مطالعات دفاعی استراتژیک
سال:1403 | دوره:22 | شماره:95 |تعداد مقالات:10

ج.ا.ایران برای اینکه بتواند بر مفاهیم، دیدگاه ها، نظام های منطقه ای، فرآیندها، تصمیمات، اقدامات جمعی دیگر کشورها و نحوه شکل گیری قدرت منطقه­ای و جهانی، تأثیر بیشتری داشته باشد، باید از وزن ژئوپلیتیکی برتر در میان سایر کشورهای منطقه برخوردار باشد. هدف اصلی این پژوهش «واکاوی ظرفیت های موجود در راستای ارتقای قدرت ژئوپلیتیکی ج.ا.ایران در منطقه غرب آسیا (قوت ها و فرصت ها) می باشد». در این پژوهش روش تحقیق، توصیفی تحلیلی است با رویکرد آمیخته و نوع تحقیق کاربردی- توسعه ای است. جامعه آماری، 50 نفر و حجم نمونه بر جامعه آماری منطبق بوده و تمام شمار تعیین شده است. ضمن فیش­برداری از مطالعات کتابخانه­ای و انجام مصاحبه های تخصصی، از روش های آمار توصیفی و استنباطی نا پارامتریک آماری نیز استفاده شده است. از نتایج تحقیق این گونه برمی آید که ظرفیت­های موجود در قالب 7 کلان مؤلفه ژئوپلیتیکی (سیاسی– نظامی- علم و فناوری- زیست محیطی- اجتماعی و فرهنگی- جغرافیایی- اقتصادی) با 40 شاخص احصا گردید؛ که 7 مورد از شاخص ها به دلیل اهمیت کمتر حذف گردیدند، 22 شاخص برای قوت و 12 شاخص برای فرصت در راستای ارتقای قدرت ژئوپلیتیکی ج.ا.ایران در منطقه غرب آسیا به دست آمد.

هدف تحقیق حاضر، تبیین نقش راهبردی نهاجا در پشتیبانی از بعد سیاسی قدرت ملی جمهوری اسلامی ایران طی هشت سال دفاع مقدس بوده و از آنجا که تحقیق به دنبال واکاوی پدیده‎ای است که در گذشته شروع شده و در گذشته خاتمه یافته، به روش تاریخی- تحلیلی انجام شده است. این تحقیق از نوع کاربردی - توسعه‎ای بوده و در انجام ان از دو جامعه خبرگان و جامعه کارشناسان استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان می دهند که که نیروی هوایی با انجام عملیات‎های پیچیده‎ای نظیر کمان-99 و اچ-3 در خاک عراق، به‎خوبی از عهده ایفای نقش فراسرزمینی خود برآمد. لذا دشمن مأموریت را به نهاجا دیکته نمی‎کرد. بلکه این نهاجا بود که مأموریت را به دشمن دیکته می‎کرد و به همین دلیل توانست استراتژی حکومت بعث عراق را مختل کرده و برآورد و برنامه‎های آن‎ها را به‎هم‎زند. اینکه نهاجا در عمق خاک عراق حضور داشت، ضربه حیثیتی بزرگ سیاسی به رژیم بعثی عراق بود که تحقق آن، با هیچ قوة سیاسی و ائتلاف دیگری امکان‎پذیر نبود. نیروی هوایی با ضربات حیثیتی و سیاسی به صدام، باعث کاهش محبوبیت صدام در عراق و جهان عرب شد این نیرو حتی در تغییر سیاست خارجی حکومت بعث عراق هم نقش ایفا کرد و عراق را مجبور به تغییر مواضع سیاسی خود در قبال مصر و ارائه پیشنهاد پذیرش دوباره مصر به اتحادیه عرب نمود؛ زیرا می‎خواست در برابر حملات کوبنده نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، از تجربیات مصر در جنگ با رژیم صهیونیستی استفاده نموده و با برخورداری از حمایت‎های این کشور، به مقابله با خلبانان شجاع نیروی هوایی بپردازد.

از گذشته های دور نتایج احتمالی نبرد مورد توجه نظامیان و سیاستمداران بوده است. بازی جنگ، ترکیبی از تجارب جنگ های گذشته و علم است. بازی جنگ مانند یک بازی شطرنج است که در آن صفحه ایی با چندین راه متصور، برای تعییین مسیر حرکت در پیش‏روی کاربران وجود دارد. جنگ عراق علیه ایران به‏عنوان یکی از حوادث مهم بین‏المللی است که به مدت هشت سال ادامه یافته و تجارب نظامی نیروهای مسلح ما از عملیات‏های انجام شده در دفاع مقدس همچون عملیات فتح‏المبین به قدری مهم و ارزشمند است که می‏تواند منبعی الهام‏بخش و بومی جهت تدریس در مراکز علمی و پژوهشی نظامی در قالب‏هایی همچون بازی جنگ باشد. هدف از این تحقیق تحلیل و بیان عناصر اصلی بازی جنگ عملیات فتح‏المبین می‏باشد. در این تحقیق نوع تحقیق «کاربردی-توسعه‏ای» و روش تحقیق «توصیفی-تحلیلی» و دو سوال در مورد بازی جنگ و عناصر اصلی بازی جنگ عملیات فتح‏المبین به مضمون زیر مطرح شده است. (1) بازی جنگ عملیات فتح‏المبین چگونه بوده است؟ (2)عناصر اصلی بازی جنگ عملیات فتح‏المبین چه بوده است؟ بازی جنگ عملیات ذکر شده با رویکرد بازآفرینی تحلیل و مطابق مدل مفهومی تحقیق برگرفته از نظر اساتید این حوزه، عناصر بازی جنگ در سه حوزه فیزیکی، شناختی و اطلاعاتی و هم‏چنین 12 عنصر زیرمجموعه حوزه‏ها احصاء گردیده است.

در جهان تماماً سیال و پرشتاب امروزه، یگانه عامل اصلی که توانایی پایداری و بقاء سازمان را تضمین می کند، وجود نیروی انسانی شجاع، آینده نگر، تحول گرا، انعطاف پذیرو... است که این مهم با توجه به ویژگی ها و حساسیت قدرت هوایی که متکی به تصمیمات هوشمندانه و سریع است، از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است.هرگاه سیاست گذاران احساس نیاز به اقدام جسورانه، امیدوارانه و قاطعانه از طریق عمل دارند، قدرت­هوایی معمولاً اولین گزینه برای آن­ها خواهد بود. بنابراین دستیابی به مولفه وشاخص های نیروی انسانی موثر بر قدرت هوایی  یکی از مناسب ترین ابزار برای رسیدن به اهداف راهبردی است. دراین راستا با عنایت به اهمیت موضوع، درمسیردستیابی به این مهم ، شاخص ها و مولفه های نیروی انسانی موثر بر قدرت هوایی، اساسی ترین جزء این مجموعه بوده و قابلیت تاثیر گذاری در ارتقاء، تنزل ویا حذف اثر بخش را در  کارکرد کل مجموعه دارا است. لذا، «احصاء مولفه وشاخص های نیروی انسانی موثر بر قدرت هوایی»هدف اصلی پژوهش بوده، و سوال تحقیق نیز متناظربا هدف طراحی گردید. این پژوهش در زمره تحقیقات کاربردی-توسعه ای است و به روش توصیفی- تحلیلی با رویکرد آمیخته انجام پذیرفته است برای پاسخ به سوال تحقیق، برمبنای ویژگی جامعه آماری، تعداد 92 نفر از صاحب نظران این حوزه به صورت هدفمند انتخاب و پرسشنامه بین آن ها توزیع گردید.تجزیه و تحلیل داده ها نشان می دهد که بعد نیروی انسانی با 3 مولفه و 16 شاخص مهمترین و اثرگذارترین بعد از ابعاد قدرت هوایی آینده بوده  که؛ شاخص: فرهنگ سازی، آینده نگری و تحول گرایی، با اهمیت ترین شاخص مولفه ی فرماندهی و مدیریت، شاخص: ایمان، روحیه و نظم و انظباط مهمترین شاخص از مولفه خصوصیات فردی؛ و شاخص:حذف آموزش های موازی مهمترین شاخص مولفه تربیت، آموزش و پژوهش مشترک؛ بعد نیروی انسانی قدرت هوایی آینده شناخته شدند.

چگونگی دفاع و امنیت در مرز ایران و افغانستان و ملاحظات مؤثر بر آن مستلزم توجه به همه ی عوامل مؤثر بر دفاع و امنیت در حوزه های مختلف طبیعی، انسانی، اقتصادی، سیاسی، اجتماعی-فرهنگی و نظامی-امنیتی است.ملاحظات دفاعی-امنیتی شامل دو دسته عوامل چالش ها و پیش برنده ها هستند. هدف اصلی تحقیق «تبیین پیش برنده های مؤثر بر ملاحظات دفاعی-امنیتی مرز ایران و افغانستان در ابعاد (طبیعی، انسانی، اقتصادی، اجتماعی-فرهنگی، سیاسی و نظامی-امنیتی)می باشد که متناظر با هدف سؤال اصلی تحقیق مطرح می گردد. این تحقیق از نوع کاربردی است و براساس روش توصیفی تحلیلی و پیمایشی انجام شده است. جامعه آماری این تحقیق، 45 نفر متناسب با ویژگی های تحقیق از بین صاحب نظران انتخاب شده اند.نتایج تحقیق نشان می دهد که از بین 18 عامل احصا شده، 9 عامل به عنوان قوت ها و 9 عامل به عنوان فرصت ها بر ملاحظات دفاعی-امنیتی مرز ج.ا.ایران و افغانستان مؤثر می باشند، برای تأیید پیش برنده ها از تکنیک دلفی استفاده شده است و نتایج تحقیق نشان می دهد 10 پیش برنده بر ملاحظات دفاعی–امنیتی مرز ایران و افغانستان مؤثر است.

با سیری در روندجنگهای گذشته به این واقعیت پی میبریم که به مرورزمان تغییرات شدیدی درشیوه جنگها انجام گردیده و روزبه روز شاهد پیچیدگی وهوشمندی جنگها میباشیم، درسالهای اخیرمفهوم جدیدی به نام جنگ ترکیبی به ادبیات جنگ افزوده شده که این جنگ تلفیقی ازمولفه ها و شاخص های مختلف بوده که با استفاده ازترکیب هم زمان وهماهنگ ظرفیت های ملی وفرا ملی به منظوراثرگذاری بر مردم درجامعه هدف با تاکید برحساسیت های آن سعی بر براندازی حکومت دارد. به همین دلیل هوشیاری درمقابل دشمنان، یکی ازبایدهای نظام میباشد.براین اساس، هدف اصلی مقاله پاسخ به این سئوال است که"مؤلفه ها و شاخص های مهم جنگ ترکیبی علیه جمهوری اسلامی ایران چیست؟"با بهره گیری از روش گردآوری داده ها به صورت کتابخانه ای ومیدانی با ابزارهای تعیینی این دو روش و همچنین با استفاده از طراحی دوپرسشنامه، که ابتدا مؤلفه ها وشاخص های جنگ ترکیبی بصورت کلی مشخص شده وسپس مهمترین مولفه ها وشاخص های بکار گرفته شده توسط آمریکا برعلیه جمهوری اسلامی ایران از پرسشنامه دوم استخراج گردید. درمرحله بعد با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی، که یکی ازپرکاربردترین  روشهای تحقیق در عملیات است، اهمیت هرکدام از این شاخص ها ومولفه ها مبتنی بر نظرات خبرگان وجامعه هدف اخذ گردید. یافته ها ونتایج تحقیق، بیانگر این مطلب است که،10 مؤلفه و42 شاخص به عنوان مهمترین مولفه ها و شاخص های جنگ ترکیبی با استفاده ازنرم افزار بصورت مقایسه زوجی انتخاب گردید. نتایج حاصل ازاجرای این تحقیق جهت بهره برداری مسئولین به منظورتقابل هدفمندبا جنگ ترکیبی دشمن ارایه گردیده است.

مقاله حاضر برگرفته از پژوهشی با هدف دستیابی به الگوی راهبردی تأمین نیازمندی های اساسی مردم در بحران ناشی از جنگ های ناهمتراز است که ابعاد امنیت و سرپناه را مورد واکاوی قرار می دهد.  استقرار امنیت از ابتدایی ترین اصول جهت دست یابی به استانداردهای مطلوب برای آسایش و رفاه مردم است و ایجاد سرپناه و زیرساخت های لازم آن، یکی از ضروری ترین نیازها در بحران ها است، تا بیشترین امنیت، با کمترین هزینه جهت دفاع برای مردم فراهم شود و از طرف دیگر دشمن برای آسیب زدن به آن ها بیشترین زحمت ها را متقبل شود، لذا شناسایی مؤلفه ها و شاخص های تأمین امنیت و سرپناه  برای مردم در بحران ناشی از جنگ ها، خصوصاً جنگ های ناهمتراز، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. هدف این  پژوهش تدوین الگویی مناسب به منظور تأمین امنیت و سرپناه مردم در بحران ناشی از جنگ های ناهمتراز می باشد. نوع تحقیق این پژوهش کاربردی- توسعه ای است. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی با رویکرد آمیخته است. حجم جامعه آماری این تحقیق به صورت تمام شمار 52 نفر در نظرگرفته شده است. تجزیه وتحلیل اطلاعات و داده های حاصل از مطالعه منابع، با استفاده از روش تحلیل محتوی، روش مدل سازی معادلات ساختاری با رویکرد حداقل مربعات جزئی و با استفاده از نرم افزار «اسمارت پی ال اس» مورد تحلیل قرار گرفته است. نتایج تحقیق نشان داد که این الگو، شامل 5 مؤلفه و 36 شاخص می باشد؛ بعد امنیت شامل دو مؤلفه(امنیت فردی، امنیت عمومی) و14 شاخص و بعد سرپناه شامل 3 مؤلفه (طراحی و معماری پناهگاه، مدیریت اسکان و امور پناهگاه ها و مکان یابی) و 22 شاخص می باشد.

هدف پژوهش حاضر تدوین برنامه راهبردی ورزش همگانی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران بود. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی از نوع پیمایشی بود که با توجه به حیطه مطالعه در دسته مطالعات راهبردی قرار می گیرد. جامعۀ آماری تحقیق را کلیه مدیران، کارشناسان و متخصصان تربیت بدنی نیروهای مسلح در سازمان ها و یگان‎های تابعه در ارتش، سپاه، نیروی انتظامی، وزارت دفاع و بسیج؛ صاحب نظران، خبرگان و کارشناسان خارج از نیروهای مسلح بود. روش نمونه گیری به صورت در دسترس و حجم نمونه آماری 130 نفر از  مسئولین و کارشناسان تربیت بدنی در داخل و خارج نیروهای مسلح بود. ابزار گردآوری داده ها مصاحبه و پرسشنامه باز و بسته بود که با بهره گیری از آن ها چشم انداز، مأموریت، اهداف کلان، ارزش های محوری، نقاط قوت، ضعف، فرصت، تهدید، راهبردها و اولویت آنان و برنامه های عملیاتی تدوین شد. با توجه به ماتریس های داخلی و خارجی، موقعیت راهبردی تربیت بدنی نیروهای مسلح در مرز منطقه محافظه کارانه قرار گرفت. علیرغم وجود نقاط ضعف محسوس تر نسبت به نقاط قوت، فرصت های بیشتری نیز در تربیت بدنی نیروهای مسلح وجود دارد. با بهره مندی از ماتریس تحلیلSWOT  تعداد 4 راهبرد SO، 3 راهبرد ST، 6 راهبرد WO و 3 راهبرد WT، مجموعاً 16 راهبرد شناسایی شد و با استفاده از ماتریس برنامه ریزی راهبردی کمی اولویت بندی، و سپس برنامه عملیاتی متناظر با هر یک از راهبرد ها تعیین شد. درنهایت، بر اساس تحلیل های راهبردی به تدوین برنامة راهبردی تربیت بدنی نیروهای مسلح در ورزش همگانی اقدام شد و موضوعات آن شامل بیانیه چشم انداز، مأموریت، اهداف بلندمدت، راهبرد و برنامه های عملیاتی ورزش همگانی بود.

امروزه شبکه فرماندهی و کنترل با تهدیدات متنوعی مواجه است، از جمله حوزه های تهدید از منظر پدافندغیرعامل؛ تهدیدات سایبری است و در این میان پایداری و تداوم عملیاتی در شرایط تهدید سایبری و درواقع تاب آوری سایبری؛ اقدامات و پیش بینی هایی است که در یک سامانه برای کسب آمادگی جهت مواجه و مقابله با حملات و نفوذ سایبری و تحمل و سازگاری با شرایط بوقوع پیوسته و بازیابی و بازتوانی سریع پس از وقفه های ایجاد شده، بایستی انجام گیرد. بنابراین یک سامانه زمانی پایدار و تاب آور است که توانایی مقاومت در برابر حملات یا حوادث سایبری را داشته باشد. هدف اصلی این پژوهش ارایه مدل پایداری و تداوم عملیاتی و تاب آوری سامانه های شبکه فرماندهی و کنترل در برابر تهدیدات سایبری و اهداف فرعی آن تبیین تهدیدات سایبری، آسیب پذیری های سایبری، ابعاد و مولفه های تاب آوری سایبری سامانه های شبکه فرماندهی و کنترل است. این پژوهش از نوع کاربردی و از لحاظ روش توصیفی با رویکرد آمیخته می باشد، پژوهشگر در ابتدا با استفاده از تحلیل و دسته بندی روش ها و راهکارهای مطرح شده به اکتشاف الگوی مقتضی می پردازد و بمنظور بررسی ارتباط معناداری ابعاد و مولفه ها به روش تحلیل عاملی، از نرم افزار اسمارت پی.ال.اس استفاده می نماید. ضرایب بار عاملی محاسبه شده برای سه بعد فرماندهی و راهبری، کنترل و نظارت، و فرآیند و عملیات به ترتیب؛ 926/0، 917/0 و 920/0 می باشد که نشان از اهمیت بالای این عوامل در افزایش تاب آوری سایبری سامانه ها دارد. الگوی تاب آوری سایبری سامانه های فرماندهی و کنترل در سه بعد فرماندهی و راهبری با چهار مولفه، بعد کنترل و نظارت با چهار مولفه ، بعد فرآیند و عملیات با سه مولفه، در برابر شش عامل تهدید و هفت آسیب پذیری(ضعف) ارایه شده است.

استفاده از انرژی گاز دامنه بسیار گسترده ای از مصارف صنعتی، نیروگاهی، تجاری و خانگی را در برگرفته و این پهنه وسیع فعالیت های به هم پیوسته که در مقاطع مختلف تولید، انتقال و توزیع در عرصه شبکه گاز به وقوع می پیوندد با مخاطرات متنوعی مواجه می باشد. زنجیره تأمین صنعت گاز دارای سه بخش اساسی تولید، انتقال و توزیع است و هر یک از این بخش­های سه گانه دارای چالش­های خاص خود می باشند. یکی از مهمترین چالش­ها در مدیریت زنجیره تأمین صنعت گاز بحث تاب­آوری و تداوم تولید، انتقال و توزیع گاز بوده و این مهم برای کشور دارای اهمیت حیاتی است. تاب آوری و تداوم در هر یک از بخش های سه گانه در میزان پایداری کشور نقش راهبردی و اساسی دارد. پژوهش حاضر ضمن شناسایی عوامل مؤثر بر ارتقاء تاب آوری و تداوم تولید، انتقال و توزیع شبکه گاز به اولویت بندی نقاط قوت و فرصت های مؤثر بر تحقیق پرداخته است. این تحقیق از نظر هدف، کاربردی و از نظر نوع داده­ها، کیفی و کمّی و از نظر نحوه اجراء موردی- زمینه­ای است. جامعه آماری شامل 50 نفر با ویژگی خاص برای توزیع پرسشنامه و جامعه خبرگی به تعداد 12 نفر از متخصصین می­باشد. برای سنجش پایایی ابزار از آلفای کرونباخ استفاده شد. در ابتدا 48  عامل قوت و فرصت مورد بررسی دقیق قرار گرفت. سپس با ترکیب و تقلیل و همچنین اولویت بندی عوامل، 40 عامل قوت و فرصت  با استفاده از آزمون فریدمن اولویت بندی شد و در نهایت پیشنهاداتی در راستای موضوع تحقیق ارائه گردید.