زمین ساخت
سال:1397 | دوره:2 | شماره:7 |تعداد مقالات:6

تاقدیس نسا در بخش جنوبی البرز مرکزی و در حد فاصل دو ساختار مهم البرز مرکزی-جنوبی شامل گسل های طالقان و مشا قرار گرفته است. این تاقدیس از شمال به گسل طالقان و از جنوب به گسل حسنکدر محدود می گردد. اعتقاد بر این است که شواهد رخداد ائوسیمرین در البرز مرکزی-جنوبی بصورت یک رژیم زمین ساختی کششی است. در این پژوهش شواهدی از توسعه چینه های رشدی در تاقدیس نسا که می تواند به عنوان شاهد ساختاری بر عملکرد رخداد ائوسیمرین در البرز مرکزی باشد ارائه گردیده است. بررسی های صورت گرفته در برش هایی بر تاقدیس نسا، نشانگر کاهش ضخامت واحدهای تریاس الیکا در محل ناحیه لولایی تاقدیس نسا است و نشانگر توسعه هندسه چینه های رشدی و رسوبگذاری این سازند همزمان با توسعه دگرشکلی در این زمان است. دگرشکلی یاد شده باعث تشکیل تاقدیس نسا همزمان با نهشته شدن نهشته های تریاس الیکا شده است. چنین چین خوردگی همزمان با رسوبگذاری مرتبط با اثر عملکرد فشارشی رخداد ائوسیمرین در منطقه مطالعه و البرز مرکزی تفسیر شده است.

سد یامچی در سال 1383 در جنوب اردبیل به بهره برداری رسید. جهت بررسی اثرات آبگیری این سد بر روی نرخ لرزه خیزی منطقه، ابتدا ساختارهای منطقه استخراج و پیمایش گردیدند و شواهد فعالیت های کواترنری و عهد حاضر آنها گردآوری شد. با تکمیل کاتالوگ لرزه ای منطقه، لرزه خیزی تاریخی و دستگاهی مورد بررسی و در پایان با محاسبه بزرگی کمال، تغییرات پارامتر b، نسبت به بررسی اثرات آبگیری بر الگوی لرزه خیزی منطقه اقدام گردید. نتایج نشان می دهد که دوگسل اصلی اردبیل و سرعین با فعالیت کواترنری و عهد حاضر در شعاع 30 کیلومتری محل این سد قرار گرفته اند و عمده کانون-های زلزله نیز در محل تقاطع پاره گسل جنوب اردبیل و بخش غربی گسل سرعین قرار گرفته اند. بررسی تاثیرات آبگیری بر روی لرزه خیزی در قالب تهیه نمودار تجمعی انرژی آزاد شده نسبت به تغییرات حجم مخزن سد، چهار بخش زمانی را آشکار ساخت. این مسئله در قالب تغییرات شیب خط نمودار تجمعی انرژی آزاد شده و تغییرات مقادیر پارامتر b قابل ردیابی است. با آبگیری سد یامچی، حجم فعالیت های لرزه ای افزایش یافته و این افزایش خود را به صورت افزایش مقدار b و همچنین شیب خط نمودار تجمعی انرژی آزاد شده نشان می دهد. افزایش مقدار b نشان دهنده افزایش نسبت زمین لرزه های کوچک به بزرگ است. به این معنی که آبگیری سد باعث افزایش رویداد زمین لرزه های کوچک شده است. به این ترتیب ساخت سد یامچی سبب ایجاد زلزله های القایی دارای عمق کانونی کم با بزرگایی حدود 4= M و در عمق کمتر از 5 کیلومتر شده است.

منطقه مورد مطالعه در بخش میانی کمربند ماگمایی ارومیه-دختر و جنوب شرق اردستان واقع شده است. واحد های آتشفشانی ائوسن با ترکیب آندزیت و آندزیت-بازالتی گسترده ترین واحد های سنگی منطقه بوده که میزبان کانی سازی مس-نقره و طلا می باشند. به کارگیری تکنیک های دورسنجی به ویژه روش های ترکیب رنگی کاذب، تصویربرداری باند جذب نسبی و فیلترگذاری باعث گردید تا اطلاعات باارزشی از نحوه گسترش پهنه های دگرسانی، ساختار های شکننده و نیز شناسایی گسل ظفرقند و نقش چشمگیر آن در کنترل دگرسانی به دست آید. الگوی گسل ها بر روی تصویر ماهواره ای نشان دهنده سه راستای کلی، تغییر در راستا، تراکم گسل ها در شمال منطقه و حضور ساختار گلواره مثبت می باشد. دو الگوی متفاوت دگرسانی شامل پروپیلیتیک و اکسیدهای ثانویه آهن با گسترش زیاد در اطراف رگه های مس دار و دگرسانی آرژیلیک-سریسیتیک به صورت محدود به موازات رگه های سیلیسی طلادار مشاهده می شوند. مطابقت الگوی گسل ها، مناطق کانی سازی و دگرسانی با یکدیگر نشانگر کاهش عیار کانی سازی ها و افزایش وسعت دگرسانی ها همراه با کاهش تراکم گسل ها از شمال به سمت جنوب منطقه می باشد. گسل ظفرقند و ساختار گلواره مثبت نقش مؤثری در نحوه گسترش و ایجاد این الگو در منطقه داشته است. به نحوی که دگرسانی معطوف به بخش های شمالی این گسل بوده و در بخش جنوبی آن هیچ گونه آثاری مشاهده نمی شود. ساختار گلواره مثبت در منطقه سبب ایجاد کشش در سطح، شکل گیری مکان مناسب برای جایگیری کانی سازی در منطقه و همچنین درهم آمیختگی پهنه های دگرسانی در جنوب منطقه شده است.

نیاز انسان به آب شرب سالم و پایدار مساله مهم جوامع بشری است. استفاده بی رویه در دهه های گذشته از آبخوان های سازندهای نرم در کشور باعث شده اکتشاف آب در سازندهای سخت بیشتر مدنظر قرار گیرد، از این رو اکتشاف آبهای زیرزمینی در سازندهای سخت متمر کز شده است. تکتونیک و گسلها از فاکتورهای مهم در خرد کردن سنگها و سازندها و توسعه آبخوانهای گسلی است. بنابر این در این پژوهش نقش عوامل ساختاری در توسعه تحت الارضی شکستگی هابررسی می شود و از آزمایشهای ژئوفیزیک بهره برده می شود تا بهترین نقاط برای حفر چاه تعیین و منابع آب اکتشاف گردد. در این خصوص نتایج مطالعات موردی سه محدوده آغلغان چای، دانشگاه آزاد کرمانشاه و شهر خمارلو مورد بررسی قرار گرفته است. خصوصیت مهمی برای اولین بار در ایران در این خصوص یعنی پارامتر لاندا جهت تعیین تراکم شکستگی ها در محدوده های مطالعاتی استفاده شده است. این پارامتربا تهیه نقشه های پربند آنیزوتروپی، تراکم شکستگی و درزه ها را مشخص کرده است. هرجا این پارامتر بیشترین است آبهای زیر زمینی نیز بیشترین مقدار را دارد. مقدار این پارامتر در طرح آغلغان چای و خمارلو برابر 8 و در محدوده دانشگاه آزاد کرمانشاه برابر 76/1بدست آمده است. محل سونداژ2 در طرح خمارلوپس از حفاری بیش از 40 لیتر بر ثانیه آبدهی داشته است. از این رو این روش جدیدی است برای ارزیابی آبخوانها قبل از حفاری چاه و دستیابی به منابع آبهای زیر زمینی جدید و مدیریت بهینه مخاطرات عدم برخورد به آب.

در دامنه شمالی رشته کوه البرز گسل خزر با ایجاد یک پله آشکار در توپوگرافی همراه گردیده و در امتداد آن تمامی عوارض ژئومورفیک کوهستان به ناگهان پایان می یابد. به دلیل فرسایش شدید و پوشش گیاهی انبوه، مشاهده ساختارهای زمین شناسی در امتداد آن به سختی امکان پذیراست. در این مطالعه بخشی از ویژگی های این ساختار در بخشی از طول آن در البرز خاوری و مرکزی ارائه می گردد. این بررسی ها نشان از فعالیت بالای این سیستم گسلی در سراسر طول خود در این مناطق است. در حاشیه شمالی رشته کوه البرز، گسل های فرعی حاصل از فعالیت پیشرونده گسل خزر، شکل گرفته اند. این گسل ها معمولا امتداد زیادی ندارند و به شکستگی های دیگری در دامنه جنوبی تر خود ختم می شوند. مکانیزم آن ها امتدادلغز می باشد. در اثر جابه جایی های امتدادلغز صورت گرفته در امتداد آنها، این گسل ها به همراه گسل خزر هندسه لبه شمالی رشته کوه البرز را به کنترل خود در آورده اند.

یکی از پارامترهای بسیار متداول در مطالعات زلزله شناسی، مقدار b است که بیانگر توزیع اندازه زمین لرزه های یک منطقه است. پارامتر b در واقع شیب رابطه گوتنبرگ-ریشتر است که مرتبط با ساختار زمین ساختی منطقه بوده و وابسته به تنش موجود در منطقه است. در این مطالعه به بررسی تغییرات مکانی و زمانی مقدار b قبل و بعد از زلزله اهر ورزقان در ناحیه زمین ساختی شمال غرب ایران و تطبیق آن با داده های GPS پرداخته شده است. این تغییرات با استفاده از نرم افزار Zmap به نقشه در آمد. نقشه تغییرات مکانی مقدار b نشان می دهد رومرکز زوج لرزه ها در منطقه پر تنش (مقدار b پایین) واقع شده که احتمالا از نظر ساختاری متفاوت با مناطق اطراف است. تغییرات زمانی مقدار b نیز نشان دهنده کاهش شدید و ناگهانی این پارامتر حدود چند روز قبل از زلزله است. همچنین سری های زمانی ایستگاه های GPS در مناطق پر تنش (مقدار b پایین) مدتی قبل از رخداد اصلی دچار تغییرات ناگهانی و محسوسی شده اند. در صورت پایش مستمر و دقیق، داده های لرزه ای و GPS در کنار هم می-توانند بعنوان پیش نشانگر رخداد اصلی مورد توجه قرار بگیرند. در تطبیق با الگوهای جابجایی و سری های زمانی داده های GPS و نیز برداشت های صحرایی انجام شده، یک ساختار خم فشاری بعنوان ساختار مسبب زمین لرزه در منطقه پیشنهاد می گردد. الگوی ساختاری معرفی شده می تواند به ارزیابی خطر لرزه ای در مناطق محتمل برای شکستگی های آتی کمک کند.