مطالعات توسعه اجتماعی ایران
سال:1398 | دوره:12 | شماره:1 |تعداد مقالات:10

هرجامعه ای در روند توسعه خود به طور اجتناب ناپذیری با درجه ای از آسیب ها و مسایل اجتماعی مختلف روبرو است. هدف اصلی این پژوهش بررسی تاثیر توسعه اقتصادی بر نابرابری اجتماعی در کلان شهر تهران است. این بررسی می تواند میزان کارآمدی توسعه اقتصادی را آشکار ساخته و نقاط قوت و ضعف آن را مشخص کند. سپس نظریات صاحب نظران کلاسیک و نظریه پردازان جدید در زمینه توسعه اقتصادی و نابرابری اجتماعی مطالعه شده و از مجموع این مطالعات، شاخص هایی برای بررسی اثر توسعه اقتصادی بر نابرابری اجتماعی در کلان شهر تهران انتخاب شد. این پژوهش به روش اسنادی و آماری در دوره زمانی سال های 1385-1390 صورت گرفته است. برای آزمون فرضیه ها از آزمون های همبستگی پیرسون و اسپیرمن استفاده شده است. یافته های تحقیق نشان می دهند که بین توسعه اقتصادی و نابرابری اجتماعی در کلان شهر تهران ارتباط معنی داری وجود ندارد هرچند با افزایش میزان توسعه یافتگی تا حدودی بر میزان نابرابری اجتماعی افزوده شده است. این مطلب حاکی از آن است که کلان شهر تهران در مراحل ابتدایی توسعه اقتصادی می باشد.

این تحقیق با عنوان تبیین جامعه شناختی نقش نهادهای مدنی در برقراری دموکراسی محلی در شهر تهران سال 1395به روش پیمایش و با ابزار پرسشنامه انجام شد. امروزه به دلیل گستردگی و پیچیدگی مسائل شهری و همچنین کسب تجارب گوناگون درزمینه شرایط تحقق پروژه ها و برنامه های شهری، جلب مشارکت های مردمی در راستای دستیابی به اهداف مطلوب جوامع محلی، از ملزومات مدیریت شهر است. از سویی، تجربه نشان داده که تحقق امر مشارکت در معنای واقعی آن مستلزم نهادینه شدن و پایداری مشارکت است. امری که با شکل گیری طیف تشکل ها و نهادهای جامعه متقارن است. به بیان دیگر، گسترش و تعمیق مشارکت های مردمی نیازمند سازمان دهی، نهادسازی و ایجاد شرایط ساختاری مناسب است. فرضیه های مشارکت فرهنگی و اجتماعی با نهادهای مدنی رابطه معنی داری مشاهده شد ولی بین نهادهای مدنی و مشارکت مدیریتی، مشارکت در تصمیم گیری و مشارکت مشاوره ای رابطه معنی داری وجود نداشت. در آزمون رگرسیون ضریب تعیین تعدیل شده بیش از 50 درصد به پیش بینی دموکراسی محلی با متغیر مستقل نهادهای مدنی پرداخت.

ظهور فضای مجازی و گسترش استفاده از شبکه های اجتماعی در بین جوانان و دانشجویان، بر سبک زندگی و گذران وقت آنان تأثیر گذاشته است. بر این اساس این مقاله با هدف بررسی میزان استفاده، الگوی مصرف و عوامل مؤثر بر مصرف شبکه های اجتماعی مجازی در بین دانشجویان انجام یافته است. رویکرد تحقیق ترکیبی، روش تحقیق کمی و کیفی و ابزار جمع آوری اطلاعات پرسشنامه و مصاحبه است. جامعه آماری دانشجویان دانشگاه تهران است که بر اساس آن حجم نمونه به تعداد 350 نفر انتخاب شده است. شیوه نمونه گیری، از نوع احتمالی و طبقه ای سیستماتیک است. یافته های کیفی در خصوص انگیزه استفاده از شبکه های اجتماعی دانشجویان نشان داد سرگرمی و گذران وقت و کنار آمدن با تنهایی، جویای حال دوستان و آشنایان، در جریان اوضاع و احوال جامعه قرار گرفتن و دانلود مقاله و کتاب، به ترتیب مهم ترین انگیزه دانشجویان برای استفاده از شبکه های اجتماعی مجازی است الگوی مصرف شبکه های اجتماعی در بین بیش از 80 درصد از دانشجویان، تلگرام و اینستاگرام است. این وضعیت طبق رویکردهای نظری تحقیق به دلیل غنای رسانه ای و معاشرت پذیری بالا و امنیت بالای این شبکه ها برای حفظ اطلاعات کاربران است. نتایج تحلیل رگرسیونی و تحلیل مسیر متغیرها نشان می دهد از بین متغیرهای وارد شده در معادلات رگرسیونی، 5 متغیر) سن، درآمد، سرمایه فرهنگی، وضعیت اشتغال و خودافشایی (اثر مستقیم و 2 متغیر دیگر(مقطع تحصیلی و سرمایه اجتماعی) صرفاً به صورت غیرمستقیم بر میزان استفاده از شبکههای اجتماعی مجازی اثرگذار بوده اند. در مجموع، متغیرهای مستقل این تحقیق 31 درصد از تغییرات متغیر تابع یعنی میزان استفاده از شبکه های اجتماعی مجازی را تبیین نموده اند.

پژوهش حاضر بر آن است که به ارائه مدلی از مولفه های پوشش اخبار توسعه اجتماعی در ذائقه سازی افکار عمومی بپردازد. که در این راه از روش تلفیقی استفاده می کند و برای شناسایی مولفه های پوشش خبرهای توسعه اجتماعی و تدوین پرسشنامه از روش کیفی و تکنیک پرسشنامه نیمه ساخت یافته استفاده، و برای آزمون فرضیات بوسیله داده های جمع آوری شده بوسیله پرسشنامه از روش کمی و پیمایش استفاده شده است. جامعه آماری این تحقیق شامل کلیه خبرنگاران مشغول به کار در روزنامه ها، خبرگزاری ها و سایت های فعال در شهر تهران می باشد، که در سال 1396 فعال می باشند، و تعداد آنها 1945 نفر از 108 پایگاه خبری می باشد، که پرسشنامه ها با استفاده از روش نمونه گیری طبقه ای نامتناسب بین 330 نفر از افراد جامعه آماری توزیع گردید. نتایج حاکی از آن است که متغیر پوشش اخبار توسعه اجتماعی و ابعاد صداقت و شفافیت در خبر، قابل درک بودن خبر، سازگاری محتوا و موضوعات خبری با نیاز مخاطب و برطرف کردن نیازهای خبری مخاطب با ذائقه سازی افکار عمومی رابطه دارند، و تنها در رابطه بی طرفی سیاسی با ذائقه سازی افکار عمومی رابطه ای دیده نمی شود.

پژوهش حاضر باهدف بررسی درجه عضویت شهر تهران در مجموعه مشارکت اجتماعی با استفاده از مفاهیم مرتبط با مجموعه های فازی انجام شده است. میزان عضویت شهروندان تهرانی در دو مجموعه اعتماد اجتماعی و همبستگی اجتماعی نیز به عنوان شروط علی لازم برای مشارکت اجتماعی با استفاده از شاخص سازگاری و پوشش مورد بررسی قرارگرفته است. روش پژوهش از نظر هدف کاربردی، از نظر مسیر توصیفی و تبیینی، از نظر میزان ژرفایی، سطحی نگر و ازنظر زمان مقطعی است. روش گردآوری اطلاعات نیز میدانی و اسنادی بوده است. جامعه آماری کلیه ساکنان بالای 15سال مناطق 22گانه شهر تهران و حجم نمونه 920 نفر بوده است که با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی متناسب با حجم انتخاب و با ابزار پرسشنامه مورد بررسی قرارگرفته اند. یافته های پژوهش نشان داده است که اعتماد اجتماعی و همبستگی اجتماعی شروط علی لازم برای مشارکت اجتماعی شهروندان تهرانی بوده است. همچنین اعتماد اجتماعی0. 6247درصد و همبستگی اجتماعی 0. 4734 درصد از فضای مشارکت اجتماعی شهر تهران را پوشش داده است که پوشش بیشتر اعتماد اجتماعی نشان از اهمیت بیشتر این متغیر در عضویت شهر تهران در مجموعه مشارکت اجتماعی دارد.

ایران کشوری با پتانسیل های متنوع گردشگری فرهنگی، تاریخی، طبیعی، تنوع قومیتی و هنری بدون شک می تواند یکی از روش های توسعه باشد؛ اما علی رغم حرف های خوش آب و رنگ دولت ها در این خصوص همچنان این صنعت جایگاه واقعی خود را به عنوان عامل توسعه نیافته است. در این تحقیق که باهدف مطالعه تطبیقی شاخص های صنعت گردشگری در دولت دهم و یازدهم صورت گرفته با تحلیل محتوای کیفی مصاحبه ده تن از خبرگان در حوزه گردشگری در سطح مدیریت، اجرا و آموزش به این نتیجه دست یافتیم چارچوب کنترلی و نظارتی گردشگری، محیط تجاری و زیرساخت های گردشگری، منابع انسانی، فرهنگی و طبیعی گردشگری زمینه رونق صنعت گردشگری را فراهم می آورد. تحلیل مصاحبه ها نشان می دهد عدم وجود یک سند جامع راهبردی در کشور و تغییرات پی درپی مدیران صنعت گردشگری و اولویت قرار ندادن این صنعت در همه دولت ها حاکی از آن است که تغییرات در این صنعت آن قدر چشمگیر نیست که تفاوت های قابل ارائه ای داشته باشد؛ بنابراین شاخص های صنعت گردشگری در دولت های دهم و یازدهم تفاوت چندانی نداشته است. پیشنهاد می شود سند جامع راهبردی این صنعت تدوین و مصوب شده و اقدامات اجرایی با کمک خبرگان کاربرد این حوزه جدا از هرگونه رویکرد سیاسی در ساختار دولت ها در نظر گرفته شود. با این روند شاخص های شناسایی شده در این تحقیق محقق می گردد.

مهم ترین عرصه ی مشارکتِ سیاسی زنان ایران پس از وقوع انقلاب اسلامی، قوه قانونگذاری به ویژه در مجلس پنجم بوده است؛ دوره ی پنجم مجلس شورای اسلامی شاهد حضور بیش ترین تعداد زنان در مقام نمایندگی مجلس بود. در این دوره زنان نماینده موفق به تصویب قوانین مهمی در جهت بهبود وضعیت زنان در جامعه ی ایران شدند. پرسش اصلی در این مقاله این است که چه عواملی باعث موفقیت نمایندگان زن در تصویب قوانین مربوط به زنان در مجلس پنجم شدند؟ این پژوهش با مراجعه به مشروح مذاکرات مجلس پنجم، کتابخانه ی مجلس و نشریّات صورت گرفته و مبتنی بر روش توصیفی-تحلیلی است. در این پژوهش، ضمن بیان پیشینه ی مشارکت زنان در عرصه های مختلف اجتماعی، با بررسی مصوّبات مجلس پنجم شورای اسلامی در خصوص زنان، به تبیین نقش و عملکرد نمایندگان زن پرداخته شده است. یافته های پژوهش نشانگرِ آن هستند که افزایش سطح مشارکت سیاسی زنان در جامعه ی ایران و در پی آن، افزایش تعداد نمایندگان، تحصیلات بالاترِ نمایندگان زن نسبت به دوره های پیشین، روی کار آمدن دولتِ هم سو با رویکرد توجه به حقوق زنان، تغییرات فرهنگی-اجتماعی در جامعه و تأثیر رسانه ها در افزایش آگاهی زنان، از عوامل موثر در موفقیت نمایندگان زن در مجلس پنجم به شمار می آیند. ضمناً با در نظر گرفتن نقش عامل "هویّت"در فرایند تصویب قوانین مربوط به مطالبات زنان، گفتمان های هویّتیِ موجود در حوزه های سیاسی-اجتماعی و جایگاه زنان در انقلاب اسلامی و قانون اساسی جمهوری اسلامی از عوامل تعیین کننده در تصویب قوانین به شمار می روند.

جایگاه ممتاز علوم اجتماعی در دستیابی به توسعه پایدار امری واضح است. اما نقش آفرینی موثر این علوم در توسعه جوامع نیازمند طراحی ساز و کاری است که بتواند به "بومی سازی" در انطباق و سازگاری با ساختارهای خاص و متنوع فرهنگی – اجتماعی بپردازد. اثبات گرایان به جهت ادعا درباره تناسب پدیده های طبیعی و اجتماعی، بر عدم ضرورت بومی سازی علوم اجتماعی اصرار دارند. اما رهیافت انتقادی با تکیه بر تاثیر اجتناب ناپذیر شرایط و ارزش های خاص اجتماعی بر فرآیند تولید علم، بومی سازی را مساله ای ضروری می داند. براساس چارچوب مفهومی می توان فرض کرد که علم بهنجار نهایتا به بومی سازی علوم اجتماعی منجر می شود. بر این اساس می توان با مفهوم سازی درونی متغیرها باتوجه به ویژگی های جامعه و انطباق فرآیندهای پژوهش علمی با شرایط موجود، علوم اجتماعی را بومی سازی نمود و با استفاده از علم بهنجار و بومی پاسخگوی نیازهای جامعه از حیث کاربردی گردید. این مقاله تلاش دارد با تکیه بر نظریات کوهن و مرتون و با استفاده از ماتریس SWOT، فرصت ها و تهدیدات اثرگذار بر فرآیند بومی سازی علم بهنجار در ایران را شناسایی کرده و با کاربست استراتژی های چهارگانه به تحلیل استراتژیک چگونگی توسعه گفتمان علمی در ایران بپردازد. یافته های پژوهش نشان می دهد که ظرفیت علمی انباشته و غنی دانشمندان ایرانی در طول تاریخ، یک فرصت ارزشمند تلقی شده و عدم کاربردی سازی یافته های جامعه شناختی با نیازها و شرایط خاص جامعه، یکی از اصلی ترین تهدیدات پیش روی بومی سازی علوم اجتماعی در کشورمان است. از این رو به نظر می رسد بومی سازی علوم سازی علوم اجتماعی در ایران باید با تکیه بر یافته های استراتژیک، بسترهای لازم برای توسعه گفتمان علمی در کشور را فراهم نماید.

تأثیر شادی بر فرآیند توسعه و تعالی جامعه سبب شده است که در دهه های اخیر این موضوع به عنوان یکی از مباحث مهم در علوم مختلف مطرح گردد. شناسایی عوامل مؤثر بر شادی به سیاست گذاران کمک می کند تا سیاست های مناسب تری را جهت سوق دادن جامعه به سمت یک زندگی شادتر فراهم آورند. در این مطالعه تلاش شده است که به بررسی عوامل اقتصادی و اجتماعی مؤثر بر شادی افراد ساکن تهران در بازه سنی 18 تا 65 سال با نمونه 382 نفری به روش نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای، پرداخته شود. بدین منظور دو الگوی مجزا با استفاده از تحلیل رگرسیون مورد برآورد قرار گرفته است. با توجه به اینکه نتایج الگوی اول نشان می دهد که بیکاری و تحصیلات اثر منفی و معناداری بر شادی داشته اند، در الگوی رگرسیون دوم فرضیه تأثیرگذاری منفی بیکاری تحصیل کردگان، با در نظر گرفتن اثر تعاملی این دو متغیر مورد آزمون قرار گرفته است. نتایج حاصل تأییدکننده این فرضیه است که تأثیر منفی متغیر بیکاری بر شادی با افزایش سطح تحصیلات بیشتر می شود. سایر نتایج به دست آمده حاکی از آن است که درآمد خانوار، انسجام اجتماعی، اعتماد اجتماعی و مشارکت اجتماعی رابطه ای مثبت و معنادار با شادی داشته اند.

پژوهش حاضر با هدف بررسی عوامل اجتماعی-فرهنگی مرتبط با سبک زندگی سلامت محور جوانان شهر اصفهان انجام شد. چارچوب نظری و مدل تحلیلی با استفاده از نظریه نظریه پردازانی همچون بوردیو و کاکرهام ارائه شد. این پژوهش به روش پیمایشی انجام شد و در جهت ارتقا روایی سنجه های پرسشنامه از اعتبار صوری استفاده شد و قابلیت اعتماد نیز با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ برای کلیه متغیر ها بالاتر از 70/0 به دست آمد. جامعه آماری این پژوهش، شامل کلیه جوانان 15 تا 29 ساله شهر اصفهان بودند که طبق سرشماری سال 1395 برابر با 227628 نفر (سایت مرکز آمار) بودند که از بین آن ها با استفاده از فرمول کوکران تعداد 600 نفر به روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای به عنوان نمونه انتخاب گردید. برای تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از دو شیوه آمار توصیفی و استنباطی و با بهره گیری از نرم افزار spss، پس از تهیه جدول ماتریس، اطلاعات در قالب جداول یک بعدی و دوبعدی تنظیم شد. یافته های پژوهش نشانگر این بودند که بین متغیرهای مستقل: سرمایه اجتماعی (237/0=r)، سرمایه اقتصادی(157/0=r)، سرمایه فرهنگی(303/0=r)، شبکه های اجتماعی مجازی(108/0=r)، رضایت از زندگی(392/0=r)، مهارت های اجتماعی(399/0=r)، ارائه خدمات فرهنگی، هنری و ورزشی (146/0=r)، و ارائه خدمات اوقات فراغت و گردشگری (127/0=r)، با متغیر وابسته سبک زندگی سلامت محور رابطه معنی داری وجود دارد.