خشک بوم
سال:1398 | دوره:9 | شماره:2 |تعداد مقالات:12

الگوی شبکه های زهکشی جزء شاخص ترین چشم اندازهای سطح زمین محسوب می شوند که اساس بسیاری از مدل های هیدرولوژیکی و ژئومورفولوژیکی است. با توجه به خصوصیات ژئومورفولوژیکی منطقه، هر کدام از شبکه های زهکشی ویژگی های فراکتالی از خود نشان می دهند که به صورت کد یا عدد بدون بعد نشان داده می شود. در واقع، هندسه فراکتال زبان ریاضی است که به صورت، ابزاری کمی برای بررسی ژئومورفولوژی شبکه های زهکشی و مدل سازی بسیاری از پدیده های پیچیده طبیعی مورد استفاه قرار می گیرد. ابعاد فراکتالی شبکه زهکشی در حوزه های آبخیز، معرف میزان تشابه ژئومورفولوژیکی در بین آن ها است. در تحقیق حاضر، ابعاد فراکتالی شبکه زهکشی حوزه آبخیز دشت یزد-اردکان با استفاده از تعدادی از شاخص های مورفومتریک مورد بررسی قرار گرفت. همبستگی بین شاخص های مورفومتری و بعد فراکتال شبکه زهکشی محاسبه گردید. مقادیر عددی بعد فراکتال برای سه سازند زمین شناسی منطقه مورد مطالعه به دست آمد که میانگین بعد فراکتال 1/149 نشان دهنده ی سازند آهک تفت، میانگین بعد فراکتال 1/161، بیان گر سازند گرانیت و مقدار 1/207 نشان دهنده سازند کهر است. بیشترین مقدار عددی بعد فراکتال در سازند کهر(1/279) و کمترین آن در سازند تفت (1/046) محاسبه شد. نتایج آزمون تجزیه واریانس یک طرفه نشان داد بین میانگین بعد فراکتال سه سازند زمین شناسی با اطمینان 0/99 اختلاف معنی دار وجود دارد. نتایج روابط معنی داری بین ابعاد فراکتال شبکه زهکشی و شاخص های مورفومتریک نشان می دهد. بالاترین ضریب همبستگی متعلق به روابط رگرسیونی بین تراکم شبکه زهکشی و بعد فراکتال است ( در سطح 0/99). در پایان می توان نتیجه گیری نمود که بعد فراکتال، شاخص نسبتاً دقیق در ارائه خصوصیات مورفومتریک و ژئومورفولوژیک شبکه های زهکشی است که جزئیات شکل و پیچیدگی های موجود در شبکه زهکشی را به صورت یک شاخص بدون بعد نشان می دهد.

در این مطالعه، فنولوژی گونه مهم مرتعی Salsolalaricina به مدت چهار سال در منطقه خشکه رود ساوه مطالعه شد. بررسی مراحل فنولوژی این گونه در مرحله رویشی هر دو هفته یک بار و در مرحله زایشی هر هفته یک بار انجام گردید. از مقادیر دما و بارندگی سال های مطالعه منطقه برای تفسیر فنولوژی گونه استفاده گردید. نتا یج نشان داد دوره فنولوژی گونه Salsola laricina هرساله تحت تأثیر تغییرات اقلیمی، متفاوت است. این گونه رشد رویشی خود را از اواسط اسفندماه آغاز کرده و تا اواسط تیرماه ادامه دارد که با گرم شدن هوا به خواب تابستانه می رود. از دهه اول شهریور گل دهی آغازشده و از اوایل آبان بذرها شیری می شوند. به طورکلی زمان مناسب جمع آوری بذور بسته به پرباران یا کم باران بودن سال 10 تا 30 آبان است. شروع رشد در سال خشک 1387 (47 درصد بارش کمتر نسبت به درازمدت) زودتر بوده و طول دوره رویشی در حدود 15 تا 20 روز کوتاه تر از سال تر 1388 (16 درصد بارش بیشتر نسبت به درازمدت) بود. همچنین افزایش بارندگی باعث افزایش دوره رویشی شده و آغاز گل دهی و بذردهی نیز در حدود یک هفته با تأخیر اتفاق می افتد. شناخت فنولوژی گونه مهم Salsolalaricina برای تنظیم برنامه های بهره برداری از گیاهان، تعیین زمان ورود و خروج دام، جمع آوری بذور، جلوگیری از برداشت های بی موقع در مراتع قشلاقی ساوه حائز اهمیت است.

دانه بندی ذرات و توزیع اندازه آن ها در علوم مختلف کشاورزی، منابع طبیعی و حتی فنی مهندسی و پزشکی دارای اهمیت است. در منابع طبیعی دانه بندی ذرات به طور سنتی با استفاده از الک های مکانیکی صورت می گیرد. از آن جا که استفاده از الک های مکانیکی نیازمند هزینه و زمان قابل توجهی است. در این پژوهش اقدام به بررسی قابلیت تکنیک های پردازش تصویر برای دانه بندی ذرات سنگ فرش بیابان شده است. بدین ترتیب که در تیپ های دشت سر لخت و اپانداژ اقدام به نمونه برداری تصادفی از سنگ فرش بیابان شد. نمونه ها به آزمایشگاه منتقل و با استفاده از سری الک های استاندارد دانه بندی شد. از نمونه های برداشت شده نیز عکس برداری شد. عکس ها با استفاده از نرم افزار های Image Processing and Analysis in Java و Geological Image Analysis Softwar تجزیه و تحلیل دانه بندی ذرات عکس -برداری شده صورت گرفت. سپس نتایج به دست آمده از نرم افزار ها با مقادیر اندازه گیری شده توسط سری الک ها مقایسه شد. نتایج این تحقیق نشان می دهد مقادیر به دست آمده برای دانه بندی ذرات با استفاده از نرم افزار Image j در ذرات دشت سر اپانداژ دارای همبستگی 93 و در دشت سر لخت 96 درصد با الک مکانیکی دارد. نتایج به دست آمده از همبستگی دانه بندی الک مکانیکی و نرم افزار GIAS در دشت سر اپانداژ دارای میانگین همبستگی 91٪ و در دشت سر لخت دارای همبستگی 96٪ می باشد. می توان نتیجه گرفت که استفاده از نرم افزار های مذکور، می تواند جایگزین مناسبی برای الک های مکانیکی در دانه بندی ذرات و کاهش هزینه و زمان دانه بندی باشد.

یوز آسیایی به عنوان گونه نماد ملی و کمیاب ترین گربه سان کشور، در رده به شدت در خطر انقراض طبقه بندی شده است. آگاهی از رژیم غذایی این گونه به عنوان یکی از مهمترین ابعاد اکولوژیکی آن، جهت مدیریت و برای حفاظت صحیح گونه و طعمه های آن، از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. در این مطالعه به بررسی انتخاب طعمه یوز آسیایی در پناهگاه حیات وحش نایبندان طبس، به عنوان وسیع ترین منطقه تحت حفاظت ایران پرداخته شده است. دراین ارتباط تمام مشاهدات مستند و مستقیم یوز آسیایی که در طول سال های 1380 تا پایان سال 1395 بر روی لاشه طعمه ثبت شده، جمع آوری گردید. مقایسه و تحلیل این مشاهدات و سرشماری ها نشان داد، میزان طعمه خواری گونه تنها مرتبط با فراوانی طعمه ها نبوده و انتخاب طعمه علاوه بر فراوانی به تیپ زیستگاه نیز وابسته است. سمداران متوسط جثه به ویژه قوچ و میش از اهمیت بسیاری در رژیم غذایی یوز برخوردار هستند.

به منظور بررسی اثر رژیم های آبیاری و محلول پاشی نانوکلات آهن بر برخی ویژگی های رشدی، فیزیولوژیکی و بیوشیمیایی سرخارگل (Echinaceae purpurea (L. ) Monch) آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک کامل تصادفی در 3 تکرار در مزرعه تحقیقاتی مؤسسه غیرانتفاعی بهاران گرگان در سال زراعی 1397-1396 به اجرا درآمد. تیمارهای آزمایش در چهار سطح دور آبیاری (شامل هر 3 روز یکبار (شاهد)، 6، 9 و 12 روز یکبار آبیاری) به عنوان عامل اصلی و چهار سطح محلول پاشی نانوکلات آهن (عدم محلول پاشی (شاهد)، 3، 6 و 9 در هزار) لحاظ شد. نتایج نشان داد افزایش فاصله آبیاری سبب کاهش معنی دار ارتفاع بوته، وزن تازه و خشک گیاه، وزن تر و خشک ریشه شد. همچنین دور آبیاری در بالاترین سطح منجربه کاهش محتوای نسبی آب برگ و نشت یونی شد. میزان فعالیت آنتی اکسیدانی اندام هوایی و قند محلول تحت تاثیر دور آبیاری افزایش و در سطح سوم آبیاری به حداکثر مقدار خود رسید. محلول پاشی نانوکلات آهن نیز بر تمامی صفات اندازه گیری شده به جز فنل اندام هوایی و وزن تازه گیاه تاثیر معنی داری داشت. این اثر در سطوح سوم و چهارم تیمار بیشترین مقدار بود. نتایج اثر متقابل این دو عامل نشان داد که 6 روز یک بار آبیاری و محلول پاشی 6 در هزار نانوکلات آهن موجب افزایش قند محلول و فعالیت آنتی اکسیدانی شده، بیشترین مقدار پرولین از سطح چهارم دور آبیاری و کاربرد 9 در هزار نانوکلات آهن مشاهده شد. نتایج این پژوهش نشان داد که افزایش شدت تنش خشکی باعث کاهش صفات مرفولوژیکی و محتوای نسبی آب برگ و افزایش پرولین، فعالیت آنتی اکسیدانی، فنل، قند و نشت یونی شد. تیمار کودی نانوکلات آهن از گیاهان سرخارگل در برابر تنش خشکی محافظت نموده و باعث کاهش خسارت های ناشی از تنش خشکی می شود. به طورکلی می توان اعمال 6 در هزار نانوکلات آهن را برای کاهش تأثیر سوء رژیم های آبیاری توصیه کرد.

این تحقیق با هدف بررسی قابلیت های تصاویر رقومی UltraCam-D در شناسایی و تفکیک گونه های درختچه ای کنار و بوته ای پایای گون و تهیه نقشه پراکنش آنها، در بخشی از مناطق نیمه خشک استان بوشهر انجام شد. روش های مختلف بارزسازی شامل آنالیز بافت، تجزیه مؤلفه های اصلی و نسبت گیری بر روی باندها اعمال شد. میان این باندها پنج گروه باندی شامل باندهای اصلی، مجموعه باندی حاصل از آنالیز بافت تصویر، باندهای اصلی به همراه شاخص ها و باند اول حاصل از تجزیه مؤلفه های اصلی و مجموعه بهترین باندهای حاصل ازحد شاخص مطلوبیت انتخاب شد. نمونه های تعلیمی به روش میدانی تهیه شد و سپس 70 درصد نمونه ها با الگوریتم های مختلف طبقه بندی کننده پیکسل پایه شامل فاصله ماهالانوبیس، حداکثر احتمال، شبکه عصبی، ماشین بردار پشتیبان و جنگل تصادفی برای طبقه بندی گروه های باندی استفاده شد. ارزیابی صحت نتایج با استفاده از 30 درصد از نمونه های واقعیت زمینی انجام شد. بر اساس نتایج، بالاترین صحت کلی (85/69 درصد) و ضریب کاپا (0/72) در تفکیک سه کلاس گونه درختچه ای کنار، بوته ای پایا گون و خاک با سایر پوشش گیاهی مختلط، مربوط به طبقه بندی با الگوریتم فاصله ماهالانوبیس اعمال شده بر مجموعه باندهای اصلی، اولین باند حاصل از تجزیه مولفه اصلی (PC1)، شاخص گیاهی (NDVI) و شاخص پوشش گیاهی تعدیل کننده اثر خاک (SAVI) بود. به طورکلی بررسی نتایج حاصل از طبقه بندی با روش پیکسل پایه نشان دهنده کارآیی قابل قبول داده های رقومی UltraCam-D در شناسایی و تفکیک گونه های مناطق بیابانی به ویژه گونه های درختچه ای کنار از گون و سایر گونه های بوته ای است.

دمای خاک عامل کلیدی است که فرآیندها و ویژگی های فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی خاک را کنترل نموده و بر کمیت و کیفیت تولید محصولات کشاورزی تأثیر است. به این منظور، داده های روزانه دمای خاک در عمق های 5، 10، 20، 30، 50 و 100 سانتیمتری مربوط به ایستگاه های سینوپتیک یزد، میبد و مهریز در سال های 2014 تا 2016 و همچنین30 تصویر از ماهواره لندست 8 برای سال های مذکور تهیه شد. سپس با استفاده از روش پنجره مجزا، دمای سطح زمین محاسبه شد. تغییرات دما از سطح خاک تا عمق 100 سانتیمتری به صورت فصلی بررسی شد. در ادامه، به کمک روش شبکه عصبی مصنوعی، ارتباط بین دمای سطح خاک و عمق های مذکور بررسی و دمای عمق خاک تخمین زده شد. نتایج نشان داد که روش شبکه عصبی مصنوعی می تواند با کمک دمای سطح زمین اسخراجی از تصاویر لندست 8، دمای خاک را تا عمق 100 سانتیمتری، در تمام فصل ها، به خوبی تخمین زند. کمترین دقت در این روش مربوط به دمای عمق های 5 و 100 سانتیمتری خاک است. برای بررسی صحت نتایج، دمای خاک تا عمق 30 سانتیمتری در 15 نقطه اندازه گیری و با دمای پیش بینی شده به کمک تصاویر و شبکه عصبی مصنوعی مقایسه شد. نتایج خطای مطلق نشان داد که بیشینه خطا تا عمق 30 سانتیمتری 7/3 درجه سانتیگراد رخ می دهد. بنابراین، به کمک دمای سطح اندازه گیری شده به وسیله روش پنجره مجزا و شبکه عصبی مصنوعی می توان دمای عمق خاک را با دقت قابل قبولی برآورد کرد.

با گسترش جعمیت جهان، افزایش مصرف انرژی و کم شدن منابع انرژی تجدید ناپذیر گران و آلوده کننده، نیاز به استفاده از انرژی های پاک و پایداری مانند انرژی خورشیدی، بیش ازپیش موردتوجه قرارگرفته است. مکان یابی مناطق مستعد ساخت نیروگاه خورشیدی فتوولتاییک در استان یزد به کارگیری از روش تحلیل سلسله مراتبی، و همپوشانی نه لایه اطلاعاتی اصلی براساس نظرسنجی خبرگان صورت گرفت. این لایه ها عبارتند از؛ ساعت آفتابی، رطوبت، بارندگی، تبخیر، دما، ارتفاع، فاصله از راه دسترسی، گسل و فاصله از پست برق. آمار مربوط به 11 ایستگاه سینوپتیک کل استان یزد تهیه و محاسبات آماری در بازه زمانی 15 ساله (1395-1380) انجام شد. مناطق مستعد ساخت نیروگاه خورشیدی، تعیین گردید. این مناطق بخشی از شهرستان های یزد، بافق، اردکان، میبد، صدوق و خاتم است. پس از اعمال لایه حریم و در نظر گرفتن مناطق ممنوعه با انجام بازدید میدانی در آخر پنج درصد از مساحت استان یزد مناسب برای ساخت نیروگاه خورشیدی فتوولتاییک تشخیص داده شد. این مناطق در جنوب و جنوب شرقی شهر یزد و قسمتی از شهر بافق قرار دارند.

جمعیتی از سسک جنبان در منطقه حفاظت شده باغ شادی در استان یزد با تراکم نسبتا بالایی زیست می کند. در طی دو سال متوالی (بهار 1394 و 1395) زیستگاه لانه گذاری این گونه در منطقه مطالعاتی مورد بررسی قرار گرفت. تعداد 37 آشیانه پرنده در منطقه شناسایی گردید. متغیرهای زیستگاهی نظیر نوع، تعداد، در صد پوشش و ارتفاع گونه های گیاهی، فاصله آشیانه تا نزدیک ترین منبع آب، جاده، سکونت گاه های انسانی همچنین ارتفاع و قطر لانه و تراکم لانه حشرات در نقاط حضور و عدم حضور این پرنده اندازه گیری و مقایسه شد. هدف اصلی این پژوهش مشخص کردن متغیرهای مؤثر در انتخاب زیستگاه لانه گذاری سسک جنبان در منطقه حفاظت شده باغ شادی بود. نتایج نشان داد که این گونه به طور مشهودی درختچه تنگرس (Amygdalus lycioides) را نسبت به سایر گونه های گیاهی موجوددر منطقه ترجیح می دهد و بیشتر لانه هایش را برروی این درختچه با تراکم و ارتفاع بالاتر که از جاده و سکونت گاه های انسانی فاصله داشته و به منابع آبی نزدیک تر است، مستقر می کند. تراکم لانه حشرات به منظور تامین غذا مهم ترین مؤلفه در انتخاب مناطق لانه گزینی سسک جنبان در منطقه حفاظت شده باغ شادی است.

فن تداخل سنجی راداری به عنوان ابزاری کارآمد در مطالعات تغییرات سطحی پوسته زمین است که بر اساس اختلاف فاز دو زوج تصویر در بازه زمانی متفاوت به تعیین جابه جایی پوسته زمین می پردازد. از کاربردهای این فن می توان به بررسی فرونشست زمین اشاره نمود. فرونشست در واقع پایین رفتن سطح زمین به دلیل عوامل انسانی و طبیعی است. استخراج زیاد از منابع زیرزمینی به ویژه آب از علل فرونشست در بسیاری از دشت های ایران محسوب می شود. در تحقیق پیش رو به بررسی فرونشست دشت ابرکوه واقع در استان یزد پرداخته شده است. مطالعات آب شناسی در این منطقه نشان دهنده افت سطح آب زیرزمینی به میزان 0/6 متر در سال است. با توجه به بررسی های زمین شناسی، وجود کارست ها و رس با واگرایی بالا در منطقه از دلایل فرونشست بیان شده اند. با استفاده از فن تداخل سنجی راداری در بازه زمانی 2003 تا 2005 با استفاده از 12 تصاویر ماهواره ای Envisat، متوسط سرعت فرونشست در منطقه برآورد شد. در منطقه ابرکوه بیشینه میزان فرونشست 2 تا 3 سانتیمتر و در منطقه مهردشت 5 سانتیمتر در سال مشخص شده است. برای اعتبارسنجی محاسبات از مطالعات ترازیابی دقیق در سال های 1364 تا 1380 استفاده شد که با نتایج حاصله از تداخل سنجی به صورت تقریبی تطابق دارد. دلایل این اختلاف نیز یکسان نبودن بازه زمانی دو داده موجود و خطای فن تداخل سنجی است.

با توجه به تأثیر گسترده و متقابل اقلیم با بخش های مختلف تولیدی، محیط زیستی و جوامع انسانی، امروزه از تغییر اقلیم به عنوان یکی از مهم ترین چالش های محیط زیستی یاد می شود. هدف کلی پژوهش حاضر اولویت بندی راهبردهای مقابله با تغییرپذیری اقلیمی در بین کسب وکارهای بخش شیلات بود که به روش پیمایشی و تصمیم گیری چندمعیاره انجام شد. جامعه تحقیق در این پژوهش پرورش دهندگان ماهی سردابی است که در قالب کسب وکارهای غیر زراعی در شهر خرم آباد فعالیت دارند (295=N). نمونه پژوهش با استفاده از جدول پتن، 125 نفر با روش نمونه گیری طبقه ای تصادفی انتخاب شدند. در بخش دوم، تعداد 10 نفر از خبرگان حیطه شیلات از طریق نمونه گیری ملاک محور و گلوله برفی انتخاب شد. ابزار اصلی تحقیق پرسشنامه بود که پایایی آن با محاسبه ضریب تتای ترتیبی محاسبه شد. رتبه بندی راهبردها با استفاده از تکنیک ویکور و مقدار Q گویای آن است که در بین راهبردهای اقتصادی، تضمین خرید توسط دولت از نظر میزان اهمیت و میزان تحقق پایداری دارای بالاترین رتبه بود. همچنین، تبدیل دارائی ها به پول نقد در بین پرورش دهندگان اولین و سریع ترین راه برای مقابله با خشکسالی است. در بین راهبردهای اجتماعی، ترویج پرورش گونه های مقاوم در برابر خشکسالی مهم تر بود. به نژادی کمی و کیفی گونه های پرورشی در بین راهبردهای فنی از نظر اهمیت در جایگاه نخست بود؛ ولی کشت توأم محصولات در استخرهای پرورش ماهی از نظر تحقق پایداری و امکان پذیری در جایگاه نخست قرار گرفت.

پیش بینی بارش در برنامه ریزی های منابع آب خصوصاً در مناطق خشک کشور بسیار حائز اهمیت است. در این مقاله به بررسی تعیین ارتباط بین بارش فصلی با سیگنال های هواشناسی شامل شاخص چند متغیره انسو یا MEI، NINO’ s SST (NINO1+2، NINO3، NINO4 و NINO3. 4)، NAO و SOI در ایستگاه هواشناسی سینوپتیک یزد طی دوره 1986 تا 2017، پرداخته شده است. تعیین همبستگی ها در دو سطح صورت گرفت. سطح اول شامل بررسی همبستگی بین بارش های فصلی با ایجاد یک سال تأخیر در سری زمانی فصلی سیگنال های هواشناسی است. درحالت دوم بدون ایجاد تأخیر صورت پذیرفت. در ادامه و با استفاده از روش رگرسیون بر مبنای مدل حداقل مربعات جزئی (PLSR)، اقدام به پیش بینی بارش فصلی گردید. نتایج نشان داد مقادیر همبستگی قابل توجهی بین بارش فصل زمستان با مقادیر فصلی سیگنال های هواشناسی در فصل زمستان با یکسال تأخیر از پارامترهای MEI، SOI، NINO1+2، NINO3 و NINO3. 4 وجود دارد. حداکثر ضریب همبستگی مربوط به NINO1+2 برابر 0/68+ می شود. گفتنی است این مقدار برای SOI زمستان در سال قبل برابر 0/61-می باشد که نشان دهنده رابطه معکوس این پارامتر با بارش فصل زمستان با یک سال تأخیر است. برای سری های بدون ایجاد تأخیر، همبستگی قابل توجه بارش فصل زمستان با مقدار شاخص NAO در فصل پاییز و تابستان مشاهده گردید. در رابطه با پیش بینی بارش های فصلی، نتایج نشان دهنده عملکرد مناسب روش PLSR با توجه به ماتریس های ورودی است. در رابطه با داده های ورودی با تأخیر یکساله، بارش های فصل زمستان، تابستان، بهار و پاییز با مقدار RMSE به ترتیب برابر با 12، 9/9، 0/85 و 6/2 میلیمتر تخمین زده شده اند. شاخص NS برای فصول مذکور به ترتیب برابر با 69/0، 22/0، 2/0 و 72/0 می باشد. مقادیر R برای این همین فصل ها به ترتیب برابر با 0/83، 0/46، 0/45 و 0/85 بوده است. در کل، بارش ها در فصول سرد با دقت بیشتری برآورد شدند. توسعه و استفاده از مدل هایش پیش بینی می تواند برنامه ریزی های مدیریت منابع آب را با موفقیت بیشتری همراه سازد.