بلورشناسی و کانی شناسی ایران
سال:1389 | دوره:18 | شماره:4 |تعداد مقالات:16

بیوتیت فراوانترین کانی فرومنیزم دار سنگهای گرانیتوئید جهت تعیین موقعیت تکتونیکی، نوع ماگما و تعیین سری مگنتیت - ایلمینیت مناسب است. در این مطالعه بیوتیت توده های نفوذی مختلف با استفاده از میکروسکوپ الکترونی تجزیه شدند. توده های نفوذی ماهرآباد، منطقه اکتشافی مس - طلای پورفیری، از نوع متاالومینوس هستند. بیتوتیت های ماهرآباد غنی از منیزیم و نسبت0.286 – 0.309 = Fe/(Fe+Mg) است. ترکیب بیوتیت های ماهرآباد در محدوده توده های نفوذی کالک آلکالن مناطق کوهزایی ترسیم می شود. بر اساس بالا بودن میزان TiO2و پایین بودن مقدار Al2O3 بیوتیت های ماهرآباد از نوع اکسیدان و متعلق به سری مگنتیت هستند. توده های نفوذی نجم آباد، دهنو، قشلاق و خواجه مراد (NDGK) از نوع S ومربوط به سری ایلمینیت هستند. بیوتیت های (NDGK) غنی از آهن بوده و نسبت Fe/(Fe+Mg) در نجم آباد 0.511 – 0.491، در دهنو 0.675 – 0.583، در قشلاق 0.58 – 0.56 و خواجه مراد 0.720 – 0.705 است. ترکیب بیوتیت های (NDGK) در محدوده توده های نفوذی نوع S غنی از آلومینیم ترسیم شده اند. بر اساس پایین بودن میزان TiO2 و بالا بودن مقدار Al2O3 بیوتیت های(NDGK) از نوع احیایی و متعلق به سری ایلمینیت هستند.

منطقه مورد بررسی، بخشی از استان همدان است که در زون دگرگونی سنندج-سیرجان قرار گرفته است. سنگ های دگرگون منطقه را می توان به سه گروه سنگ های دگرگون مجاورتی، دگرگون ناحیه ای و میگماتیت ها رده بندی کرد. بلورهای گارنت تقریبا در تمامی سنگ های دگرگون منطقه (جز اسلیت ها و فیلیت ها) و در سنگ های آذرین (آپلیت ها، پگماتیت ها و مونزوگرانیت ها) حضور دارند. این گارنت ها از نظر ریخت شناسی به سه پیکربندی تقسیم می شوند، دوازده وجهی خاص {110}، ذوزنقه وجهی خاص {211} و پیکربندی های ترکیبی که خود شامل دوازده وجهی ویژه، ترکیبی کامل و ذوزنقه وجهی ویژه. پیکربندی بلوری دوازده وجهی خاص در گارنت آمفیبول شیست ها، گاهی در گارنت میکا شیست ها، به ندرت در مزوسوم میگماتیت ها و گاهی در گارنت میکا هورنفلس ها دیده می شوند. در آپلیت های گارنت دار و پگماتیت های گارنت دار نیز گارنت ها دارای پیکربندی بلوری ذوزنقه وجهی خاص هستند. بلورهای گارنت در سنگ های گارنت دار دیگر منطقه، پیکربندی بلوری ترکیبی را به وجود می آورند. مهم ترین عامل تاثیرگذار بر ریخت شناسی این بلورها ترکیب شیمیایی است. به این صورت که با افزایش نسبت Mn/Ca و (Mn+Mg)/Ca پیکربندی بلوری گارنت ها از دوازده وجهی به ذوزنقه وجهی تغییر می کند.

بیرونزدگی هایی از متابازیت ها در داخل نوار افیولیتی شمال غرب سبزوار دیده می شوند که در شرایط رخساره گرانولیت فشار بالا دگرگون شده اند. بر مبنای پاراژنزهای کانی شناسی، ساختارهای واکنشی بین مجموعه های کانی شناسی مختلف، روابط کانی شناسی و بافتی بین ادخال و پورفیربلاست و قلمرو پایداری مجموعه های کانی شناسی متفاوت یک دگرگونی پنج مرحله ای M1) تا (M5 تشخیص داده شد که عبارتند از: مرحله دگرگونی پیشرونده (M1)، مرحله اوج دگرگونی(M2) ، کلیفیتیزاسیون گارنت و تشکیل سیمپلکتیت آمفیبول + پلاژیوکلاز به صورت کرونا(M3) ، جانشینی بخشی یا کامل گارنت به وسیله مجموعه آمفیبول + کلریت + اپیدوت (M4) و تشکیل رگه های پرهنیت و زئولیت در شکستگی های سنگ ها .(M5) داده های دما-فشارسنجی این مراحل یک مسیر فشار - دمای دگرگونی ساعتگرد نشان می دهد که از نظر زمین ساختی با برخورد خرده قاره ایران مرکزی با بلوک البرز و سپس فرسایش و بالاآمدگی بعدی سازگار است.

گابروهای جواهردشت در دامنه شمالی البرز در شرق گیلان برونزد دارند. با بررسی های صحرایی، سنگ شناسی و ژئوشیمیایی در منطقه جواهردشت دو نوع گابرو شامل گابروهای غیر لایه ای و لایه ای گروه اول، گابروهای لایه ای گروه دوم از یکدیگر تفکیک شدند. گابروهای گروه اول از نظر کانی شناسی حاوی پلاژیوکلاز، کلینوپیروکسن، اولیوین و بیوتیت به عنوان یک فاز آذرین اولیه در همراهی با مگنتیت و تیتانومگنتیت هستند. اما گابروهای لایه ای گروه دوم برخلاف گابروهای گروه اول فاقد بیوتیت اولیه و تیتانومگنتیت اند. از نظر ژئوشیمیایی گابروهای گروه اول محتوای بسیار بالاتری از عناصر قلیایی(Na2O+K2O) ، TiO2و Fe2O3total نسبت به گابروهای گروه دوم دارند. در مقابل گابروهای لایه ای گروه دوم دارای مقادیر بالای Mg# و عناصر سازگارCo) ، Cr و (Ni در مقایسه با گابروهای گروه اول اند. بررسی های ما نشان می دهد که گابروهای گروه اول دارای تعادل عنصری شاخصی با سنگ های پوسته زیرین بوده و با آن ها آلایش یافته اند. بررسی های ژئوشیمیایی عناصر کمیاب و REE نشان از ریشه گیری ماگمای مادر گابروهای گروه اول از یک گوشته استنوسفری منبع مورب با رخساره اسپینل دارد. اما گابروهای لایه ای گروه دوم از نظر ژئوشیمیایی علایم مربوط به مذاب های ریشه گرفته از خاستگاه مورب با رخساره گارنت را نشان می دهند. بررسی روند الگوی عناصر کمیاب ناسازگار گابروهای جواهر دشت و مقایسه آن ها با بازالت های جواهردشت نشان می دهد که گابروهای گروه اول به بازالت های منطقه وابسته بوده و خویشاوندی های پتروژنتیکی و الگوی ژئودینامیکی یکسانی را نشان می دهند.

توده گرانیتوئیدی مشیرآباد بخشی از توده های نفودی زون سنندج-سیرجان را تشکیل می دهد و به صورت کشیده و طویل با روند شرقی-غربی رخنمون دارد. بر اساس مشاهدات صحرایی و ویژگی های کانی شناسی، این مجموعه متشکل از سه واحد اصلی دیوریت، گرانودیوریت و گرانیت است که با نفوذی های اندک گابروئی همراه است. بررسی های کانی شناسی و ژئوشیمیایی نشان می دهند که سنگ های این مجموعه از نوعI ، آهک-قلیایی و از نظر درجه اشباع از آلومینیوم(ASI)  متاآلومین تا کمی پرآلومین تشکیل شده است. روندهای تغییرات اکسیدهای عناصر اصلی، کمیاب و کمیاب خاکی نمونه های بخش های مختلف این توده حاکی از پیوستگی طیف ترکیب سنگی و خویشاوندی آن هاست. روندهای تغییرات در نمودارهای عناصر سازگار و ناسازگار در برابر یکدیگر نشان می دهند، و از نوع تبلور جدایشی است. نمودارهای عنکبوتی چندعنصری این نمونه ها نشان دهنده تهی شدگی آن ها از عناصر Ta، Nb، P و Ti و غنی شدگی آن ها از عناصرCe ، K، Th،Rb  و Ba است. غنی شدگی نمونه ها از LILE و تهی شدگی آن ها از HFSE بیانگر ماگماتیسم متاآلومین نوع I  قوس های آتشفشانی (VAG) است. پایین بودن نسبت های Al2O3/(FeOtotal + MgO + TiO2) و (Na2O + K2O)/(FeO + MgO + TiO2) و شواهد ژئوشیمی عناصر نادر خاکی و عناصر کمیاب، نشان می دهند که خاستگاه ماگمای اولیه از پوسته زیرین و طی یک حاشیه ورقه همگرا ایجاد شده است. نمودارهای مختلف جدایش محیط زمین ساختی نیز حاکی از نفوذ این گرانیتوئید در یک محیط وابسته به قوس آتشفشان در حاشیه فعال قاره ای است که با توجه به پیشینه زمین شناسی منطقه، با فرورانش پوسته اقیانوسی نئوتتیس به زیر ایران مرکزی همراه بوده است.

گستره پی جویی دهن قلعه، در فاصله حدود 300 کیلومتری جنوب غربی مشهد واقع شده و از نظر تقسیم بندی، پهنه های زمین ساختی، بخشی از پهنه زمین ساختی تکنار است. این پهنه به واسطه گسل تکنار از پهنه زمین ساختی سبزوار در شمال جدا شده است و گسل درونه در جنوب، حد فاصل آن از واحد زمین ساختی لوت است. پیش از عملیات صحرایی، پردازش داده های استر نشان داد که منطقه مورد بررسی از زون های هماتیتی، کلریتی، اپیدوتی، سرسیتی و سیلیسی دگرسان شکل گرفته است. نتایج حاصل از بررسی های دورسنجی پس از بررسی زمین شناسی صحرایی و بررسی هایی با میکروسکوپ عبوری و بازتابی تایید شدند. زمین شناسی عمومی منطقه شامل مجموعه سنگ های دگرگون همراه با توده های گرانیتوئیدی نیمه عمیق کمی دگرگون شده با بافت پورفیری است که از ماگمایی آهکی-قلیایی فراآلومینیومی تا متا آلومینیومی وابسته به رژیم زمین ساختی زون فرورانش از حاشیه قاره ریشه گرفته اند و از منظر پذیرفتاری مغناطیسی از نوع I هستند. نتایج آنالیز ژئوشیمیایی رسوب های رودخانه ای حاکی از بهنجاری عناصر طلا، نقره، مس، سرب و روی در هاله های ثانویه بوده به طوری که بیشترین میزان طلا(3.12 ppb) ، نقره (97 ppb)، مس(87.28 ppm) ، سرب (88.94 ppm) و روی (160.3 ppm) است. بر اساس بررسی های صحرایی و سنگ شناسی و کانی شناسی، دو سیستم کانی سازی در منطقه شناسایی شدند: 1- سیستم وابسته به کانی سازی ماسیو سولفید تکنار و 2- سیستم کانی سازی وابسته به توده های گرانیتوئیدی که مدل آن «مس پورفیری نوع مونزونیتی» پیشنهاد شدند.

گرانیتوئیدهای منطقه ده نو، واقع در حدود 20 کیلومتری شمال شرقی الیگودرز یکی از چهار توده مجزای پلوتونیک های الیگودرز است که در پهنه سنندج-سیرجان رخنمون دارد. این سنگ ها که شامل گرانودیوریت و تونالیت است با آرن های گرانیتی پوشیده شده اند. بیشتر کانی های این سنگ ها را پلاژیوکلاز، کوارتز، بیوتیت و مسکویت همراه با کانی های فرعی اسفن، آپاتیت، اپیدوت، زیرکن، روتیل و کانی های تیره تشکیل می دهند. با استفاده از معادله %change = [(RW–RP)/RP]100، درصد تغییرات عناصر در نمونه های تازه و هوازده تعیین و سپس با یکدیگر مقایسه شدند. بر اساس این معادله در سنگ هوازده عناصری همچون Si, Al, Na, K, P, Ba, Rb, Zr, Ta, Fe3+, Nb, Y, U در مقایسه با سنگ مادر کاهش یافته است ولی میزان Mg افزایش یافته و عناصر Sr, Fe2+, Ca روند متغیری را نشان می دهند. عناصری همچون Hf و سپس Y و Taدر عمق نوسان چندانی از خود نشان نمی دهند. در الگوی بهنجار شده عناصر نادر به کندریت شیبی نزولی وجود دارد و مقادیر LREE's نسبت به HREE's غنی شدگی نشان می دهد. غلظت کل این عناصر در فراورده های هوازده بیشتر از سنگ بستر است که دلیل آن را می توان به فرایند جذب سطحی با کانی های رسی نسبت داد. در نمونه های منطقه مورد بررسی Eu تهی شدگی و Ce آنومالی مثبت اندکی نشان می دهد. تهی شدگی در Eu می تواند در نتیجه دگرسانی فلدسپات ها ایجاد شود.

برای بررسی ویژگی های ماگماتیسم پالئوزوئیک در ایران مرکزی، برونزدهای آتشفشانی مناطق ابیانه، زفره - باقرآباد و دالمه مورد بررسی قرار گرفت و با مناطق مشابهی همچون جهق و پل خاوند مقایسه شدند. افق های آتشفشانی که طی چند فاز پیاپی فوران کرده اند، به صورت جریانی از گدازه با ساخت توده ای و بالشی و به صورت میان لایه ای در ماسه سنگها و رسوب های کربناتی رخنمون دارند. نمودارها و شواهد مختلف حاکی از ماهیت انتقالی ماگما (تولئیتی با گرایش به سمت قلیایی) و جایگاه تشکیل درون صفحه قاره ای است که با وجود حرکت های کششی در ایران مرکزی در خلال پالئوزوئیک سازگار است. پیدایش سنگ های نفوذی کربونیفر در باقرآباد و زفره شواهدی از رخداد ضعیف ماگماتیسم ناشی از حرکت های محلی کششی-فشارشی در صفحه ایران مرکزی است. در مقیاس جهانی این حرکت ها با کوهزایی هرسی نین قابل مقایسه است.

توده نفوذی هریس سازند کهر را قطع کرده و خود با رسوب های قاعده پرمین به صورت دگرشیبی آذرین پی پوشیده می شود. این توده ترکیب گرانیتی-قلیایی گرانیتی داشته و ماهیت متاآلومینیوس تا پرآلومینیوس ضعیف نشان می دهد. بی هنجاری منفی شدید Eu در نمودار REE نشانگر حضور پلاژیوکلاز در سنگ خاستگاه و یا جدایش پلاژیوکلاز در طول تکامل ماگمای تشکیل دهنده این سنگ هاست. بی هنجاری منفی شدید Ba و غنی شدگی های Rb و Th نسبت به Ta و Nb نشانگر خاستگاه پوسته ای آن هاست. این گرانیت ها از نوع درون برگه ای و از نوع گرانیت های غیرکوهزایی (نوع(A ، ارزیابی شده اند که از ذوب بخشی یک خاستگاه تونالیتی-گرانودیوریتی و در یک محیط کششی تشکیل شده اند. سال سنجی رادیومتری به روش U-Pb زیرکن، سن 34±306 میلیون سال را برای تبلور این سنگ ها به دست داده است. این سن با کشش های آغازین کافت زایی روی تختگاه پوسته قاره ای عربی-ایران سازگار است.

مناطق مورد بررسی در جنوب و جنوب غربی شهرستان اراک واقع شده و بخشی از زون ساختاری سنندج-سیرجان محسوب می شوند. سنگ های نفوذی موجود در مناطق آستانه و بروجرد شامل کوارتزدیوریت، گرانودیوریت و مونزوگرانیت اند. در منطقه آستانه علاوه بر سنگ های نفوذی نامبرده، سنگ های شبه آتشفشانی با ترکیب ریوداسیتی وجود دارند. مجموعه کانی های این واحدهای سنگ شناسی در این مناطق به طور کلی مشابه اند. کانی های آمفیبول، بیوتیت، پلاژیوکلاز، ارتوکلاز و کوارتز کانی های معمول در دو منطقه اند که تفاوت هر مجموعه در میزان کانی هاست. بررسی های صحرایی، سنگ نگاری و ویژگی های ژئوشیمیایی مناطق مورد بررسی نشان می دهد که ماگمای مادر هر دو دارای ترکیب کلسیمی-قلیایی با پتاسیم متوسط تا بالا و حاصل تغییر است. نزدیکی مکانی، زمانی و مشابه بودن ویژگی های ژئوشیمیایی و ایزوتوپی سنگ های هر دو منطقه مورد بررسی حاکی از رابطه ژنتیکی و خویشاوندی سنگ های آن ها و در نهایت خاستگاه یکسان آن هاست. محتمل ترین خاستگاه ماگمای مادر سنگ های گرانیتوئیدی هر دو منطقه، ذوب پوسته تحتانی با ترکیب آمفیبولیت همراه با متاپلیت های منطقه خاستگاه است که باعث تشکیل این توده ها در بروجرد با مقیاس گسترده تر و با حجم کم تر از منطقه آستانه شده است.

دسته هایی از باکتری های رسوب های دریایی نانکای در جنوب شرق ژاپن و نیز دسته های آرکی در تولید متان و تشکیل کانی های اتوژنیک از قبیل پیریت نقش چشمگیری دارند. پیریت اتوژنیک در آزمایشگاه در شرایط بی هوازی، بدون نور و در محیط کشت ایده آل با باکتری های احیا کننده سولفات، تشکیل گردید. این باکتری ها مزوفیل و هتروتروفهستندpH  و Eh محیط کشت در رشد این میکروارگانیسم ها و کانی سازی پیریت اتوژنیک در شرایط آزمایشگاهی از اهمیت خاصی برخوردارند، ضمن اینکه ترکیب شیمیایی مواد موجود در محیط کشت و مواد آلی در رسوب های حوضه نانکای نیز به عنوان عوامل شیمیایی نقش مهمی را در این امر ایفا می کنند. ماتریکس آلی  (EPS)که در برگیرنده سلول باکتری های احیا کننده سولفات است، نقش موثری در ورود الکترون حاصل از احیا سولفات به داخل سلول باکتری های احیا کننده سولفات دارد. در واقع، یون آهن فرو موجود در حوضه رسوبی نانکای با ترکیب های تشکیل دهنده ماتریکس آلی واکنش داده و به عنوان رابطی به منظور انتقال الکترون ها به داخل سیتوپلاسم سلول عمل کرده و در نهایت باعث تغذیه این گونه میکروب ها می شود. ماتریکس آلی در برگیرنده سلول باکتری ها منجر به تجمع آن ها در بیوفیلم های موجود در رسوب های این حوضه می شود. نتایج به دست آمده بر تشکیل پیریت اتوژنیک دلالت می کند که ناشی از احیا سولفات بوسیله ژئوباکتری های احیا کننده سولفات در بیوفیلم های موجود در نمونه های رسوبی مورد بررسی است.

شکل بلورها در شرایط فیزیکی و شیمیایی تبلور، کنترل می شود؛ بنابراین اندازه گیری آن می تواند برخی از ویژگی های محیط تبلور بلورها را بازتاب دهد. در این نوشتار، روش های مختلف اندازه گیری کمی شکل بلورها در فضای سه بعدی بر مبنای محاسبات آماری، مدل سازی عددی نرم افزاری و مشاهدات میکروسکوپی مورد بحث قرار گرفته است. اندازه و شکل بلورها در دو گروه سنگ های آندزیت بازالتی و دیوریتی تا کوارتز دیوریتی منطقه مورد بررسی واقع در 120 کیلومتری جنوب خاوری بیرجند پردازش شدند. ویژگی های هندسی بیش از 3200 بلور پلاژیوکلاز در 9 مقطع میکروسکوپی از این دو گروه سنگی اندازه گیری شدند. نتایج محاسبه نسبت منظر بلورها S:I:L) یا بعد کوتاه: بعد متوسط: بعد بلند) و چگونگی نمونه ها در نمودار زینگ (نسبت S/I  نسبت به (I/L نشان داد که نمود بلورها در هر دو گروه تخته ای است (I≈L) ولی در گروه نخست، میزان تخته ای بودن بیشتر است(I, L>2) . از مقایسه و تحلیل شرایط کینتیکی و دینامیکی تبلور می توان نتیجه گرفت که ریزبلور های گروه اول در شرایط با درجه سردشدگی و سرعت رشد بیشتر (در حدود 10-9 mms-1برای یک دوره زمانی سردشدن 3 ساله) نسبت به بلورهای گروه دوم در محیطی که جنبش نسبی بین بلور و محیط رشد بالا بود تشکیل شده اند، و جابجایی مکانیکی ماگما و شیب بالای تغییرات پتانسیل شیمیایی نقش قابل توجهی در ایجاد شکل بلورها داشته است. در گروه دوم، سرعت رشد پایین و سرعت انتشار بالاتر بوده است. در ضمن فرایند درشت شدگی بافتی در تغییر شکل بلورهای گروه دوم از تخته ای به حالت های هم بعدتر و در کاهش نسبت منظر بلورها متناسب با افزایش اندازه بیشینه بلورها ﻣوﺛﺮ بوده است.

کانی سیلیکات کلسیم پتاسیم میسریت پس از یک دوره طولانی تحلیل نادرست از فرمول شیمیایی و ساختار بلوری از سال 1891، بالاخره در سال 1975 توسط اسکات1 به صورت یک ساختار سیلیکات زنجیره ای در سیستم تری کلینیک با فرمول [ca5.51M3+0.49](Si6(O,OH)15)(Si2O7)(F,OH)20.25H2O((k1.2921 مورد شناسایی قرار گرفت. اسکات، ضمن تعیین پارامترهای یاخته اولیه، مکان کلیه اتم ها در آن را نیز تعیین کرد و نشان داد که در این ساختار برخی از ناخالصی ها نظیر Y+3 و Ce3+ و ... در مکان Ca2+به صورت محلول جامد حضور دارند. ساخت این ترکیب در سال 1999 توسط پینکنی2 و بل3 به روش شیشه سرامیکی تهیه شد و استحکام خمشی 235MPa و مقاومت شکست 3.5MPa.m1/2 را برای این ترکیب گزارش کردند. در این کار پژوهشی، ساخت سه ترکیب با پایه میسریتی به روش شیشه سرامیکی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج این کار با استفاده از دستگاه های DTA و XRD نشان داد که ساخت این ترکیب تنها با استفاده از افزودنی هایی نظیر امکان پذیر است. استفاده از افزودنی های دیگر نظیر Al2O3 و Be2O3 در کنار Ce3+به افزایش فاز میسریت به عنوان فاز غالب منجر خواهد شد. ریزساختار این ترکیب به صورت میله های در هم تنیده به قطر 1 میکرون و طول بیش از 20 میکرون است. این ریزساختار خواص نمونه را از نظر استحکام مکانیکی بهبود خواهد بخشید.

فوران های آتشفشانی با سن پلیو کواترنری در جنوب شرق نهبندان در بردارنده سنگ های بازی هستند، که روی نهشته های فلیشی کرتاسه پسین و ته نشست های آبرفتی جوان قرار گرفته اند. از نظر سنگ نگاشتی این سنگ ها بازالت، آندزیت بازالت و آندزیت هستند. این گدازه ها دارای بافت های پورفیری، ریز بلوری-پورفیری، تراکیتی و پورفیری خوشه ای هستند. این سنگ ها دارای درشت بلورهای پلاژیوکلاز، کلینوپیروکسن (اوژیت)، اولیوین و آمفیبول (هورنبلند) و نیز پلاژیوکلاز - کلینوپیروکسن - های ریز بلور در خمیره هستند. از نظر ژئوشیمیایی این سنگ ها آهکی-قلیایی و دارای 48.8 تا 57 درصد وزنی SiO2 و در حدود 17 درصد وزنی Al2O3 هستند. در نمودار عناصر نادر خاکی بهنجار شده نسبت به کندریت، این سنگ ها نشانی از غنی شدگی در عناصر نادر خاکی سبک (LREE) و تهی شدگی در عناصر نادر خاکی سنگین (HREE) دارند. این سنگ ها در نمودار عناصر کمیاب بهنجار شده نسبت به گوشته اولیه، عناصرNb ، P،Ti و Zr دارای بی هنجاری منفی ولی عناصرPb ، k، Ba و Sr بی هنجاری مثبت نشان می دهند. این ویژگی های شیمیایی گدازه های پلیو کواترنری نهبندان همراه با بالا بودن نسبت های LILE/HFSE و LREE/HREE نشان می دهد که در یک محیط فرورانش حاصل شده اند. نسبت Zr/Y در این سنگ ها مشابه گدازه های قوس قاره ای است. بر اساس نمودارهای جدایشی زمین ساختی-ماگمایی گدازه های پلیو کواترنری نهبندان در یک محیط حاشیه فعال قاره ای شکل گرفته اند.

در شمال غرب مرند در بخش شمالی نوار آتشفشانی ارومیه - دختر مجموعه ای از سنگ های آتش فشانی با ترکیب آندزیت، داسیت، بازالت های سدیک، پتاسیک و اولتراپتاسیک قلیایی برونزد دارند که در گستره زمانی میوسن بالایی تا کواترنری به سطح زمین راه یافته اند. این مقاله به بخش ترکیب های آندزیتی و داسیتی این سنگ ها می پردازد که به طور پراکنده از داخل مجموعه آذرآواری بیرون ریخته اند. این سنگ های آتشفشانی دارای بافت پرفیری هستند که شامل فنوکریست های پلاژیوکلاز، هورنبلند، پیروکسن و به مقدار کم بیوتیت هستند. از لحاظ ژئوشیمیایی این سنگ ها دارای مقادیرSiO2 در گستره 67.8 – 57.5 درصد وزنی، 14.5) Al2O3 تا (16.3، (1185 - 577) Sr بالا، نسبت های بالای (84.46 –  30.7) Sr/Y و (61.36 – 13.27) La/Yb و مقادیر پایین (20.2 – 11.2) Y هستند که نشان دهنده ویژگی آداکیتی این ماگماها هستند. ویژگی های ژئوشیمیائی نمونه های منطقه با آداکیت های پر سیلیس (Sr<1100 ppm, Na2O+K2O<11 %wt, MgO = 0.85-3.5)  همخوانی دارد که نشان می دهد آداکیت های منطقه مورد بررسی همانند آداکیت های پرسیلیس از ذوب صفحه بازالتی فرورونده به وجود آمده اند. همچنین این سنگ ها از عناصر LILEs و LREEs غنی شدگی نشان می دهند (((Ce/Yb)N = 26.39-6.33 و دارای تهی شدگی نسبی از عناصر انتخابی HFSEs مانند Ta, Ti و Nb هستند. الگوی شدید جدایشی در REE و نیز مقادیر پایین HREEs و Y ممکن است به دلیل وجود گارنت و یا آمفیبول در پسمانده جامد ماگمای این سنگ ها باشد. همچنین مقادیر بالای استرانسیم و بیهنجاری منفی تانتالیم، نیوبیوم و تیتانیم می تواند نشانگر عدم حضور پلاژیوکلاز و حضور اکسیدهای آهن و تیتان در تفاله باقیمانده ذوب باشد. ویژگی های ژئوشیمیائی سنگ های منطقه نشان می دهند که شکسته شدن صفحه اقیانوسی فرورونده و ذوب باقیمانده این صفحه موجب تولید ماگماتیسم آداکیتی منطقه شمال غرب مرند شده اند. همچنین بالا بودن مقادیر باریم، توریم و روبیدیم می تواند در اثر آغشتگی ماگما با مواد پوسته ای در طول صعود ماگماست.

منطقه پی جویی طلا-آنتیموان حسن آباد در شمال استان خراسان رضوی و 45 کیلومتری جنوب نیشابور واقع شده است. سنگ های آتشفشانی (ریولیت، ریوداسیت، تراکی آندزیت و آندزیت بازالت) و توده های نفوذی نیمه عمیق (ائوسن - الیگوسن) شامل بیوتیت دیوریت پورفیری، بیوتیت هورنبلند دیوریت پورفیری، هورنبلند مونزونیت پورفیری، بیوتیت میکرو گرانیت، گرانیت، میکرو گرانودیوریت و گرانو دیوریت در منطقه شناسایی شدند. زون های دگرسانی که در سطح و در گمانه ها شناسایی شدند عبارتند از: 1) زون آرژیلیک، 2) زون سرسیت - کوارتز و پیریت، 3) زون کربنات، 4) زون پروپیلیتیک و 5) زون سیلیسی. کانی زایی در سطح بیشتر به صورت رگه ای و گاهی رگچه ای، افشان و برشی دیده می شوند. هشت گمانه پی جویی در این گستره حفاری شدند. شبه مقاطع IP/RS، در سه نیمرخ صفر، 150W، 300W با استفاده از بررسی های مغزه های حفاری تفسیر شده اند. نیمرخ صفر در بخش جنوب شرقی رگه طلا - آنتیموان بی هنجاری بارپذیری با مقدار بیش از 25 میلی ثانیه دارد که کوچکتر از نیمرخ 150W بوده و در عمق بیشتری قرار دارد. در نیمرخ 150W زون بی هنجاری با گسترش شمال شرقی جنوب غربی به بیش از 50 میلی ثانیه رسیده و بیشترین مقدار را در مرکز رگه اصلی داشته و با گسل قطع شده است. بی هنجاری بارپذیری به سمت شمال غربی رگه اصلی طلا - آنتیموان ادامه دارد و در نیمرخ300W بصورت سه بی هنجاری ناپیوسته و کوچک دیده می شوند. بارپذیری بالا در هر سه شبه مقطع و گسترش زون بی هنجاری در آنها، موید حضور مواد رسانای سولفیدی بوده و با نتایج کانی سازی های مشاهده شده در گمانه ها همخوانی دارند. افزایش مقاومت ویژه الکتریکی در نیمرخ 150W با توده شبه آتشفشانی کوارتز مونزودیوریت پورفیری وابسته است که در گمانه ها مشاهده شده و به نظر می رسد سن آن جوانتر از گرانیت هاست. مشاهده میلونیت در گمانه ها و گسستگی بی هنجاری موید گسلی است که پیش از ایجاد کانی سازی توانسته توده شبه آتشفشانی کوارتز مونزودیوریت پورفیری را میلونیتی کند. بررسی های تفضیلی زمین شناسی، دگرسانی و کانی سازی سطحی و زیر سطحی گمانه ها برازش خوبی با بی هنجاری های IP/RS دارد و آن را تایید می کند. لذا می توان پیش بینی کرد که در بخش شمال شرقی نیمرخ150W ، جاییکه کانی سازی در سطح دیده نمی شود ولی در عمق گسترش خوبی دارد، و بهتر است در حد فاصل ایستگاه 200 و 440 شمالی دو گمانه حفاری شود.