تحقیقات فرهنگی ایران
سال:1398 | دوره:12 | شماره:4 (پیاپی 48) |تعداد مقالات:6

یکی از رایج ترین فعالیت های ذهنی افراد جست وجوی علل حوادث روزمره است. این فعالیت ممکن است متاثر از برخی رانه های غریزی و روانی و نیز برخی آموزه های اجتماعی به سمت ساده سازی اریب پیدا کند. ساده سازی در علت کاوی و علت یابی و تبیین های علی سهل انگار و اغراق گر در مسایل مختلفی از قبیل بهداشتی، محیط زیستی، اخلاقی، حوادث و غیره، و به تبع آن ساده سازی در مقصریابی می تواند تاحدودی ناشی از گرایش غریزی به غلبه بر تعارض ذهنی (ناسازگاری شناختی) و فرار از رنج ناشی از منسوب کردن حوادث به اتفاق یا به کوتاهی خود باشد، و نیز ناشی از پذیرش کلیشه های تعلیلی رایج در جامعه. از منظر پیامد، علت یابی ساده ساز، که لااقل دچار مغالطه جزء و کل است، ممکن است فرد را به رویارویی فکری-احساسی یا عملی با کسانی تحریض کند که علت یا علت اصلی (مقصر منفرد یا اصلی) مصایب آنها نبوده اند و از این رهگذر، تصورات و انتظاراتی برای فرد و جامعه ایجاد شود که به رادیکالیسم و بی اعتمادی و درنهایت رنج بیشتر و کارآمدی کمتر منجر شود. این مقاله در پی بررسی برخی شکل های این ساده سازی در مواجهات رایج انتقادی و تحلیلی در ایران امروز است و در پی تقویت ایده وجود ناسازگاری شناختی و میل به غلبه بر تعارض ذهنی در انگیزه ها، و خطر گسترش انتقاد غیرسازنده و تندروی و بی اعتمادی در عوارض است. محدوده جست وجوی داده ها برشی تصادفی از سایت های خبری-تحلیلی فارسی زبان و عامه پسند در فضای مجازی است که به نظر می رسد بازتابی از نوعی گرایش رایج فرهنگی جامعه را در مورد این موضوع خاص فراهم می کنند.

هدف این مقاله فهم خوانش کاربران رسانه های اجتماعی از گفتمان زن سنت گراست که به این منظور ویدیوی موسوم به «تشت شیر» مطالعه شد. این ویدیو بخشی از یک گفتگوی تلویزیونی با یک کارشناس است که به راهکار ابراز علاقه به همسر از طریق شستن پای او در تشت آب یا شیر می پردازد. سوالات اصلی مقاله این است که این ویدیو چه گفتمانی از زن ارایه می کند؟ و کاربران اینستاگرام چه خوانشی از این ویدیو براساس نظریه کدگذاری/کدگشایی هال دارند؟ برای پاسخ به سوال اول از تحلیل گفتمان انتقادی براساس مدل فرکلاف استفاده شده است که نشان می دهد تاکید آن بر گفتمان زن سنت گراست و برای پاسخ به سوال دوم به تحلیل محتوای کیفی پست ها و کامنت های اینستاگرام پرداخته شده است. نتایج تحلیل محتوا نشان داد که از میان سه خوانش مسلط هژمونیک، مذاکره ای و متضاد در این رسانه اجتماعی، خوانش متضاد متنوع تر و دامنه دارتر از سایر خوانش هاست.

رسانه ها نه تنها به واسطه محتوایشان، بلکه با توجه به ماهیت و ساختارشان می توانند عادات فکری، رفتاری و عاطفی مخاطبان را تغییر دهند. با ظهور رسانه های اجتماعی و گسترش تعاملات انسان ها در فضاهای مجازی، عواطف انسانی همچون عشق نیز در این فضای نوظهور، حیاتی جدید یافته اند؛ موضوعی که نظریه پردازان به نامی همچون باومن و گیدنز به آن پرداخته اند. مقاله حاضر با هدف مطالعه رابطه رسانه های جمعی و اجتماعی با مفهوم عشق (سیال) و پیامد آن در نگرش به ازدواج در بین دانشجویان دانشگاه شیراز انجام شده است. تعداد 386 نفر از دانشجویان با تکنیک نمونه گیری احتمالی طبقه ای انتخاب شده و به سوالات پرسشنامه محقق ساخته جواب داده اند که پایایی و روایی آن با تکنیک آلفای کرونباخ و اعتبار صوری تایید شده است. یافته ها نشان می دهد که بین شبکه های اجتماعی مجازی، رسانه های جمعی داخلی و خارجی رابطه معناداری با عشق سیال وجود دارد. همچنین متغیرهای شبکه های اجتماعی مجازی، رسانه های جمعی داخلی و خارجی و عشق سیال رابطه معناداری با نگرش به ازدواج دارند. در تحلیل مدل معادلات ساختاری که با استفاده از آموس انجام شد سه متغیر یعنی میزان استفاده از شبکه های اجتماعی مجازی، میزان تماشای رسانه های جمعی داخلی، میزان تماشای رسانه های خارجی به ترتیب بیشترین تاثیر را بر عشق سیال داشتند. همچنین سه متغیر میزان تماشای رسانه های جمعی داخلی، میزان تماشای رسانه های جمعی خارجی و عشق سیال به ترتیب با ضرایب 199/0، 113/0-و 414/0-تاثیر معناداری بر نگرش به ازدواج داشته اند.

علیرغم وجود حجم زیاد مباحث نظری در خصوص فرهنگ تصویری، کمابیش با کمبود در روش های تحقیق و تحلیل متون تصویری به ویژه از نوع شهری آن مواجه هستیم. در مقاله حاضر روش تحقیق ترکیبی برای تحلیل، خوانش و تفسیر متون فرهنگ تصویری شهری معرفی شده است. برای دقیق ترشدن این معرفی، یکی از نقاشی های دیواری برجسته در شهر تهران، در قالب یک مطالعه موردی انتخاب و تحلیل شده است. تحلیل در دو سطح تحلیل نشانه شناختی و تحلیل گفتمان انجام گرفت: در سطح اول، از روش نشانه شناسی اتول، و در سطح دوم، از نظریه گفتمان لاکلو و موف استفاده شد. یافته های این روش ترکیبی نشان داد که نخست در سطح خرد در این نقاشی دال هایی نظیر طبیعت، شهر، مرد و زن به عنوان گره گاه های متن شناسایی و روابط تقابلی آنها به شکل دوگانه های طبیعت (روستا)/شهر و مرد/زن را برجسته کرده است؛ دوم، گفتمان های اصلی و رقیب شناسایی شده در متن عبارتنداز گفتمان حفاظت از محیط زیست در برابر گفتمان رشد شهری و گفتمان مردسالاری در برابر گفتمان برابری طلبی جنسیتی (فمنیسم) که از طریق دال های ویژه خود در حال نزاع و تخاصم و اعمال هژمونی بر یکدیگر هستند. گفتمان حفاظت از محیط زیست و گفتمان مردسالاری به کمک بازنمایی مثبت دال های کلیدی شان، نقش گفتمان های مسلط و غالب را در این متن بازی می کنند.

نذرهای مالی از منظر جامعه شناختی کنشی اجتماعی، اقتصادی، مشارکتی و معطوف به خیر جمعی هستند که با توجه به شرایط کنونی جامعه ما ظرفیت فراوانی برای توانمندسازی گروه های آسیب پذیر و مقابله با فقر دارند. بر این اساس، هدف این مقاله توصیف و تفسیر معنای پدیده نذر از منظر کنش گران، دلایل آن ها برای انتخاب روش های ادای نذر و در نهایت کشف موانع مسولیت پذیری و مشارکت اجتماعی کنش گران است. با استفاده از رویکرد کیفی و روش تحلیل مضمون و به کارگیری مصاحبه نیمه ساختاریافته و روایتی، و با مراجعه به 18مشارکت کننده داده ها در شهر مشهد جمع آوری شد. براساس یافته ها، مشارکت کنندگان از حیث تفسیر معنای نذر به دو گروه آگاه و نیمه آگاه تفکیک می شوند. از مقایسه کنش این دو گروه مشخص می شود که نوع کنش مشارکت کنندگان آگاه بیشتر عقلانی معطوف به هدف یا ارزش بوده و این دسته احساس مسیولیت پذیری بیشتری داشته ونذرهای مالی خود را به صورت اجتماعی و مشارکتی انجام می دهند. نوع کنش مشارکت کنندگان نیمه آگاه اغلب عاطفی معطوف به هدف یا ارزش بوده و روش های نذردهی انفرادی را برمی گزینند. یافته ها نشان می دهد که موانع مسیولیت پذیری و مشارکت اجتماعی در نذرهای مالی از دید مشارکت کنندگان در چهاردسته قرار می گیرند: آموزشی، فرهنگی، اقتصادی و مدیریتی. در نهایت براساس یافته ها برای رفع موانع پیش روی کنش گران نذر، مدلی مفهومی پیشنهاد شده است.

امروزه زیرساخت توسعه ملی را توسعه روستایی شکل داده و توجه به اقتصاد و پایداری معیشت روستا به طور روزافزونی احساس می شود. مطالعات نشان می دهد که مفهوم سنت های فرهنگی بر معیشت پایدار روستایی تاثیر معنی داری دارد. براین اساس، هدف این مقاله بررسی نقش سنت های فرهنگی در معیشت پایدار روستایی است. روش استفاده شده توصیفی تحلیلی بوده و داده ها به صورت مطالعه کتابخانه ای و میدانی (پرسشنامه ای) جمع آوری گردیده است. جامعه آماری پژوهش روستاییان شهرستان اردبیل با جمعیت 74536 نفر است. برای محاسبه حجم نمونه آماری این جامعه از فرمول کوکران استفاده شد. برای تعیین حجم نمونه روستاها، معیار تعداد خانوار مورد توجه قرار گرفت و حجم نمونه 358 نفر برآورد شد. روایی صوری پرسشنامه نیز توسط اساتید دانشگاه محقق اردبیلی و دانشگاه تبریز مورد تایید قرار گرفت. با استفاده از آلفای کرونباخ پایایی سوالات در بخش سنت های فرهنگی 79/0 و در بخش معیشت پایدار 78/0 به دست آمد که می توان گفت سوالات مطرح شده از ضریب پایایی قابل قبولی برخوردار هستند. تجزیه و تحلیل داده های این مقاله با استفاده از نرم افزار SPSS21 انجام شد و از آزمون های آماری همبستگی پیرسون و رگرسیون استفاده گردید که نتایج نشان داد همبستگی مثبت و معناداری با ضریب 63/0بین متغیر سنت های فرهنگی و معیشت پایدار در مناطق روستایی وجود دارد. ضریب بتا نیز نشان داد که سنت های فرهنگی 63/0 از تغییرات مربوط به معیشت پایدار روستاییان را پیش بینی می کند و در بخش پایانی مقاله با توجه به تحلیل نتایج، پیشنهادات کاربردی ارایه شد.