نامه مفید
سال:1386 | دوره:13 | شماره:62 (نامه فلسفی) |تعداد مقالات:11

قوه حکم یکی از سه قوه برتر شناخت در نظام استعلایی کانت می باشد، که در کل نظام استعلایی، نقش منحصر به فردی را ایفا می کند. اما در آثار کانت تعاریف گوناگونی از حکم و قوه حکم مشاهده می شود که با توجه به اهمیت این دو مفهوم در این نظام فلسفی، جمع بندی میان آنان لازم می نماید. این مقال با این هدف به کاوش آثار کانت پرداخته است.دستاورد این کنکاش این است که حکم به مثابه کلسید فلسفه کانت حتی در دوره قبل از نقادی است و حکم سازی، وحدت بخشی به داده های حسی است که وحدت حکم، مرحله ای برتر از وحدت بخشی مفاهیم فاهمه است. به علاوه، مرحله برتر وحدت بخشی ذهن آدمی، در عقل اتفاق می افتد که از طریق قیاس های عقلی، در جستجوی برتری وحدت شناخت بر می آید. و همین امر باعث کوشش عقل به سوی امر مطلقا نامشروط می شود که ورود آن را به وادی توهم - در نظام استعلایی کانت - سبب می شود.

سارتر وجود را به فی نفسه (وجود فاقد آگاهی) و لنفسه (وجود واجد آگاهی یعنی انسان) تقسیم می کند. از نظر او لنفسه یا انسان اگر چه آگاه و آزاد است اما از هیچ تعیین و تبانی برخوردار نیست. به همین دلیل می کوشد تا در عین حفظ لنفسه بودن خود، فی نفسه نیز بشود و از این طریق به تعیین و ثبات دست یابد. بدین ترتیب لنفسه در تلاش است تا فی نفسه - لنفسه شود. اما فی نفسه - لنفسه تعریف سارتر از خداست زیرا خدا هم آگاهی و آزادی وجود لنفسه را دارد و هم از تعیین و ثبات وجود فی نفسه برخوردار است. بنابراین می توانیم بگوییم که انسان در تلاش است تا خدا شود. سارتر معتقد است که همه اعمال انسان در زندگی نشان دهنده میل او به خداشدن است. این میل بنیادین را می توان در میل انسان به تصاحب کردن که شامل میل جنسی، میل به غذا و میل به شناخت می شود و همچنین در میل او به معشوق شدن و جذب دیگری یافت. از سوی دیگر انسان می خواهد توجیهی برای وجود خویش بیابد و تصور می کند که با خدا شدن می تواند به این هدف دست یابد. اما مشکل اینجاست که خدا شدن امکان پذیر نیست زیرا از نظر سارتر مفهوم خدا متناقض و، در نتیجه، وجود او محال است. بنابراین انسان که نمی تواند به آرمانش دست یابد دچار یاس و ناامیدی می شود و به «شور و شوق بیهوده» تبدیل می گردد.

ویتگنشتاین در دوران نخست فلسفی خویش به تئوری تصویری معنا قایل بود. مطابق با این آموزه دلالت شناسانه، تنها درباره جهان پیرامون و هر آنچه متعلق به حوزه علوم تجربی است می توان سخنان معنادار گفت. بیرون از این قلمرو که مشتمل بر اخلاق، فلسفه، دین و ریاضیات و ... می باشد نمی توان سخن معناداری بر زبان جاری ساخت؛ چرا که این امور متعلق به حوزه ناگفتنی هاست. بنابر رای او، مساله اصلی فلسفه عبارت است از نشان دادن مرز میان امور گفتنی و ناگفتنی: از آنچه نمی توان درباره اش سخن گفت باید به سکوت گذشت.در این مقاله نظریه در ابتدا تصویری معنا توضیح داده شده است. در ادامه، با مدنظر قراردادن فقره پایانی رساله منطقی - فلسفی، چهار تلقی از مفهوم سکوت که در این فقره مورد بحث قرار گرفته، تحت عناوین سکوت خنثی، سکوت سلبی، سکوت عرفانی و سکوت درمانی مورد بحث واقع شده است.

در این نوشتار سخن از بنیاد فلسفه می رود. از منظر هگل، فلسفه همان تاریخ فلسفه است که با پارمنیدس آغاز شد. با توجه به آثار هگل از ذات فلسفه بحث می شود. دیدگاهی که سعی در ارایه آن شده، می کوشد نشان دهد بنیاد فلسفه، سوبژکتیویته است اگر چه هگل به طور صریح تبیینی از این بنیاد در آثار خود بدست نداده است. این نوشتار از پی آن نیست تا تصویر جامعی از فلسفه در نگاه هگل ارایه دهد، بلکه سعی دارد به ذات و خاستگاه فلسفه بماهو بپردازد. بنابراین، پیداست که روش مناسب و کارآمد در اینجا پدیدار شناسانه است.

زایش تراژدی به عنوان کتابی درباره تراژدی ریشه در آن سنت فکری و فلسفی ای دارد که از هر در و لسینگ در سده هیجدهم در آلمان آغاز می شود و تا شلینگ، هگل و در نهایت خود نیچه ادامه می یابد. تعلق خاطر جمله این اندیشمندان به شاهکارهای عصر طلایی یونان و آغاز نظریه پردازی درباره تراژدی با بحث و پرسش در باب نظریه کلاسیک تراژدی که ارسطو در فن شعر و درباره همین شاهکارها ساخته و پرداخته بود، دو خصلت بارز این سنت فکری و فلسفی است.بر این اساس بررسی وجود شباهت و افتراق میان فن شعر و زایش تراژدی می توند خواننده را در فهم بنیادهای زایش تراژدی یاری رساند. جستار کنونی ابتدا به بررسی پاره ای شباهت های بنیادی میان این دو اثر می پردازد و سپس برخی از تفاوت های محتوایی میان آنها را به اختصار توضیح می دهد. در پایان نیز نگارنده در قالب نقدی بر فن شعر از موضع زایش تراژدی، تفاوت مبنایی را که به نظر او میان نگرش هستی شناسانه نویسندگان این دو اثر وجود دارد، بیان می کند.

حدس چهار رنگ - اینکه برای رنگ کردن هر نقشه جغرافیایی چهار رنگ کافی است - یکی از حدس های مشهور ریاضی است که بیش از صد سال فکر ریاضی دانان را به خود مشغول کرده بود. در سال (1976) اثبات کاملی از این قضیه با استفاده از کامپیوترها ارایه شد. این اثبات قابل بررسی، بازبینی و تایید مستقیم به وسیله یک عامل عقلانی نبود. یعنی ریاضی دانان نمی توانستند تک تک مراحل این اثبات را به وسیله دست و مداد و کاغذ کنترل نمایند. به عبارت دیگر این اثبات صوری پذیر بود اما بررسی پذیر نبود. بنابراین چنین اثباتی یک اثبات به شیوه سنتی در ریاضیات نبود. پس آیا اثبات کامپیوتری واقعا یک اثبات ریاضی بود؟ پاسخ های متفاوت و معارض هم به این پرسش سبب مناقشه عظیمی درباره مفهوم «اثبات» یعنی بنیانی ترین مفهوم در ریاضیات شد و مجموعه ای از مسایل عمیق فلسفی را بوجود آورد. اما از آنجا که اثبات های کامیپوتری خصلتی کم و بیش تجربی به اثبات ریاضی می دهند بحران اثبات همچنان ادامه یافت تا سرانجام به تاسیس مجله تخصصی ریاضیات تجربی در (1992) انجامید. این مقاله سعی دارد با استناد به شواهد تاریخی به بیان پیامدهای فلسفی این مناقشه در عرصه ریاضیات بپردازد.

مفهوم «خود سنگ زیرین هویت (شخصی و اجتماعی) است. برای فهم هویت می بایست مفهوم «خود» را فهم نمود. یکی از متون اصیلی که مفهوم «خود» در آن برجستگی آشکاری می یابد، اعترافات سنت آگوستین است. اعترافات سنت آگوستین اولین اتوبیوگرافی ادبیات مغرب زمین است. این متن روایت احوال آگوستین از زبان خود اوست و چنین روایتی بهترین محل کشف «خود» دانسته می شود. به عبارت دیگر در درون روایت «خود» به عنوان سنگ زیرین هویت شکل می گیرد. در این مقاله نگارنده فرآیند شکل گیری مفهوم «خود» در اعترافات سنت آگوستین را از منظری ادبی - فلسفی مورد تامل قرار می دهد.

بحث درباره دلایل وجود خدا، جدا از اهمیتی که به خودی خود دارد، در فلسفه دکارت از موقعیت ویژه ای برخوردار است. زیرا وی از طریق اثبات وجود خدا به اثبات طبیعت مادی و اعتبار علم ما به آن و احکامش رسیده است.در مقاله حاضر سعی شده است یکی از براهین دکارت جهت اثبات وجود خدا، که به «برهان علامت صنعتی» شهرت یافته و متکی بر وجود مفهوم «کمال مطلق» در ذهن آدمی است. مورد مطالعه و ارزیابی قرار گیرد. در تحلیل این برهان، علاوه بر تقریر کامل استدلال دکارت، اعتراضات معاصران وی و پاسخ های او نقل و ارزیابی خواهد شد.وجهه نظر نگارنده در این مقاله مطلق نیست، بلکه، به طور عمده، در ارتباط با اصل علیت و لوازم آن بحث می کند.انتقادها و اظهار نظرهای نگارنده نیز عموما پیشنهادی و قابل بحث مجدد توسط صاحبنظران در فلسفه دکارت است.

فلسفه به معنای نوعی تفکر خاص در یونان باستان با ارسطو به فعلیت کامل رسید. این تفکر در سه دین ابراهیمی یهودی، مسیحی و اسلامی وارد شد و تاثیر این ادیان به خصوص اسلام بر آن، منجر به طرح مسایلی شد که بی سابقه بود. در عالم اسلام سه موضع اصلی دینی نسبت به فلسفه یونانی و مثال اعلای آن، فلسفه ارسطو، اتخاذ گردید. در این مقاله به شرح این سه موضع و تاثیری که هر یک از آنها در سیر تحول فلسفه در تاریخ اسلام و قرون وسط در غرب داشته است، پرداخته می شود.