JOURNAL OF ECONOMIC GEOLOGY
Year:2018 | Volume:10 | Issue:1 (18)|Papers Count:18

کانسار طلا- مس کوه زر در 100 کیلومتری جنوب شرق شهرستان دامغان قرار دارد. این محدوده از لحاظ زمین شناختی، بخشی از کمربند آتشفشانی- نفوذی ترود- چاه شیرین محسوب می شود. زمین شناسی منطقه شامل سنگ های آذرآواری (توف بلورین) و آتشفشانی با ترکیب آندزیت و لاتیت بوده که زیر نفوذ توده های آذرین نیمه عمیق با بافت پورفیری و ترکیب مونزونیتی قرار گرفته اند. توده های مونزونیتی زیر نفوذ واحدهای نیمه عمیق جوان تر با ترکیب دیوریتی قرار گرفته اند. بافت اغلب توده های نفوذی، پورفیری و دارای کانی های کوارتز، پلاژیوکلاز، پتاسیم فلدسپار، هورنبلند، بیوتیت و پیروکسن است. نفوذ پلوتون و استوک های مونزونیتی به شکل گیری دگرسانی های گسترده سرسیتیک، پروپلیتیک، کربناته و سیلیسی- تورمالینی در منطقه منجر شده است. این سنگ ها با کانی سازی پراکنده پیریت به میزان 1 تا 10 درصد همراه بوده و سولفیدها به اکسیدهای آهن ثانویه از جمله گوتیت، هماتیت و لیمونیت تبدیل شده اند. نمونه برداری ژئو شیمیایی به روش خرده سنگی، ناهنجاری بالایی را از عناصر طلا (تا حداکثر ppb 598)، نقره (تا حداکثر ppb 3747)، مس (تا حداکثر ppm 679)، سرب (تا حداکثر ppm 1427) و روی (تا حداکثر ppm 1013) نشان می دهد. بر اساس بررسی های ژئوشیمیایی، توده های نفوذی ماهیت کالک آلکالن پتاسیم بالا تا کمی شوشونیتی دارند و در محدوده متاآلومینوس تا کمی پرآلومینوس قرار می گیرند. غنی شدگی LREE ها در برابر HREE ها و غنی شدگی عناصر LILE در برابر HFSE، تشکیل ماگما را در پهنه فرورانش تایید می کند. ناهنجاری منفی Eu به علت وجود پلاژیوکلاز به عنوان کانی باقی مانده در سنگ منشا ماگماست. احتمالا ماگمای مادر در نتیجه ذوب بخشی آمفیبولیت ها شکل گرفته است.حضور سنگ منشا مونزونیت پورفیری، دگرسانی های سرسیتیک و پروپلیتیک، کانی سازی پیریت پراکنده و بی هنجاری های ژئوشیمیایی طلا و مس در کانسار کوه زر، نشان دهنده احتمالی سیستم کانی سازی طلا- مس پورفیری در این ناحیه است.

کانسار مس پورفیری ظفرقند در شمال شرق اصفهان و در بخش مرکزی کمان ماگمایی ارومیه- دختر واقع شده است. این کانسار با دارا بودن پهنه های دگرسانی پتاسیک، فیلیک، آرژیلیک و پروپیلیتی در نتیجه نفوذ استوک پورفیری (گرانودیوریت با سن 19-21 میلیون سال) در واحدهای آتشفشانی و نیمه نفوذی با سن 56 میلیون سال تشکیل شده است. پیریت، کالکوپیریت، بورنیت و مولیبدنیت با بافت های گوناگون افشان و رگه ای، کانی های سولفیدی اولیه وکوولیت و کالکوسیت از سولفیدهای ثانویه این کانسار به شمار می آیند. در این پژوهش با بررسی داده های ریزبافت ها و منطقه بندی An%-FeO در درشت بلور های پلاژیوکلاز موجود در این سنگ ها، مدل ژرف یابی ماگمایی برای سنگ های نفوذی-آتشفشانی میزبان کانسار مس پورفیری ظفرقند پیشنهاد می شود که تبلور در آشیانه ماگمایی پوسته ای اساسا توسط فرآیند رشد- انحلال و اختلاط ماگمای مافیک در پوسته انجام شده و احتمالا مقادیر زیادی مس برای کانی زایی در این کانسار فراهم کرده است.

مجموعه گرانیتوئیدی کلاه قاضی در جنوب اصفهان و در پهنه ساختاری سنندج - سیرجان واقع شده است. بر اساس شواهد زمین شناسی سن احتمالی این مجموعه ژوراسیک بالایی بوده و شامل گروه های سنگی گرانودیوریت، گرانیت و آلکالی فلدسپار گرانیت است. کانی های اصلی تشکیل دهنده این مجموعه شامل کوارتز، پلاژیوکلاز و فلدسپار آلکالن بوده و بیوتیت تنها کانی فرومنیزین این مجموعه نفوذی است. حضور کانی های آندالوزیت، سیلیمانیت و گارنت در این مجموعه گرانیتوئیدی نشان دهنده منشا رسوبی توده های مورد بررسی است. بر اساس مطالعات صحرایی، پتروگرافی و ژئوشیمیایی، سنگ های مجموعه نفوذی مورد بررسی در گروه گرانیتوئیدهای نوع S قرار می گیرند و دارای ماهیت کالک آلکالن پتاسیم بالا و از نوع پرآلومین هستند. از لحاظ ژئوشیمیایی طیف تغییرات SiO2 در نمونه های آنالیزشده از 64.6 تا 74.4 متغیر است. الگوی تغییرات عناصر کمیاب بهنجار شده نسبت به گوشته اولیه و کندریت بیانگر غنی شدگی این سنگ ها از LILE و LREE و تهی شدگی از HFSE و HREE است. نسبت Eu/ Eu*=0.28-0.85 در نمونه های کلاه قاضی نشان دهنده حضور اندکی پلاژیوکلاز در باقی مانده ذوب در منبع است. بر اساس شواهد زمین شناسی، کانی شناسی و ژئوشیمیایی مجموعه نفوذی کلاه قاضی در ژوراسیک بالایی و در طی نفوذ مذاب های گوشته ای به داخل پوسته و ذوب بخشی سنگ های پوسته ای تشکیل شده است.

محدوده اکتشافی همچ در شرق بلوک لوت و در فاصله 85 کیلومتری جنوب غرب بیرجند واقع شده است. منطقه شامل برون زدهایی از سنگ های آذرین پالئوسن- ائوسن است که در برگیرنده طیف گسترده ای از توده های آذرین نیمه عمیق (دیوریت تا مونزونیت پورفیری) به همراه واحدهای نفوذی بازی، آتشفشانی حدواسط و سنگ های آذرآواری و رسوبی است.انواع دگرسانی آرژیلیک، سیلیسی، کوارتز- سرسیت- پیریت، پروپلیتیک و کربناته در محدوده اکتشافی قابل مشاهده است. کانی سازی در سطح به شکل پیریت پراکنده و رگه چه های اکسید آهن و در عمق به صورت کانی سازی پراکنده پیریت، کالکوپیریت، گالن و اسفالریت و پیریت رگه چه ای دیده می شود. توده های نفوذی حدواسط از نوع کالک آلکالن پتاسیم بالا (K2O بین 2.42 تا 4 درصد) و توده های گابرو و گابرودیوریتی مربوط به دسته تولئیتی (K2O بین 0.15 تا 0.27 درصد) است. توده های نفوذی منطقه همه از نوع متاآلومینوس است و در دسته مگنتیت (نوع I) طبقه بندی می شوند. نمودارهای عنکبوتی بیانگر غنی شدگی توده های نفوذی حدواسط از عناصر LREE، LILE و تهی شدگی از عناصر HREE به همراه مقدار جزئی ناهنجاری منفی Eu (0.81 تا 1.06) و حضور ناهنجاری مثبت Sr است که نشان دهنده حضور کم و یا نبود پلاژیوکلاز در سنگ منشا به عنوان کانی باقی مانده و وجود شرایط ذوب در حالت اکسیدان است. پایینبودن نسبت N (La/Yb) در سنگ های نفوذی محدوده همچ (6.85 تا 9.72) می تواند بیانگر درجه پایین ذوب بخشی گوشته اولیه باشد. تهی شدگی Nb به همراه نسبت بالای Zr/Nb نشان دهنده اشتقاق ماگما از پوسته اقیانوسی با میزان آلودگی پوسته ای کم است. ماگمای مولد توده های نفوذی حدواسط از حدود 1 تا 5 درصد ذوب بخشی اسپینل- گارنت لرزولیت (با مقدار کم گارنت) در عمق حدود 65 تا 67 کیلومتری گوشته بالایی و توده های بازی از 5 تا 20 درصد ذوب بخشی اسپینل لرزولیت (گوشته تهی شده) تشکیل شده اند. در نمودارهای پتروژنیک و تعیین محیط تکتونوماگمایی، توده های نفوذی در جایگاه زمین ساختی کمربند آتشفشانی زون فرورانش (VAG) قرار می گیرند. تنوع واحدهای نیمه عمیق با ماهیت کالک آلکالن پتاسیم بالا، گسترش و نوع دگرسانی ها و کانی سازی سولفیدی پراکنده و رگه چه ای در محدوده، نشانه هایی از وجود سیستم پورفیری در عمق است.