مرتع و آبخیزداری
سال:1399 | دوره:73 | شماره:1 |تعداد مقالات:15

یکی از معیارهای مهم کیفیت زندگی، سلامت حوزه ی آبخیز است. پژوهش های صورت گرفته در این زمینه نشان می دهد در ایران مدلی برای بررسی سلامت حوزه ی آبخیز تهیه و تنظیم نشده است. در این پژوهش با استفاده از طول آماری 27 ساله (1369-1395) 5 متغیر محیطی (رسوب، دبی، بارش، دما، تبخیر) در حوزه ی آبخیز طالقان واقع در استان البرز با استفاده از بیان ژن و شبکه ی بیزین برآورد شده است. با استفاده از برنامه ریزی بیان ژن و شبکه ی بیزین هر متغیر، دوره ی 1384-1369 به عنوان دوره ی آموزش و دوره ی 1392-1385 به عنوان دوره ی آزمون و دوره ی 1395-1393 به عنوان دوره ی اعتبار سنجی (میزان دقت پیش بینی) مدل انتخاب شد. در مقایسه دقت برآوردی مدل برنامه ریزی بیان ژن و شبکه ی بیزین به ترتیب مقادیر همبستگی میانگین پنج متغیر 87/0 و 78/0 می باشد. در مورد مدل بیان ژن مقادیر ضریب تعیین در بخش آموزش به ترتیب دبی 87/0، رسوب 92/0، بارش 89/0، دما 91/0 و تبخیر 77/0 و همچنین در مدل بیزین مقادیر به ترتیب 73/0، 88/0، 78/0، 81/0 74/0 می باشد. با توجه به الگوی فضایی پراکنش داده ها مقادیر برنامه ریزی بیان ژن با توجه به تولید نسل 200 هزار بار قدرت بالایی در شبیه سازی مقادیر آتی خواهد داشت. نتایج این پژوهش نشان می دهد وضعیت سلامت حوزه ی آبخیز با کسب امتیاز 8 در سال 1395 وضعیت سرطان پیشرفته را دارد و با توجه به نتایج مدل در سال 1396 نیز در بهترین حالت می تواند در وضعیت سرطان عود کننده قرار گیرد.

حوزه های آبخیز یک محیط وسیع با شرایط متفاوت می باشند که شبیه سازی و مطالعه مطالعه ی فرآیند های تولید رواناب و رسوب در سطح این منطقه برای مدیریت و حفظ منابع بسیار مهم می باشد. حوزه حوزه ی آبخیز کوزه تپراقی با مساحت 766 کیلومتر مربع در جنوب و بالادست حوزه حوزه ی آبخیز قره سو در استان اردبیل واقع شده است. از بین مدل های هیدرولوژیک با توجه به قابلیت های مدل SWAT، این مدل برای شبیه سازی فرآیندهای هیدرولوژیک منطقه در سطح زیرحوضه استفاده شد. همچنین برای بررسی دقیق تر از دستگاه شبیه ساز باران در سطح واحد پاسخ هیدرولوژیک (HRU) استفاده شد و نتایج به دست آمده در سطح زیرحوضه تعمیم داده شدند. نتایج مدل هیدرولوژیک SWAT با نمایه های آماری R2، NSE و RMSE ارزیابی شد به طوری که برای شبیه سازی رواناب در دوره های واسنجی و اعتبارسنجی، این نمایه ها به ترتیب 8/0-74/0، 71/0-69/0 و 32/0-33/0 و برای شبیه سازی رسوب 75/0-66/0، 72/0-64/0 و 27/35-39/26 به دست آمدند. بررسی نتایج مطالعات حاصل از باران ساز مصنوعی نیز نشان داد که خاک های لومی منطقه واقع در 8 نمونه HRU نقش زیادی در تولید رسوب منطقه دارند. مقدار حداکثر رواناب و رسوب تولیدی با استفاده از دستگاه شبیه ساز باران و مدل SWAT در زیرحوضه های 13 و 1 مشاهده شدند که نشان دهنده دهنده ی شرایط ضعیف و نامناسب در این زیرحوضه ها می باشند. مقایسه مقایسه ی نتایج روش های مطالعاتی نشان داد که مدل SWAT از عملکرد بهتری برای شبیه سازی رواناب نسبت به دستگاه شبیه ساز باران برخوردار می باشد. همچنین مقدار رسوب شبیه سازی شده توسط این مدل بیشتر از مقدار رسوب محاسباتی توسط دستگاه شبیه ساز باران بوده و به مقادیر مشاهداتی نزدیک تر می باشد.

پوشش و زیتوده گیاهی از مهم ترین شاخص های اکوسیستم مرتعی بوده که برآورد صحیح آن ها ضروری است. شاخص های گیاهی، ابزاری برای ارزیابی و پایش پوشش و زیتوده هستند که کارآیی آن ها در مدیریت های مختلف بررسی نشده است. در تحقیق حاضر، تأثیر قرق بلندمدت (26 ساله) بر رابطه ی بین پوشش و زیتوده با شاخص های گیاهی در منطقه ی حفاظت شده ی سبزکوهِ چهارمحال وبختیاری با تصاویر ماهواره ی لندست-8 مورد ارزیابی قرار گرفت. پوشش و زیتوده گیاهی، با 10 پلات 30*30 و در هر یک با استفاده از کوادرات های 2*2 مترمربعی (60 کوادرات) در خرداد 1395 ارزیابی شد. نتایج گویای تفاوت پوشش مناطق قرق و چرایی (به ترتیب 46 و 57 درصد) و زیتوده ی گیاهی (1011 و 1656 کیلوگرم در هکتار) به صورت معنی داری بود. رعایت فصل و شدت چرا و پتانسیل بالای تولید در منطقه ی چرایی و انباشت زیاد لاشبرگ، عدم تحریک پذیری گیاهان و رقابت در مناطق قرق موجب بهبود درصد پوشش و زیتوده ی گیاهی در منطقه ی چرایی در مقایسه با قرق بودند. شاخص های گیاهی اصلاح کننده ی اثر خاک در مناطق قرق و چرا برآورد بهتری از پوشش داشتند (به ترتیب 828/0TSAVI1= و 884/0PVI3=). همچنین شاخص PVI2 در هر دو منطقه ی قرق (726/0R2=) و چرایی (698/0R2=) برآورد بهتری از زیتوده داشت. برتری بیشتر شاخص های مذکور به دلیل اصلاح اثر خاک و اصلاح اثر گندمیان چندساله، در مناطق مورد بررسی بود. نتایج این تحقیق نشان داد که چرای دام موجب تغییر در ساختار گیاهی و ارتباطات شاخص های گیاهی با پوشش شده لذا حسب تغییرات ترکیب و ساختار گیاهی درمناطق مختلف چرایی لازم است از شاخص های متفاوتی استفاده شود.

تنش خشکی یکی از عوامل محدود کننده ی تولیدات گیاهی است و ماده ی شیمیایی سالیسیلیک اسید به عنوان یک تنظیم کننده ی گیاهی، قادر است مقاومت به خشکی را در گیاهان افزایش دهد. همچنین استفاده از مواد طبیعی مانند زئولیت نیز می تواند باعث بهبود باروری، اصلاح فیزیکی و شیمیایی خاک و همچنین افزایش نگهداری آب در خاک شود. در این پژوهش اثر تنش خشکی، سالیسیلیک اسید و زئولیت بر برخی از خصوصیات کمی و کیفی گیاه دارویی آویشن دنایی در سال 1396به صورت اسپلیت فاکتوریل در قالب طرح پایه ی بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه ی گیاهان دارویی دانشگاه آزاد اسلامی تربت جام اجرا شد. ابتدا بذور در ظروف کشت، کشت گردیدند و سپس بعد از اینکه جوانه ها به ارتفاع 10سانتی متر رسیدند به گلدان ها انتقال داده شده و سپس در زمین مورد مطالعه مستقر شدند. نمونه-برداری از بوته ها در مرحله ی گلدهی صورت گرفت. هدف از این آزمایش بررسی تنش آبی به عنوان عامل اصلی در چهار سطح آبیاری شامل ( 100درصد، 75درصد، 50 درصد و 25 درصد ظرفیت زراعی ) در کرت های اصلی و مصرف مقادیر مختلف زئولیت در چهار سطح (عدم کاربرد زئولیت، دو، چهار، شش تن در هکتار) و مصرف سالیسیلیک اسید در دو سطح (5/0 و 1میلی مولار ) به عنوان عوامل فرعی به صورت فاکتوریل در کرت های فرعی قرارداده شدند. نتایج نشان داد که اثر سطوح مختلف تنش آبی بر صفاتی مانند ارتفاع بوته، تعداد شاخه ی جانبی، وزن تر بوته، شاخص سطح برگ، تعداد گل در گل آذین درسطح آماری یک درصد معنی دار و صفت وزن خشک بوته در سطح پنج درصد معنی دار شد. مصرف سالیسیلیک اسید نیز بر صفاتی همچون تعداد گل در گل آذین، سطح برگ و وزن خشک در سطح احتمال یک درصد معنی دار و صفت حجم بوته و وزن تر بوته در سطح پنج درصد معنی دار شد. همچنین سطوح مختلف مصرف زئولیت نیز برصفاتی ازقبیل: ارتفاع بوته، تعداد شاخه ی جانبی، وزن تر بوته، وزن خشک بوته، شاخص سطح برگ، تعداد گل در گل آذین درسطح آماری یک درصد معنی دارشد. نتایج اثرات متقابل سالیسیلیک اسید و زئولیت و تنش آبیاری نشان داد که بیشترین عملکرد گیاه درتیمار آبیاری 75 درصد نیاز آبی گیاه، 6 تن در هکتار زئولیت و غلظت 1میلی مولار سالیسیلیک اسید نتیجه گیری شد که جهت افزایش راندمان تولید در گیاه دارویی آویشن دنایی توصیه می گردد.

تعیین رژیم غذایی و خوشخوراکی گونه های مورد چرای دام، یکی از ملزومات اساسی محاسبه ی صحیح ظرفیت چرا در طرح های مرتعداری است. برای این منظور، درصد زمان چرای گوسفند نژاد نائینی چرا کننده در مراتع استپی میمه، از گونه های گیاهی، در زمان های مختلف فصل چرا (رشد رویشی، گلدهی، بذردهی و ریزش بذر گونه های غالب)، طی سال های 1389-1386، توسط روش زمان سنجی (ویدیوئی)، مشخص شد. برای انجام آزمایش، در آغاز هر فصل رویش، یک رأس گوسفند نژاد نائینی بالغ (4-3 ساله) به عنوان نماینده ی گله، نشان دار و در کل آماربرداری ها سالانه از آن استفاده شد. اندازه گیری زمان چرا، با شروع فصل رویش و طی چهار مرحله ی رشد ادامه داشت. زمان آماربرداری در هر مرحله ی رشد، یک ساعت پس از آغاز چرای روزانه و در سه دوره ی 20 دقیقه ای مستمر (تکرار آزمایش) انجام شد. داد ه های درصد زمان چرای دام بر روی گونه های گیاهی، به عنوان درصد خوشخوراکی آن ها در نظر گرفته شد. با در نظر گرفتن زمان تمرکز دام و گرایش چرایی دام بر روی گونه های مختلف، کلاس خوشخوراکی هر یک از گونه های گیاهی مشخص گردید. نتایج نشان داد در طول سال های مورد بررسی، در هر شرایطی، تمرکز چرای گوسفند نژاد نائینی بر روی گونه های یکساله (گراس و فورب)، لاشبرگ، Stachys inflata، Artemisia sieberi، Stipa arabica، Noaea mucronata و Hertia angustifolia بوده است. بر مبنای نتایج، گونه های یکساله و لاشبرگ به عنوان گونه های کلاس І ، گونه ی Stachys inflata به عنوان کلاس Π و گونه های Artemisia sieberi، Stipa arabica، Noaea mucronata و Hertia angustifoliaبه عنوان گونه های کلاس Ш قابل چرا معرفی می شوند. نتایج نشان داد که خوشخوراکی گونه ها، متناسب با تغییر در ترکیب گیاهی در طول فصل رویش، یکسان نبود. بنابراین در نظر گرفتن کلاس یکسان خوشخوراکی برای هر یک از گونه ها در مراحل مختلف رشد، صحیح نمی باشد و ضرورت دارد در شرح خدمات طرح های مرتعداری به هنگام محاسبه ی ظرفیت چرا، به این موضوع توجه بیشتری گردد.

پرورش زنبور عسل یکی از جنبه های استفاده ی چند منظوره از مراتع بوده که عوامل مختلف زنده و غیر زنده بر روی آن اثر می گذارد و در تحقیق حاضر به بررسی این موضوع در مراتع سراب سفید شهرستان بروجرد پرداخته شده است. جهت ارزیابی شایستگی مرتع برای زنبورداری از اطلاعات چهار زیر مدل شامل پوشش گیاهی، آب و هوا، توپوگرافی و فاصله مبتنی بر روش فائو استفاده شد. چهار طبقه ی شایستگی شامل: شایستگی خوب (1S)، متوسط (2S)، کم (3S) و غیر شایسته (N) به کار رفت. نتایج نشان داد که در ماه فروردین به طور کامل منطقه فاقد شایستگی لازم برای زنبورداری می باشد. همچنین کل منطقه در فصل های بهار و تابستان به لحاظ کوهستانی بودن و سردی هوا و در نتیجه کوتاه بودن طول دوره ی گلدهی و حضور بیشتر گیاهان از خانواده ی گندمیان در کلاس شایستگی خوب قرار نگرفت. در اردیبهشت ماه، 67/1152 هکتار (66/19%) در کلاس شایستگی کم و 76/4711 هکتار (43/80%) فاقد شایستگی، در ماه خرداد، مساحت 42/883 هکتار (06/15%) در کلاس شایستگی متوسط، 86/2002 هکتار (15/34%) در کلاس شایستگی کم و 15/2978 هکتار (79/50%) فاقد شایستگی، در ماه تیر، 81/799 هکتار (06/15%) منطقه در کلاس شایستگی متوسط، 79/2437 هکتار (57/41%) در کلاس شایستگی کم و 81/2626 هکتار (37/43%) فاقد شایستگی و در ماه های مرداد و شهریور، مساحت 81/799 هکتار (06/15%) در کلاس شایستگی متوسط، 54/2554 هکتار (56/43%) در کلاس شایستگی کم و 65/2509 هکتار (38/41%) در کلاس فاقد شایستگی قرار گرفت. می توان نتیجه گرفت بهترین زمان مساعد برای زنبورداری در منطقه ماه های خرداد، تیر، مرداد و شهریور می باشد.

مراتع طیف متنوعی از خدمات ضروری برای زندگی انسان فراهم می کنند. اما شکست بازار در نظر گرفتن بسیاری از این خدمات اکوسیستمی باعث اخلال در ارائه آن ها شده است. در این مطالعه ارزش اقتصادی کارکرد تنظیم و کنترل رواناب مراتع حوضه ی آبخیز ارناوه در شمال شرق ایران بررسی گردید. کمی سازی مقدار رواناب با استفاده از روش SCS-CN و ارزش گذاری اقتصادی کنترل رواناب با استفاده از روش هزینه ی جایگزین انجام شد. نقش پوشش گیاهی مراتع در حفظ آب با مقایسه ی مقدار کارکرد تحت شرایط فعلی پوشش و سناریو تخریب مراتع تعیین شد. علاوه بر این نقش پوشش گیاهی مراتع در کنترل رواناب سطحی با در نظر گرفتن سه سناریوی فرضی دیگر و سپس اثرات تغییرات کاربری مرتبط با این سناریوها بر میزان رواناب مورد مقایسه قرار گرفت. نتایج به دست آمده نشان داد که نقش پوشش گیاهی مراتع در تنظیم و کنترل رواناب برابر با 106×19/7 مترمکعب در سال است که ارزش اقتصادی سالانه ای برابر با 109×123 ریال (225 دلار در هکتار در سال) دارد. همچنین نتایج مقایسه ی مقدار کارکرد مذکور در 3 سناریوی احتمالی تبدیل مراتع و شرایط فعلی نشان داد که سناریوی تبدیل مراتع به اراضی دیم دارای بیشترین تأثیرات منفی (106×18/4 مترمکعب در سال افزایش نسبت به شرایط فعلی) و سناریو بهبود پوشش گیاهی مراتع به 50-25 درصد پوشش گیاهی دارای بیشترین تأثیرات مثبت (106×95/1 مترمکعب در سال کاهش رواناب) در تنظیم و ذخیره ی رواناب خواهند داشت. نتایج مطالعه می تواند به تصمیم گیرندگان در جهت انتخاب مناسب ترین راهبرهای توسعه کمک نماید.

روش های معمول نقشه برداری خاک وابسته به نمونه برداری متراکم، متأثر از مقیاس و دانش کارشناس می باشد، بنابراین استفاده از رویکردهای جدید داده کاوی در تهیه ی نقشه ی رقومی ویژگی های خاک برای مرتفع نمودن مشکلات روش معمول هدف اصلی این تحقیق است. در این پژوهش 62 نمونه خاک از عمق 0-20 سانتی متر براساس روش شبکه ی منظم (300 متر) و نظر کارشناس انتخاب و ویژگی های درصد کربن آلی، رس و کربنات کلسیم در بخشی از اراضی دیم منطقه ی کوهین با مساحت 370 هکتار اندازه گیری گردیدند. دو دسته داده 80 و 20 درصد به ترتیب برای واسنجی و اعتبارسنجی مدل ها انتخاب گردیدند. با استفاده از نرم افزار SAGA GIS و مدل رقومی ارتفاع با قدرت تفکیک مکانی10متر، 19 متغیر ژئومورفومتری استخراج و براساس آنالیز تجزیه ی مؤلفه های اصلی (PCA) سه متغیر ارتفاع، شاخص موقعیت توپوگرافی و شاخص شدت پستی و بلندی و همچنین براساس نظر کارشناس، نقشه ی واحدهای لندفرم برای مدل سازی ویژگی ها انتخاب گردیدند. مدل جنگل تصادفی دارای دقت بالاتری بود به نحوی که نتایج آن برای ویژگی های درصد کربن آلی، رس و کربنات کلسیم بر اساس آماره های ضریب تبیین (R2) به ترتیب مقادیر 63/0، 75/0 و 63/0 و ریشه ی میانگین مربعات خطا (RMSE) مقادیر 17/0، 5/7، 77/5 درصد و برای رویکرد SoLIM مقادیر ضریب تبیین (R2) 47/0، 42/0و42/0 و مقادیر ریشه ی میانگین مربعات خطای 2/0، 08/8 و 68/4 درصد حاصل گردید. رویکرد جنگل تصادفی با شناخت ارتباط غیرخطی و بهینه ی ویژگی های خاک و متغیر های محیطی مؤثر می تواند نقشه های رقومی را با دقت مناسب برای مدیریت و بهره برداری پایدار از اراضی پیش بینی نماید.

یکی از راهکارهای مهم در مدیریت منابع آب کارست، تهیه ی نقشه ی آسیب پذیری آبخوان های کارستی است. هدف از تهیه ی نقشه ی آسیب پذیری، فراهم شدن امکان شناسایی منابع آب زیرزمینی در معرض خطر آلوده شدن است. آبخوان کارستی گیلانغرب به عنوان بخشی از زون زاگرس چین خورده ی تغذیه کننده ی سراب گیلانغرب می باشد. در این پژوهش به منظور ارزیابی آسیب پذیری آبخوان کارستی گیلانغرب از روش EPIK متشکل از چهار لایه ی E (اپی کارست)، P (پوشش محافظ)، I (نفوذ) و K (شبکه ی کارست) و روش KDI مبتنی بر لایه ی کاربری اراضی استفاده شده است. پس از اجرای مدل و تهیه ی نقشه ی آسیب پذیری، مقدار شاخص EPIK بین 12 تا 26 محاسبه شد. توزیع فضایی طبقه-های نقشه ی نهایی آسیب پذیری حاصل از مدل EPIK نشان می دهد که 24/14، 56/14، 17/47 و 03/24 درصد از مساحت منطقه ی مورد مطالعه به ترتیب در پهنه ی آسیب پذیری کم، متوسط، زیاد و خیلی زیاد قرار می گیرد. مطابق این نقشه حدود 71 درصد از منطقه ی مورد مطالعه، دارای آسیب پذیری زیاد و خیلی زیاد می باشد که نشانگر آسیب پذیری بالای این آبخوان می باشد. مطابق نتایج روش KDI، 54/7، 49/9، 9/2، 89/77 و 18/2 درصد از منطقه ی مورد مطالعه به ترتیب دارای تأثیرپذیری زیاد، متوسط، کم، خیلی کم و سالم (دست نخورده) است که بیانگر آسیب پذیری کم آبخوان کارستی گیلانغرب می باشد. طبق روش EPIK، طبقه با آسیب پذیری کم منطبق بر دشت های حاشیه ی ارتفاعات و سازندهای شیلی است که نقش خیلی کمی در آسیب پذیری آبخوان کارستی دارد. اما همین دشت های حاشیه ای طبق روش KDI، بیشترین آسیب پذیری را دارند چرا که بیشتر تحت دخل و تصرف انسانی قرار گرفته اند. با ترکیب نتایج این دو روش می توان دریافت که آبخوان گیلان غرب دارای حساسیت بالایی نسبت به آلودگی است اما عدم گسترش فعالیت های انسانی در حوضه ی آبگیر این آبخوان منجر به سالم ماندن منابع آب آن از آلودگی شده است.

لغزش یکی از عمده حرکات توده ای است که هر ساله موجب خسارات جانی و مالی فراوان در مناطق پر باران کوهستانی و لرزه خیز می-شود، از این رو شناسایی مناطق مستعد خطر برای برنامه ریزی و مدیریت جامع سرزمین امری ضروری می باشد. لذا در این پژوهش زمین لغزش های رخ داده در حوزه ی آبخیز سد بیدواز با مساحت 161 کیلومترمربع و دارای 125 نقطه ی لغزشی، با استفاده از مدل شاخص پایداری دامنه در شرایط مختلف هیدرولوژیکی مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفت. بر روی دامنه های مورد نظر آزمایش دانه بندی خاک انجام و پارامترهای مکانیک خاک اندازه گیری شد. سپس با استفاده از بسته های Arc Gisو Arc View و کالیبره کردن پارامترها در محیط SINMAP و تلفیق پارامترهای مکانیک خاک و پارامترهای هیدرولوژیک با نقشه ی رقومی ارتفاعی، مدل اجرا گردید. سپس اعتبار سنجی مدل در دو شرایط هیدرولوژیک معمول که اجرای مدل با بارش هایی با دوره ی بازگشت 10-2 سال و شرایط هیدرولوژیک حداکثر که شامل اجرای مدل با بارش هایی با دوره ی بازگشت های 20-50 سال بود اعمال گردید. نتایج نشان داد که در شرایط هیدرولوژیک معمول، عملکرد مدل در شبیه سازی زمین لغزش ها متوسط است. درحالی که با افزایش شرایط رطوبت هیدرولوژیک در محدوده ی موردمطالعه، عملکرد مدل افزایش چشم گیری داشته است و پیش بینی مدل توانست به ترتیب 21% و 26% در مراحل کالیبراسیون و اعتبار سنجی ارتقاء پیدا نماید. بنابراین از مدل SINMAP در شرایط رطوبت هیدرولوژیک بالا می توان برای انتخاب مسیر راه های ارتباطی پرخطر با توجه به نقشه ی پهنه بندی خطر وقوع لغزش اقدام کرد.

هدف از این تحقیق بررسی تأثیر عوامل پستی و بلندی، خاک، اقلیم و سنجه های سیمای سرزمین بر توزیع و پراکنش جوامع گیاهی در پروفیل ارتفاعی مراتع مغان-سبلان در استان اردبیل بوده است. برای بررسی و تعیین گروه گونه های اکولوژیک 840 پلات یک متر مربعی در 28 سایت به صورت تصادفی-سیستماتیک برداشت شد و تراکم و درصد پوشش گونه های گیاهی ثبت شد. نمونه برداری خاک در هر سایت، از دو عمق 15-0 و 30-15 سانتی متری نمونه برداری شد. با استفاده از آنالیز دو طرفه گونه های معرف (TWINSPAN) پوشش گیاهی طبقه بندی شد و برای آزمون هم خطی و تعیین مؤثرترین عوامل محیطی از روش همبستگی و آنالیز مؤلفه های اصلی (PCA) و برای بررسی روابط پوشش گیاهی با عوامل محیطی از آنالیز تطبیقی متعارف (CCA) استفاده شد. با توجه به نتایج TWINSPAN، چهار گروه گونه های اکولوژیک تفکیک شد. رابطؤ گونه-محیط برای محورهای CCA (و مقادیر ویژه آن ها) برای محورهای اول و دوم به ترتیب 8/20 (77/0) و 4/38 (65/0) به دست آمد. همبستگی گونه-محیط محاسبه شده توسط دو محور اول 95/0 و 96/0 است. گروه اکولوژیک اول در جهت معکوس گرادیان های ارتفاع، شیب، بارندگی و متوسط اندازه ی لکه و در امتداد گرادیان های اسیدیته، رس و رس قابل انتشار عمق اول، وزن مخصوص ظاهری، تراکم لبه و ضریب تغییرات اندازه لکه قرار گرفته است. گروه اکولوژیک دوم و سوم از لحاظ ترکیب گیاهی و شرایط محیطی در حد واسط گروه های اکولوژیک اول و چهارم قرار دارند. این دو گروه در ارتفاعات میانی گسترش دارند. گروه اکولوژیک چهارم در انتهای گرادیان ارتفاع، بارندگی، شیب، متوسط اندازه لکه در جهت معکوس رس و رس قابل انتشار عمق اول قرار گرفته اند و مناطق ارتفاعی مرتفع و خاک های سبک را ترجیح می دهند.

این پژوهش سعی بر آن دارد تا با تعیین خطواره های سازندهای زمین شناسی منتهی به خلیج فارس و تبیین سهم نسبی هر سازند، نقش و اهمیت سازندهای کارستی را در نفوذ جریان های سطحی و تغذیه منابع آب زیرزمینی منطقه به نمایش بگذارد. بدین منظور، نزدیک ترین زیرحوضه ها از چهار حوضه ی رودخانه های مند، حله، کَل-مهران و زهره به سواحل خلیج فارس جهت استخراج خطواره ها، ترسیم نمودارهای گلسرخی و تحلیل آن ها با استفاده از نرم افزارهای ENVI® 5. 3، PCI Geomatica، GIS10. 3. 1 و Rock works 2016 انتخاب گردید. در ابتدا فراوانی، تراکم، تقاطع، جهت، اندازه و شدت خطواره ها در سازندهای منطقه تعیین گردید، سپس با تبیین و تعریف شاخص خطوارگی، اهمیت و تأثیر هر سازند در تغذیه ی بالقوه ی منابع آب زیرزمینی تعیین گردید. نتایج نشان می-دهد بیشترین درصد فراوانی، درصد تقاطع و درصد طولی خطواره به سازند آسماری-جهرم و بیشترین درصد شدت خطواره به سازند ایلام-سروک اختصاص دارد؛ مقدار عددی شدت خطواره در سازندهای کارستی، سه برابر سازندهای غیرکارستی است. به طور کلی بررسی وضعیت خطوارگی نشان می دهد که خطواره ها اساساً در سازندهای کارستی ایجاد شده اند به طوری که مقدار عددی شاخص خطوارگی در سازندهای کارستی، 72/7 است در حالی که این مقدار در سازندهای غیر کارستی 3/2 است و اختلاف بیش از سه برابری را نشان می دهد. همچنین، جهت یافتگی خطواره ها بر اساس فراوانی و طول آن ها در کل محدوده ی مورد مطالعه راستای شمال شرق-جنوب غرب دارد که دلیل آن را می توان تعداد بسیار زیاد خطواره های کارستی با این جهت یافتگی و تأثیر آن بر درصد نسبی کل خطواره های منطقه دانست، امتداد بخش جنوب غربی این راستا به سواحل خلیج فارس منتهی می شود.

پایداری خاک به ویژه در اکوسیستم های شکننده یک شاخص ضروری برای مدیریت پایدار اراضی است و به ویژگی های فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی خاک بستگی دارد. با این وجود پایداری خاک به طور مستقیم قابل اندازه گیری نبوده و باید از شاخص های کیفیت و پایداری خاک استنتاج شود. به منظور بررسی پایداری خاک در منطقه ی بیابانی سمنان، مزارع، باغات و مراتع واقع در یک مزرعه ی آموزشی با مدیریت های مختلف آبیاری انتخاب و از شاخص پایداری (SI) و روش رتبه بندی تجمعی 9 و 11 پارامتری (CR9 و (CR11 استفاده شد. با حفر و تشریح خاکرخ و نمونه برداری از افق های سطحی و زیرسطحی اراضی منتخب، 12 ویژگی مهم و مؤثر در پایداری خاک اندازه گیری و مقادیر شاخص های مذکور در هر یک از اراضی محاسبه و تأثیر نوع کاربری بر پایداری خاک مقایسه شد. بررسی نتایج نشان داد که مقدار SI به جز در لایه ی سطحی اراضی زراعی آبی به دلیل تأثیر کشت و کار و نقش مثبت مواد آلی، در بقیه ی اراضی کمتر از یک بوده که نشان از ناپایداری خاک دارد. در لایه ی زیرسطحی تمامی اراضی مورد مطالعه، مقدار SI کمتر از یک شد. این موضوع بیانگر آن است که ویژگی های خاک در لایه های زیرسطحی در محدوده ی بهینه قرار نداشته و در نتیجه در عملکرد محصول، تخریب خاک و بیابان زایی مؤثرند. مطابق نتایج روش رتبه بندی تجمعی، لایه های سطحی و زیرسطحی خاک در هیچ یک از اراضی مورد مطالعه در کلاس های خیلی پایدار و پایدار قرار نگرفتند. لیکن این روش پایداری خاک اراضی آبی چندکشتی را به دلیل نقش مثبت در افزایش عامل های اصلاحی خاک، در وضعیت مناسب تری نسبت به دیگر اراضی طبقه بندی نمود. بررسی همبستگی شاخص های مورد مطالعه با ویژگی های خاک نشان داد که کربن آلی، شاخص پایداری خاکدانه، شوری، نسبت جذب سدیم و میانگین وزنی قطر خاکدانه ها تأثیر مستقیم و مؤثرتری بر پایداری خاک دارند. همچنین بین مقادیر SI با CR9 و CR11 در لایه ی سطحی همبستگی معنی دار منفی در سطح یک درصد (به ترتیب 58/0 R2= و 74/0 R2=) مشاهده شد؛ لیکن در لایه ی زیرسطحی فاقد همبستگی بودند. در نهایت، روش رتبه بندی تجمعی که از ویژگی های بیشتر و مؤثرتری برای ارزیابی پایداری خاک استفاده می کند، برای پایش پایداری خاک توصیه شد.

بیش از 20 نژاد گوسفندی با جثه های متفاوت، از مراتع مناطق مختلف آب و هوایی استفاده می کنند که باید ضریب تبدیل هر نژاد نسبت به واحد دامی، مشخص شود. در این راستا، طی سال های 86-1381 از هر یک نژادهای گوسفندی چرا کننده در مناطق مرکزی، دو گله انتخاب شد. از میان گله های منتخب، 30 رأس دام به صورت تصادفی در رده های مختلف سنی و جنسی و در فصول مختلف چرا، وزن کشی و وزن آن ها تعیین گردید. میانگین وزن میش های سه و چهار ساله، به عنوان وزن بالغ هر نژاد در نظر گرفته شد. از نسبت وزن متابولیکی (وزن زنده به توان 75/0) نژادها به وزن متابولیکی واحد دامی، ضریب تبدیل هر نژاد به واحد دامی (معادل واحد دامی) محاسبه شد. بر اساس نتایج، نژاد نائینی جزء نژادهای سبک جثه، نژادهای زندی، کرمانی، افشاری و ورامینی، متوسط جثه و نژاد شال جزء نژادهای سنگین جثه می باشد. معادل واحد دامی هر یک از نژادها نسبت به واحد دامی به ترتیب، 7/0، 86/0، 9/0، 97/0، 06/1 و 20/1 می-باشد. بر اساس ضریب تبدیلی پیشنهادی و با استفاده از معادله ی پیشنهادی MAFF، نیاز روزانه ی هر یک از نژادها به ترتیب، 76/4، 85/5، 12/6، 60/6، 21/7 و 16/8 مگاژول در روز در حالت نگهداری و در شرایط چرا در مرتع محاسبه گردید. نتایج بیانگر آن است که در نظر گرفتن مقدار یکسان علوفه، به عنوان نیاز روزانه ی نژادهای گوسفندی چرا کننده در مرتع برای محاسبه ی ظرفیت چرا، بدون توجه به اندازه و جثه ی آن ها صحیح نمی باشد.

بهره برداری و استحصال محصولات فرعی جنگل ها و مراتع از دیرباز مورد توجه انسان ها بوده است. امروزه نیز این محصولات نقش های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در کشورهای دارای اکوسیستم های جنگلی و مرتعی ایفا می کنند، به طوری که نادیده گرفتن و عدم توجه به آن می تواند معضلاتی در سطح کلان کشورها به دنبال داشته باشد. هدف از مطالعه ی حاضر بررسی تأثیر بهره برداری بر تخریب جنگل ها و مراتع بر اساس نگرش روستائیان می باشد. این تحقیق با استفاده از پرسشنامه به روش پیمایشی صورت گرفت و از شیوه ی نمونه گیری طبقه-بندی شده با تخصیص متناسب برای جمع آوری اطلاعات استفاده شد. 384 پرسشنامه مورد بررسی قرار گرفت. روایی ابزار تحقیق یعنی پرسشنامه، با استفاده از نظر متخصصین و کارشناسان مورد تأیید قرار گرفت و پایایی آن بر اساس آلفای کرونباخ 76/0 به دست آمده است. جامعه ی آماری شامل تمام روستائیان بخش زرین آباد با جمعیت (6379) نفر و نمونه ی آماری بر اساس جدول مورگان 384 نفر به دست آمد. نتایج نشان داد بین میزان برداشت محصولات فرعی و تخریب جنگل ها و مراتع، رابطه ی مثبت و معنی داری وجود دارد (05/0 >P). همچنین نتایج نشان داد روستائیان نگرش مثبتی نسبت به تشکیل تعاونی های مردم نهاد دارند. نتایج نشان داد تشکیل شرکت های تعاونی بهره-برداری، آموزش قبل از برداشت و نظارت کارشناسان در امر بهره برداری از محصولات فرعی جنگل و مرتع تأثیر معنی دار و مثبتی در کاهش تخریب این منابع دارد (05/0 >P). نتایج نیز نشان داد بین بهره برداری از محصولات فرعی جنگل و مرتع و درآمد و کاهش فقر از حد متوسط اختلاف معنی داری وجود دارد. با توجه به نیاز روستا نشینان جهت تأمین حداقل های معیشت خود با استفاده از جنگل و مرتع در این زمینه نکته ی اساسی نه جلوگیری از بهره برداری بلکه متوازن نمودن میزان بهره برداری از منابع با نظارت مستمر ارگان های مرتبط و همچنین اقدام مؤثر در جهت تشکیل شرکت های تعاونی بهره برداری از جنگل و مرتع زیر نظر ادارات مربوطه می باشد.