچنین هوازدگی کانی ها مقادیر یون های اصلی از جمله کلسیم و منیزیم را کنترل می کند. محاسبه شاخص اشباع کانی های اصلی آب زیرزمینی نیز تعامل آب و سنگ را نشان داده و با توجه به بیشتر بودن شاخص اشباع کانی های دولومیت، کلسیت، انیدریت، فلوریت و ژیپس، نسبت به دیگر کانی ها، تاثیر سازندهای میوسن و پلیوسن با محتوای کنگلومرای قرمز، ماسه، آهک، مارن و قطعات آتشفشانی و آندزیتی ائوسن بین آنها، بر آب زیرزمینی مشخص می شود.

ذرات گرد و غبار موجود در اتمسفر سلامت انسان ها را به مخاطره می اندازند. در این پژوهش به منظور تعیین کارایی روش پذیرفتاری مغناطیسی در تشخیص گرد و غبار آلوده به فلزات سنگین تعداد 36 نقطه در شهرهای اصفهان، خمینی شهر، فلاورجان، مبارکه و زرین شهر انتخاب و گرد و غبار این مناطق طی 5 ماه و در 4 مرحله جمع آوری شد. غلظت کل فلزات Pb، Zn، Cd، Cu، Ni، Co،Cr و Mn در نمونه ها پس از عصاره گیری با اسید نیتریک با استفاده از دستگاه جذب اتمی تعیین شد. غلظت آهن از طریق عصاره گیری با اسید آمونیوم اکسالات اندازه گیری شد. مشخصه های مغناطیسی شامل پذیرفتاری مغناطیسی در فرکانس پایی (clf)، بالا(chf)  و پذیرفتاری مغناطیسی وابسته به فرکانس (%cfd) در گرد و غبار با استفاده از حسگرMS2B  تعیین شد. در این مطالعه بالاترین پذیرفتاری مغناطیسی در فرکانس بالا و کمترین پذیرفتاری مغناطیسی وابسته به فرکانس در منطقه صنعتی به دست آمد و به طور میانگین به ترتیب دارای مقادیر 529.9´10-8m3kg-1 و %0.8 بود. این نتایج در مقایسه با خاکهای منطقه و خاکهای طبیعی حاکی از آلوده شدن گرد و غبار منطقه از طریق فعالیت های انسانی است. مشخصه های مغناطیسی از میان فلزات مورد مطالعه تنها با فلزات Fe و Mn همبستگی نشان دادند (r2 به ترتیب 0.9 و 0.54). بنابراین، از این روش فقط می توان برای شناسایی گرد و غبار آلوده به این دو فلز استفاده کرد. همچنین همبستگی معنی داری بین clf و %cfd به دست آمد که نشان می دهد ذرات چند حوزه ای و تک حوزه ای پایدار ناشی از فعالیت های آنتروپوژنیک در گرد و غبار غالب هستند.