تحقیقات حمایت و حفاظت جنگلها و مراتع ایران
سال:1398 | دوره:17 | شماره:2 (پیاپی 34) |تعداد مقالات:10

طی سال های اخیر، تلاش های زیادی برای مدیریت و مهار آتش سوزی در جنگل ها و مراتع شده است. از مهمترین این اقدامات، مدل سازی احتمال وقوع آتش سوزی و تهیه نقشه های پهنه بندی در مناطق حساس به آتش سوزی است. در این تحقیق، قابلیت مدل های نسبت فراوانی و وزن شاهد در پیش بینی احتمال وقوع آتش سوزی در جنگل ها و مراتعاستان کهگیلویه و بویراحمد بررسی شده است. فرایند مدل سازی و پیش-بینی وقوع آتش سوزی های آینده بر مبنای بررسی ارتباط بین 271 مورد آتش سوزی از دوره 1395-1381 و 10 عامل درجه شیب، جهت، ارتفاع، درجه حرارت، سرعت باد، کاربری اراضی، شاخص تفاضلی نرمال شده پوشش گیاهی (NDVI) و فاصله تا رودخانه، جاده و مناطق مسکونی انجام شد. طی فرایند مدل سازی، میزان تأثیر هر طبقه از عوامل بر وقوع آتش سوزی محاسبه شد. نتایج مدل ها مبنای ساخت نقشه های حساسیت به آتش سوزی در سطح استان قرار گرفت. نتایج ارزیابی و مقایسه مدل ها که با استفاده از روش منحنی مشخصه نسبی، میزان موفقیت، نرخ پیش بینی و آزمون مقایسه جفتی ویلکاکسون انجام شد، اختلاف معنی داری را در عملکرد دو مدل نشان داد. به طوری که مدل وزن شاهد با نرخ موفقیت و پیش بینی 862/0 و 821/0 عملکرد بهتری نسبت به مدل نسبت فراوانی در تحلیل داده های آموزشی و پیش-بینی آتش سوزی های آینده داشت. بر اساس نتایج به دست آمده حدود 30 درصد از وسعت جنگل ها و مراتع استان کهگیلویه و بویراحمد در طبقات حساسیت زیاد تا بسیار زیاد به آتش سوزی قرار می گیرد که نیازمند اقدامات پیشگیرانه و مدیریت صحیح برای کاهش مخاطرات ناشی از آتش است.

ارزیابی توان اکولوژیکی به معنی بدست آوردن توان طبیعی سرزمین است که با بهرگیری از این فرآیند، تخریب سرزمین با سرعت کمتری پیش می-رود. شهرستان فیروز آباد ده درصد از جنگل های استان فارس را دارا می باشد. هدف اصلی این مقاله، ارزیابی توان اکولوژیکی برای کاربری جنگلداری-تجاری و حفاظتی در شهرستان فیروز آباد با استفاده از روش های رایج در کشور به همراه یک روش جدید در محیط نرم افزار GIS بود. برای ارزیابی کاربری جنگلداری از نوع حفاظتی در این پژوهش به دو صورت انجام شد ابتدا که یکب بار دامنه ارزش گذاری(کمی) معیار توپوگرافی اصلی مدل تغییر پیدا کرد و بار بعد نیز در فرآیند ارزیابی معیار توپوگرافی حذف و وارد مدل نشد. در جنگلداری تجاری معیار توپوگرافی همانند طبقه بندی اولیه لحاظ شد. برای ارزیابی توان برای کاربری جنگلداری تجاری و حفاظتی، از روش های مخدوم، حداکثرمحدودیت، میانگین حسابی، EMOLUP و کالیبره ی آن و میانگین حسابی وزنی ساده و میانگین حسابی وزنی توأم با درنظر گیری عامل محدودیت زا و کالیبره ی آن استفاده شد. نتایج نشان داد که بهترین مدل ارزیابی برای هر دو حالت جنگلداری، مدل میانگین هندسی و کالیبره ی آن در شهرستان فیروزآباد است. در فرآیند سنجش دقت مدل های ارزیابی با تغییر دامنه معیار توپوگرافی و بار دوم بعد با حذف معیار توپوگرافی، دقت برای اکثر مدل ها بالا رفت. با مقایسه ی هر سه حالت کاربری جنگلداری، جنگلداری حفاظتی با حذف معیار توپوگرافی در منطقه از خود قابلیت بهتری را نشان داد که بیانگر پتاسیل حفاظتی جنگل ها، در فیروزآباد است. در نهایت برای ارزیابی اکولوژیکی جنگلداری در شهرستان فیروزآباد روش EMOLUP بابهره گیری از مدل جنگلداری حفاظتی با حذف معیار توپوگرافی توصیه می گردد.

استفاده از عصاره ها و اسانس های با منشاء گیاهی یکی از روش های نوین، سالم و بی خطر برای کنترل بیماری های گیاهی است. مشخص شده است ترکیبات استخراج شده از گال بلوط دارای خواص دارویی و درمانی متعدد بوده و دارای خواص ضد میکروبی بالایی نیز می باشند. این پژوهش با هدف ارزیابی اثرات ضد قارچی ترکیبات استخراجی از گال بلوط ایرانی (Quercus brantii var. persica) ناشی از زنبورAphelonyx persica روی تعدادی از قارچ های مهم بیماری زای گیاهی (فوزاریوم، آلترناریا، پیتیوم و فیتوفتورا) انجام شد. برای این منظور پس از تهیه عصاره آبی، استونی و متانولی از گال A. persica، طی آزمون های مختلف محیط های متناسب آگاردار و مایع دارای غلظت های گوناگونی از انواع عصاره ها تهیه و میانگین رشد و وزن پرگنه های قارچی و نیز اسپورزایی آنها در غلظت های متفاوت هر عصاره اندازه گیری و با شاهد مقایسه شد. نتایج نشان داد اثر ضد قارچی عصاره های گالA. persica وابسته به غلظت بوده و همراه با افزایش غلظت عصاره، خاصیت ضد قارچی آن ها افزایش می یابد. مقایسه میان اثر عصاره ها نشان داد که اگرچه عصاره ها در غلظت های مورد استفاده، خاصیت ضد قارچی معنی دار روی رشد و وزن پرگنه های قارچی نداشته اند، اما عصاره الکلی اسپورزایی قارچ ها را مهار کرد. بطوریکه عصاره الکلی در غلظت های 50 و 70 میلی گرم بر میلی لیتر و بالاتر به طور معنی داری موجب کاهش تولید اسپور در محیط های کشت قارچی شد؛ از این رو لازم است در مطالعات آتی در زمینه کاربرد دارویی آن تحقیقات جامع تری صورت گیرد.

در این پژوهش تجمع فلزات سنگین آهن، منگنز، سرب و کادمیوم در برگ گونه ی بومی کنار بررسی شد. برای این منظور نمونه هایی از برگ و خاک در پای درختان از پنج ایستگاه در محدوده شرکت فولاد اکسین خوزستان جمع آوری شدند. ایستگاه 1 در مرکز شرکت و در مجاورت منبع آلودگی بود. ایستگاه 2 در 100 متری از کارخانه و در مسیر جهت باد غالب بود. ایستگاه های شماره 3 و 4 در فاصله ای تقریباً 200 متری از منبع آلودگی و در جهت باد غالب قرار داشت. ایستگاه 5 در سه کیلومتری از کارخانه و در جهت خلاف باد غالب (به عنوان ایستگاه شاهد) قرار داشت. مقایسه مقدار عناصر در ایستگاه های مورد بررسی نشان داد که کمترین مقدار غلظت عناصر در برگ درختان و در خاک پای درختان کنار در ایستگاه 5 و بیشترین آن در ایستگاه 1 حاصل شد، بنابراین می توان بیان کرد که فاصله از کارخانه و جهت باد غالب بر مقدار غلظت این عناصر در برگ درختان تاثیرگذار است. محاسبه ضریب تجمع زیستی چهار فلز سنگین آهن، منگنز، سرب و کادمیوم نشان داد که درختان کنار تنها قادر به جذب کادمیوم با ضریب بیشتر از یک از خاک هستند. بنابراین با توجه به کارا بودن درختان کنار در جذب فلز سنگین کادمیوم از یک سو و استفاده مستقیم مردم از میوه و برگ درختان کنار از سوی دیگر، پیشنهاد می شود که استفاده از این درختان در مناطقی مانند خوزستان یا مناطقی با شرایط اقلیمی و خاکی مشابه که آلودگی کادمیوم وجود دارد، با توجه به ملاحظات محیط زیستی لازم باشد.

در این مطالعه تنوع گونه ای زنبورهای تخمریز اره ای (Hymenoptera: Symphyta) در جنگل های شمال ایران مورد بررسی قرار گرفت. برای نمونه برداری تعداد هشت عدد تله ی مالیز از فروردین تا آبان سال 1395 در قسمت های مختلف جنگل های استان مازندران و گلستان نصب گردید. روش نمونه برداری در تمام مناطق مشابه بود. نمونه های جمع آوری شده تا سطح گونه شناسایی شده و تعداد افراد هر گونه نیز شمارش گردید. در مجموع 37 گونه جمع آوری و شناسایی گردید. تنوع گونه ای با استفاده از نرم افزار SDR 4 محاسبه شد. نتایج نشان داد در استان گلستان جنگل شموشک با 18 گونه و همچنین در استان مازندران جنگل هفت خال با 14 گونه از تنوع گونه ای بیشتری برخوردار بودند. هم چنین استان گلستان دارای تنوع گونه ای و یکنواختی بیشتری نسبت به استان مازندران بود. در بین کل نمونه های جمع آوری شده به ترتیب گونه های Tenthredopsis ornata با 127 فرد (79/37 %)، Cladius pectinicornis با 58 نمونه (26/17%) و Allantus didymus با 34 نمونه (12/10%) بیشترین فراوانی را به خود اختصاص دادند.

جهت تعیین الگوی مکانی احتمال آتشسوزی در جنگل های شهرستان بویراحمد، از مدلهای تابع شواهد قطعی و ماشین بردار پشتیبان استفاده شد. به این منظور در ابتدا 145 موقعیت آتش سوزی گذشته براساس گزارشها، دادههایMODIS و با بررسیهای میدانی با استفاده ازGPS ثبت شد که از این تعداد، 70% برای مدل سازی و 30% به منظور اعتبارسنجی مدل استفاده گردید. در مرحله بعد 15 عامل (طبقات ارتفاعی، درجه شیب، جهت شیب، شاخص موقعیت توپوگرافی، شاخص رطوبت توپوگرافی، انحناء سطح، فاصله از روستا، فاصله از رودخانه، فاصله از جاده، سازندهای زمین شناسی، NDVI، کاربری اراضی، تبخیر و تعرق سالانه، بارندگی سالانه و درجه حرارت سالانه) برای بررسی خطر آتش سوزی انتخاب و نقشه های آن تهیه شد. بعد از انجام تست هم خطی بین متغیرهای مستقل، از مدل های تابع شواهد قطعی و ماشین بردار پشتیبان برای ایجاد نقشه پهنه بندی آتش سوزی استفاده شد. برای مدل سازی، مکان های آتش سوزی رخ داده در گذشته مشخص شد و 70 درصد داده های جمع آوری شده به عنوان داده های آموزشی برای مدلسازی و 30 درصد داده ها جهت اعتبارسنجی مدل استفاده شد. نتایج مطالعه از طریق نقشه پهنه های آتشسوزی نشان داد که مناطق با حساسیت های خیلی زیاد و زیاد، 40 درصد منطقه را پوشش داده اند. نتایج اعتبارسنجی کارایی مدل های تابع شواهد قطعی بیان گر سطح زیر منحنی برابر با 72. 2 درصد و ماشین بردار پشتیبان با سطح زیر منحنی 83 درصد بوده و الگوریتم ماشین بردار پشتیبان در منطقه مورد مطالعه توانست احتمال وقوع آتش سوزی را بهتر پیش بینی کند. از نتایج تحقیق پیش رو برای برنامه ریزی و مدیریت خطر آتشسوزی های آینده در منطقه مورد مطالعه بهره برد.

زنبور Anastatus acherontiae Narayanan, Subba Rao & Ramachandra پارازیتویید مرحله تخم شب پره برگ خوار دو نواری، Streblote siva (Lefebvre)، و تخم پروانه کله مرده، Acherontia atropos (L. )، است. کلنی این زنبور از توده های تخم شب پره برگ خوار دو نواری تشکیل شد و تحت شرایط یک دوره نور-دما، در 16 ساعت روشنایی با دمای 26 درجه سلسیوس و 8 ساعت تاریکی در دمای 18 درجه سلسیوس، پرورش داده شد. تخم A. acherontiae بیضوی و دارای یک ساقه با طول 004/0± 654/0 میلی متر است. این گونه دارای پنج سن لاروی است. میانگین طول حشرات کامل ماده این حشره 014/0± 678/2 میلی متر است. اختلاف معنی دار بین طول عمر زنبورهای ماده که با محلول آب عسل تغذیه شد (47/1± 25/ 109 روز) با زنبورهایی که با آب و میزبان تغذیه شد (34/0± 63/21 روز) وجود داشت. مرحله رشد و نمو تخم زنبور 12/0± 80/3 روز به طول انجامید. فعالیت لاروها تا ظهور حشرات بالغ 58/0± 40/25 روز سپری شد. مرحله شفیرگی زنبور 26/0± 80/9 روز طول کشید. از زمان تخم ریزی A. acherontiae تا خروج زنبور بالغ از تخم میزبان 30/0± 40/37 روز سپری شد. میانگین تعداد تخم گذاشته شده 74/1± 56/60 تخم محاسبه شد. زنبور A. acherontiae در بوشهر دارای دو تا سه نسل هم پوشان در سال است. شروع فعالیت از اوایل مهر است و این روند تا آذر ادامه داشت. نسل دوم این زنبور در اسفند، نسل بهاره میزبان را پارازیته کرد. زمستان گذرانی در مرحله پیش شفیرگی درون تخم میزبان و حشرات بالغ رخ داد. کسب این اطلاعات ارزشمند گامی به سوی تولید انبوه پارازیتویید و بهره جستن از آن در برنامه های مهار زیستی است.

ورود عوامل بیمارگر، عفونتها و آلاینده های محیط به همولنف حشرات، تنشهای دمایی و تغییرات رژیم غذایی، سامانه ایمنی حشرات را تحت تاثیر قرار می دهد. ایمنی حشرات شامل مولفه هایی است که سلولهای خونی اجزای اصلی آن محسوب می شوند. در تحقیق حاضر، مطالعه مرفولوژی و تغییرات تراکم سلولهای خونی در همولنف کرم جگری در برابر تنشهای دمایی ملاک کار قرار گرفت. سلولهای خونی مراحل مختلف لاروی پروانه کرم جگری Cossus cossus پس از رنگ آمیزی با گیمسا مورد بررسی قرار گرفت و واکنش این سلولها در برابر دماهای 4 و 30 درجه سلسیوس ارزیابی شد. پنج نوع هموسیت شامل پروهموسیتها، گرانولوسیتها، پلاسموتوسیتها، اونوسیتوئیدها و اسفرولوسیتها در لاروها شناسایی شد. ولی پراکندگی آنها در مراحل مختلف لاروی، متفاوت بود. شمارش کل سلولهای خونی نشان داد که با افزایش سن لاروی و جثه بدن، به تدریج بر تعداد سلولهای خونی و حجم همولنف افزوده میشود. شمارش تفرقی سلولهای خونی نشان داد که پلاسموتوسیتها و گرانولوسیتها در لاروهای سنین پنجم و ششم بیشترین فراوانی را نسبت به سایر مراحل رشدی داشتند. گرانولوسیتها در برابر تنش گرما و سرما بیشترین تغییرات فراوانی را نشان دادند و پلاسموتوسیتها نیز تحت تاثیر سرما به طور معنی داری کاهش یافتند. به نظر می رسد شناخت ویژگیهای هموسیتهای این آفت چوبخوار و تغییرات فراوانی ایمنوسیتها در مقابل تنشهای دمایی بتواند به عنوان مقدمه ای بر مطالعات ایمنی شناسی این آفت قلمداد شود. قطعا جهت بررسی برهمکنش سیستم ایمنی کرم جگری با عوامل بیمارگر و سنجش به صرفه بودن کنترل میکروبیولوژیک، نیاز به تحقیقات تکمیلی می باشد.

در سال 1395 فون سوسک های خانواده Carabidae در استان البرز مورد مطالعه قرار گرفت. حشرات به صورت مستقیم و یا با استفاده از تله های گودالی و نوری جمع آوری شدند. اولین بازدید از تله ها هفته چهارم فروردین ماه بود و پس از آن هر دو هفته یکبار بازدید انجام گردید. در ماه های خرداد و تیر به علت گرمای بیش از حد هوا، بازدید هر 10 روز انجام شد. آماربرداری تا آخر مهرهاه ادامه یافت. نتایج حاصل از این تحقیق جمع آوری و شناسایی 26 گونه متعلق به 17 جنس بودند که 6 گونه برای اولین بار از استان البرز گزارش شدند که با علامت * مشخص شده اند. Calomera fischeri fischeri (Adams, 1817)*, Calomera sturmi (Menetries, 1832), Cylindera (Cylindera) germanica germanica (Linnaeus, 1758), Scarites (Parallelomorphus) terricola terricola Bonelli, 1813*, Distichus (Distichus) planus Bonelli, 1813, Brachinus (Brachynolomus) explodens (Duftschmid, 1812)*, Bembidion (Nepha) menetriesii Kolenati, 1845, Bembidion (Peryphus) obscurellum turanicum Csiki, 1928, Bembidion (Peryphanes) dalmatinum haupti Reitter, 1908, Bembidion (Peryphus) subcostatum subcostatum (Motschulsky, 1850)*, Bembidion (Ocydromus) siculum durudense Marggi & Huber, 1999, Bembidion (Nepha) caucasicus (Motschulsky, 1844), Perileptus (Perileptus) areolatus areolatus (Creutzer, 1799), Deltomerus (Deltomerus) davatchii Morvan, 1970, Lionychus (Lionychus) orientalis K. Daniel, 1901, Chlaenius (Chlaeniellus) laetiusculus Chaudoir, 1856, Chlaenius (Chlaeniellus) vestitus Paykull, 1790, Harpalus (Harpalus) oblitus oblitus Dejean, 1829*, Harpalus (Harpalus) distinguendus (Duftschmid, 1812), Harpalus (Harpalus) affinis (Schrank, 1781), Harpalus (Pseudoophonus) rufipes (Degeer, 1774), Pterostichus (Pseudomaseus) fuscicornis (Reiche & Saulcy, 1855), Amara (Amara) aenea (DeGeer, 1774), Agonum (Olisares) lugens (Duftschmid, 1812)*, Anchomenus (Anchomenus) dorsalis (Pontoppidan, 1763), Calathus (Calathus) syriacus Chaudoir, 1863.

پروانه برگ خوار Dicycla ooدر جنگل های استان چهارمحال و بختیاری در سال های اخیرافزایش جمعیت داشته و سبب خسارت شده است. طی سال های 1391-1390 ویژگی های زیستی آفت در شرایط صحرائی و آزمایشگاهی بررسی شد. طی مراجعات مختلف در منطقه حضور آفت از ابتدای اسفند تا پایان خرداد ماه، بصورت هفتگی از 20 درخت بلوط نمونه برداری شد و در هر درخت 4 شاخه در چهار جهت جغرافیائی جهت مطالعه ویژگی های زیستی آفت انتخاب گردید. روند خروج حشرات کامل به وسیله تله نوری ثبت شد. در طی فصل زمستان بازدید هایی به منظور تعیین زمستان گذرانی آفت به عمل آمد. نتایج بدست آمده نشان داد لاروها ی سنین مختلف این آفت از جوانه ها و برگ های درختان بلوط تغذیه می کنند. مدت زمان سنین لاروی در شرایط آزمایشگاهی و صحرائی به ترتیب 26/ ± 22 و 14/ ± 29 روز بود. مدت زمان شفیرگی نیز در شرایط آزمایشگاهی و صحرائی3/ ± 8 و 16/ ± 11 روز و مدت زمان عمر حشرات کامل به ترتیب در شرایط صحرایی و آزمایشگاهی 2/ ± 7 و± 9 11/ روز بود. حشرات کامل ماده خارج شده پس از جفت گیری روی درختان بر روی سر شاخه ها به صورت دسته ای و در زیر پولک های ایجاد شده توسط حشره ماده تخم ریزی می کنند. این آفت در منطقه مورد مطالعه به صورت تخم تابستان و زمستان گذرانی می کند و در سال یک نسل دارد. پروانه مذکور توسط زنده یاد مرحوم دکتر عبائی مورد شناسائی قرار گرفت.