هستی و شناخت
سال:1398 | دوره:6 | شماره:1 (پیاپی 11) |تعداد مقالات:12

کارکردگراها مدعی شدند بایستی حالات ذهنی را در قالب نقش-های علی ای (یا نقش های کارکردی) معینی تعریف کرد که این حالات در تبین چگونگی رفتار اندامواره در موقعیت های مختلف ایفا می کنند. جری فودور فیلسوف معاصر آمریکایی معتقد به نوعی کارکردگرایی موسوم به روان-کارکردگرایی است. وی قایل به موضع واقع گرایی التفاتی در باب حالات ذهنی می باشد و طرفدار نوعی فیزیکالیسم غیرتحویلی است. او برای ارایه پاسخی فیزیکالیستی به ابهامات دیرینه فلسفه ذهن، فرضیه ای تحت عنوان فرضیه زبان فکر را با ترکیب قرایتی واقع گرایانه از حالات ذهنی و تبینی محاسباتی از فرایند تعقل بر بستری از اعتقادات مذکور بنیان می نهد. این فرضیه مدعی است که فکر و فکرکردن در یک زبان ذهنی روی می دهد. زبان ذهنی دارای نحو و معناشناختی ترکیبی است و فکر کردن شامل عملیاتی نحوی روی بازنمایی های ذهنی است. اهداف اصلی این پژوهش، در درجه اول تبین نظری این فرضیه و مهمترین ویژگی-های زبان فکر و در درجه دوم مطالعه انتقادی فرضیه با بررسی برهان های اقامه شده در دفاع و علیه آن می باشند.

اهمیت و نقش زبان طبیعی در فلسفه بر کسی پوشیده نیست. ارسطو برای نظام بخشی به منطق و ارایه قواعد آن به میزان قابل توجهی متکی به زبان طبیعی بود به گونه ای که قوانین منطقی خود را در چارچوب همین زبان مطرح کرد. با گذر زمان و ایراد نقدهایی بر منطق ارسطویی برمبنای ناتوانی و محدودیت های زبان طبیعی، فرگه با بنیان نهادن یک زبان صوری و منطقی نوین، یک نظام فلسفی جدید را پایه ریزی کرد. البته این تحولات محصور به فرگه نماند و در نظام های فلسفی پس از او ادامه یافت. در این نوشتار ابتدا زبان طبیعی و تاثیرات آن در منطق ارسطویی و نارسایی های کاربرد آن در منطق قدیم مورد توجه قرار گرفته است. سپس برخی از ابداعات فرگه در زبان صوری و منطق بحث و بررسی می شود. پس از آن، چرخش زبانی فرگه، نقطه عطف آن، چرایی و همچنین چگونگی آن تبیین و بررسی شده است. تاثیر زبان جدید در تاسیس نظام فلسفی فرگه نیز هدف نهایی این نوشتار است که در انتها بدان پرداخته شده است.

مبنای آرای فلسفی اسپینوزا جوهر یگانه است. تبیین موجودات متکثر تنها با مراجعه به جوهر نامتناهی، که اسپینوزا آن را «خداوند یا طبیعت» نامیده است، ممکن می گردد. به عقیده اسپینوزا اشیاء متناهی ضرورتا ناشی ازجوهر نامتناهی اند. کل عالم غیرخدا ازنظر اسپینوزا، حالت نام دارد که با ضرورت ازلی از ذات جوهر یگانه به وجود آمده است. اسپینوزا با تحلیل جوهر به این نتیجه می رسد که فقط یک جوهر وجود دارد که نامتناهی به لحاظ صفت و ازلی است. به باور وی، جوهر نامتناهی الهی، تقسیم ناپذیرو یگانه است؛ هر چیزی که هست در خدا هست؛ ممکن نیست جز خدا جوهری موجود باشد و یا به تصور آید. در این مقاله به روش تحلیل محتوایی، اثبات می شود که در نظر اسپینوزا، خدا، انسان و جهان مادی، همه اجزاء یک جوهرند و هرچیز، چه مادی، چه معنوی، بعد یا امتداد خداوند است و جوهر یا خداوند وجودی است نامتناهی و باید ذات او شامل همه موجودات و همه واقعیات باشد. این در عصر مسیحیت، ناب ترین نوع وحدت وجودی است که اسپینوزا آن را اظهار می کند. وی در این حد توقف نکرد، بلکه پا را بسی فراتر نهاده، و با نفی غایت، اراده و عقل از خدا مفهوم یا معنای سنتی خدا در تفکر مسیحی را کنار گذاشت. همچنین راه حل اسپینوزا، برای این مشکل که همه توانی و همه دانی خدا چگونه با آزادی انسان سازگار است، حتی به روش خود وی هم رضایت بخش نیست.

در میان براهین متعددی که برای اثبات وجود خدا شده است، برهان نظم از جهاتی ویژه است. از یک سو اکثریت قاطع دینداران به همین برهان استناد می کنند و از سوی دیگر متون دینی، به ویژه متون اسلامی، مکرر این برهان را مطرح و مردم را به توجه به آن دعوت کرده اند. پس متکلم نمی تواند با این برهان مانند دیگر برهان ها برخورد کند. او می تواند از کنار هر برهانی بگذرد و آن را نپذیرد؛ اما اگر برهان نظم را نپذیرد، اولا باید جایگزینی برای توده های مردم پیدا کند و ثانیا باید از متون دینی دفاع کند که چرا یک برهان مخدوش را ارایه کرده و در واقع مردم را فریب داده اند. نکته عجیب این است که در حالی که در متون مقدس اسلامی بسیار بیشتر از متون مسیحی به این برهان توجه شده، عالمان و الاهیدانان مسیحی بیش از عالمان مسلمان به این برهان توجه کرده، از آن دفاع کرده اند. کلیدواژه ها: برهان نظم، متون دینی، وظیفه متکلم.

تبیین مفهوم ماده ارسطویی (هوله) دارای اهمیت است. اولا از این جهت که به نظر می رسد، ارسطو، اولین فیلسوفی است که اصطلاح هوله را در معنای فلسفی آن به کاربرده است وبه واسطه ارسطو، این مفهوم وارد فلسفه شده است. ثانیا از این جهت که تصور ماده اولی، با چالشهایی همراه است زیرا ماده اولی، به گفته ارسطو، هیچ گونه تعینی ندارد. به نظر می رسد مفهوم ماده به طور کلی در فلسفه ارسطو، مانند مفهوم صورت، مفهومی فلسفی است که باید آن را از سنخ معقولات ثانیه محسوب کنیم. ماده ارسطویی بر هر ماده فیزیکی خارجی تقدم دارد. پس آیا ترجمه هوله ارسطویی به matter که به ماده فیزیکی گفته می شود موجب خلط مبحث نیست؟ در این مقاله به تبیین این مباحث مهم که نقش مهمی در درک و تصور مفهوم ماده دارد پرداخته می شود به نظر می رسد برخی از چالش هایی که در دوره جدید پیرامون ماده اولی ارسطو مطرح شده توجه نداشتن به این مطلب است که هوله ارسطویی از سنخ معقولات ثانیه فلسفی است نه شی فیزیکی خارجی

تمرکز بر رفاه انسان و بیتوجهی به سایر موجودات زنده در استفاده از منابع محدود طبیعی، پیامدی جز بحران محیط زیست ندارد. به دلیل اینکه در حفاظت از محیط زیست هیچ تدبیری به اندازه اخلاق نمی تواند انسان را از درون به ترک رفتار ناشایست در قبال محیط زیست ملزم کند، برای رهایی از این بحران لازم است اخلاق محیط زیست را جدی بگیریم، زیرا مجموعه ای از معیارهای فردی و اجتماعی را در اختیار ما می نهد که برای تنظیم رابطه شایسته میان انسان و محیط زیست ضروری است. متفکران قرن بیستم در قلمرو اخلاق محیط زیست انبوهی از نظریه های «انسان محور»، «زیست محور» و «بوم محور» تولید کرده اند. به نظر می رسد که در میان این نظریه ها، نظریه های زیست محور، به خصوص نظریه «احترام به طبیعت»، از معقولیت قابل قبولی برخوردارند. در این پژوهش نخست می کوشیم این نظریه را صورت بند ی کنیم، سپس معقولیت آن را در بعد نظری و عملی نشان دهیم و در پایان به اشکالاتی که به این نظریه وارد شده است، پاسخ می دهیم.

اکثر حکیمان مسلمان به تبعیت از ارسطو جسم را حقیقتی مرکب از دو عنصر جوهری به نام ماده اولی و صورت جسمیه دانسته اند و برای اثبات این مطلب براهین مختلفی اقامه نموده اند. یکی از این براهین برهان قوه و فعل است که در آن ترکیب جسم از ماده و صورت با استناد به دو حیثیت نفس الامری به نام قوه و فعل، اثبات شده است. برهانی که به اعتقاد بسیاری از فیلسوفان محکمترین برهان اثبات ماده اولی است که حتی در دقت و استحکام بر برهان فصل و وصل برتری دارد. بر این برهان نقدهای بسیاری وارد شده است اما آنچه کمتر بدان پرداخته شده بررسی اشکالات نقضی برهان مذکور است. در این میان نقض برهان قوه وفعل به هیولی اولی و نفس، نقض جدی تری است که این مقاله با بررسی آن، رویکرد دوگانه فیلسوفان در قبال جسم با هیولی و نفس را به تصویر کشیده و نقد کرده است.

نیکلاس ولترستورف در کتاب "تاملاتی فلسفی بر ادعای تکلم خدا" مدعی دیدگاهی در باب ماهیت وحی به مثابه"فعل گفتاری" خدا شده است. او با توسل به نظریه فعل گفتاری آستین مدعی است خدا فراتر از وحی، تکلم کرده است. مراد او از تکلم نیز معنای تحت اللفظی وحقیقی است و نه مجازی. لب ادعای او این است که خدا فعل گفتاری انجام داده است اما با واژه سخن نگفته و تکلم خدا با اصوات مادی صورت نپذیرفته است. پس وقتی می گوییم"خدا سخن می گوید" به معنای دقیقتر خدا فعل ضمن گفتاری انجام می دهد. وحی به مثابه فعل ضمن گفتاری خدا، نیازمند پذیرش پیشفرض ها، مبانی و پیامدهای هستی شناسانه و معرفت شناسانه خاصی است. در این مقاله تلاش شده است ابتدا مبانی زبان شناسانه این نظریه و مولفه های آن مورد کنکاش قرار گرفته و سپس به چند و چون کاربست این نظریه در وحی شناسی ولترستورف پرداخته شود.

هیدگر در همه ادوار اندیشه خود به مقولات زبان و تکنولوژی توجه خاصی دارد. در این مقاله نشان داده شده است که نوع برداشت و تلقی ای که هیدگر از این دو مقوله دارد، ظرفیتی بررسی هم ارز این دو را ایجاد می کند. برای این منظور ابتدا به نسبت زبان با تفکر و هستی پرداخته شده، سپس تفاوت میان زبان سنتی و زبان تکنولوژیکی را مطرح کرده و نحوه صحیح سلوک با تکنولوژی از منظر هیدگر بیان می شود. در نظر او باید به زبان طبیعی و زبان سنتی آری گفت که تاریخمند و اصیل است، امری مقدر که هستی در آن «رخ» می نماید. این زبان ماندگار است و از امکانات زبان محافظت می کند. در مقابل زبان منفی همان زبان تکنولوژی است که زبانی منطقی، گرفتار در روزمرگی و در زیر دیکتاتوری عموم و علوم طبیعی است، وظیفه آن فراهم آوردن نشانه هاست. بر این نگاه راهگشای هیدگر در عین حال نقدهایی وارد است که در مقاله به آنها پرداخته می شود.

سخنان مستقیم ابن سینا در مورد زیبایی (جمال) را می توان در چند سطر جمع آوری کرد. اما آنچه مهم تر از جمع آوری این سخنان است کشف مفهوم کلمات و روابطی است که او در جملات خود مطرح کرده است. یکی از مفاهیم پر کاربرد و مهم در مساله زیبایی یا جمال در اندیشه ابن سینا «کمال» است. برخی از پژوهشگران در تحلیل «کمال» مدرک در محسوسات، کمال مورد نظر ابن سینا را «کمال ثانی» به عنوان «شیء آنگونه که باید باشد» دانسته اند. در حالی که اگر چه ممکن است این سخن صحیح باشد اما اثبات این ادعا از عبارت فوق صحیح نیست. بر همین اساس، در این پژوهش تلاش شده است با روش توصیفی-تحلیلی، ضمن نقد رویکرد رایج در مورد رابطه کمال و جمال محسوسات، چگونگی این ارتباط با استناد به عبارات او بررسی و تحلیل شود. یافته های این پژوهش با تاکید بر رابطه عمیق کمال و جمال، نشان می دهد که با توجه به تفاوت کمال در موجودات، زیبایی ابن سینا را باید به زیبایی محسوس و غیر محسوس (مجرد) تقسیم کرد. در حقیقت، زیبایی در این دو دسته از موجودات با توجه به نوع کمال مورد نظر در آنها متفاوت خواهد بود. بدین گونه که زیبایی در غیر محسوسات ذاتی آنها و در محسوسات جزء عوارض آنها می باشد. لذا کمال در نوع اول، کمال اولی و کمال در نوع دوم کمال ثانی می باشد.

موضوع اصلی فلسفه ی هیدگر وجود است. در نظر وی وجودشناسی بعد از افلاطون و ارسطو در مسیر فراموشی قرار گرفته و جای خود را به معرفت شناسی داده است. بی توجهی به معنای حقیقی وجود و پرداختن به موجود و ماهیت آن، احساس ناخشنودی را در هیدگر برانگیخته و باعث بنا نهادن محور فلسفه ی خود بر وجودشناسی و همچنین به کار گرفتن تلاش زیادی برای فراتر رفتن از مفهوم وجود و رسیدن به حقیقت عینی و انضمامی وجود شد. هایدگر برای رسیدن به این منظور به دنبال راهی برای شناسایی وجود است؛ به همین دلیل به انسان روی می آورد زیرا از منظر او انسان تنها موجودی است که توانایی پرسش از وجود را دارد و تنها پدیداری است که می تواند به همه ی پدیدارها معنا ببخشد. در این راستا هایدگر وجودشناسی خود را با تحلیل وجودی انسان یا تحلیل اگزیستانسیال آغاز می کند و توسط روش پدیدارشناسانه قصد دارد خصوصیات و احوالات وجودی انسان را به تصویر بکشد. بنابراین لازمه ی این نوع شناسایی وجود، تحلیل اگزیستانسی است که هدایت کننده به سمت هرمنوتیک می باشد. پدیدارشناسی نزد هایدگر روش بازگشت به سمت وجود است و هرمنوتیک را نیز وجه وجودی انسان و روشی برای مساله ی هستی می داند؛ از آنجایی که وجودشناسی باید در پی یافتن معنای وجود از طریق پدیدارشناسی هرمنوتیکی وجود انسان باشد، به وابستگی وجود شناسی، پدیدارشناسی و هرمنوتیک در فلسفه هیدگر می رسیم.

هدف مقاله حاضر شرح افعال و عملکردهای تخیل از وجه هستی شناختی در نظر دلوز با تکیه به آثار پیش نقدی و نقدی کانت است. مفروض اینکه عملکردهای تخیل، در تفکر دلوز از رهگذر قوه صورتبخش در تفکرپیشانقدی، فعالیت سنتز و شاکله در نقد اول و نیز تولید و تکوین در امر والا و سمبولیسم در نقدسوم وضوح می یابد. دلوز با یک سری تاکید، سنتزهای سه گانه ی تفاوت و تکرار را بر شالوده ی فعل و عملکردهای تخیل کانتی استوار می کند. در سنتزهای کانتی به کثرات در یک زمان و مکان نظم بخشیده می شود. شاکله به عنوان تعین زمانی، سنتزهایی را تحت سلطه فاهمه انجام می دهد و به داده های حسی فرم می دهد. در دو وضعیت امر والا و نمادسازی، تخیل با فعل تولید و عملکرد تکوین با قوام بخشی به هماهنگی قوا می پردازد. سنتز زمانمند اول دلوز با تمرکز بر سنتز دریافت کانتی، متعلق به اکنون، عادت و مبتنی بر فعل انقباض است. در سنتز زمانمند دوم دلوز، به موازات امر والا و تکوین شاکله ی کانتی، گذشته ناب، در قالب طرح پرسشی که برهم زننده ی زنجیره متوالی اکنون است، تکوین می یابد. در سنتز سه مرحله ای سوم بعد از دو وقفه، فرم ناب زمان تکوین پیدا می کندکه با مراحل سمبولیسم و بن بست شاکله ی کانتی همخوان است. نتیجه اینکه سنتزهای زمانمند دلوزی در تفاوت و تکرار، مبتنی کنش، فعل و عمل تخیل کانتی در وضعیت های مختلف است.