تحقیقات جنگل و صنوبر ایران
سال:1399 | دوره:28 | شماره:2 (پیاپی 80) |تعداد مقالات:8

پژوهش پیش رو با هدف کمی سازی اثر دخالت های انسانی بر وضعیت کمی و کیفی زادآوری طبیعی گونه ها در جنگل های ارسباران با تأکید بر گونه اوری (Quercus macranthera Fisch. & C. A. Mey. ex Hohen. ) انجام شد. آماربرداری به روش خط نمونه و برداشت 90 قطعه نمونه دایره ای شکل با مساحت 14/3 متر مربع انجام گرفت. در هر قطعه نمونه، فراوانی گونه ها، ارتفاع نهال، فرم رویشی، شادابی و منشأ زادآوری ثبت شد. براساس نتایج، زادآوری 11 گونه چوبی در منطقه وجود داشت که نسترن وحشی (Rosa canina L. ) بیشترین و ازگیل (Mespilus germanica L. ) کمترین درصد فراوانی را به خود اختصاص دادند. پنجاه و سه درصد نهال ها فرم رویشی انشعابی و 54 درصد از پایه های اوری، فرم رویشی میان رو داشتند. سهم نهال های شاداب از کل نهال ها، 4/63 درصد بود. در 45 درصد از نهال های اوری، تاج کامل و شاداب مشاهده شد. همچنین، زادآوری 76 درصد پایه های همه گونه ها و نزدیک به 70 درصد از پایه های اوری، منشأ دانه زاد داشتند. نتایج آزمون همبستگی نشان داد که با افزایش شدت دخالت های انسانی، فراوانی نهال های شاداب به شکل معنی داری کاهش می یابد و فرم رویشی چنگالی و نهال های با شادابی ضعیف زیاد می شوند. همچنین، با افزایش تخریب و دست خوردگی به زادآوری گونه های خرابه روی افزوده می شود، بنابراین برای حفاظت از جنگل های ارسباران، ضمانت بقای جنگل و افزایش زادآوری طبیعی باید کاهش شدت دخالت های انسانی مانند چرای دام و برداشت درختان در اولویت قرار گیرد.

پژوهش پیش رو با هدف ارزیابی ویژگی های فیزیکی، شیمیایی و زیستی خاک در مراحل تحولی جنگل راش (Fagus orientalis Lipsky) در منطقه اسالم استان گیلان انجام شد. سه قطعه نمونه یک هکتاری (100 × 100 متر مربع) که در آن ها سه مرحله تحولی جوانی، بلوغ و پوسیدگی وجود داشت، برای انجام پژوهش انتخاب شدند. در هر قطعه نمونه اصلی، نمونه برداری خاک از عمق صفر تا 20 سانتی متری در چهارگوشه پنج قطعه نمونه فرعی 400 متر مربعی (درمجموع 60 نمونه) انجام شد. نتایج نشان داد که بافت خاک در مراحل سه گانه تحولی جنگل راش باهم اختلاف معنی دار دارند. تفاوت مراحل تحولی توده جنگلی موردنظر ازنظر متغیرهای شیمیایی شامل پتاسیم قابل جذب، درصد کربن آلی، C/N، آهن، منگنز، مس و روی معنی دار بود. بیشترین میانگین تنفس میکروبی، زی توده میکروبی کربن و فسفر و نیز بیشترین نسبت زی توده میکروبی کربن به زی توده میکروبی نیتروژن و نسبت زی توده میکروبی فسفر به زی توده میکروبی نیتروژندر مرحله تحولی پوسیدگی مشاهده شد. براین اساس می توان گفت که مرحله پوسیدگی ازنظر فعالیت های ریزاندامگان، شرایط مساعدتری دارد. یافته های دیگر این پژوهش نشان داد که ویژگی های زیستی و میکروبی خاک، شاخص بهتری برای بیان تفاوت بین مراحل تحولی جنگل هستند. درمجموع، با توجه به شرایط سنی و ساختاری در مراحل سه گانه تحولی راشستان موردمطالعه استنباط می شود که این مراحل طی زمان با تأثیر بر ریزاقلیم، تغییراتی را در ویژگی های فیزیکی، شیمیایی و زیستی خاک ایجاد می کنند. باتوجه به انجام پژوهش پیش رو در قطعه شاهد، این نتایج به عنوان مبنایی در توده های جنگلی دیگر می تواند توسط مدیران جنگل در عملیات جنگل شناسی و احیا جنگل استفاده شود.

سیلیکون در افزایش مقاومت گیاهان به تنش خشکی، نقش بسزایی دارد. در پژوهش پیش رو، تأثیر سیلیکون در شرایط تنش خشکی بر نونهال های دارمازو (Quercus infectoria Oliv. ) بررسی شد. نونهال ها از نهالستان جنگلی اداره منابع طبیعی شهرستان مریوان به دانشگاه ارومیه منتقل شدند. سپس، آزمایشی در قالب طرح فاکتوریل بر پایه بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار انجام گرفت. نونهال ها در ابتدا با دی اکسیدسیلیکون در دو نوع درشت دانه و نانوذره به صورت پیش تیمار با غلظت های مختلف (صفر، 50، 100 و 150 میلی گرم در لیتر) و برابر با ظرفیت زراعی به مدت 30 روز آبیاری شدند. سپس، تنش خشکی در سه سطح شامل قطع آبیاری (تنش شدید)، آبیاری براساس 50 درصد ظرفیت زراعی (تنش متوسط) و آبیاری براساس ظرفیت زراعی (شاهد) بر نونهال های پیش تیمارشده به مدت 21 روز اجرا شد. نتایج نشان داد که اثرات مستقل نوع سیلیکون بر سیلیس، تنش خشکی بر پرولین و غلظت سیلیکون بر مقدار پرولین و سیلیس نونهال ها معنی دار بودند، اما معنی داری اثرات متقابل تنش خشکی با نوع سیلیکون و نیز تنش خشکی با غلظت سیلیکون فقط بر مقدار پرولین تأیید شد. هیچ یک از اثرات مستقل و متقابل عوامل موردبررسی بر پارامترهای رویشی و مقدار هیدرات های کربن معنی دار نبودند. اعمال تیمار سیلیکون فقط در شرایط تنش شدید خشکی، تأثیر معنی داری بر کاهش مقدار پرولین داشت، اما تفاوت معنی داری ازنظر استفاده از سیلیکون های درشت دانه و نانوذره مشاهده نشد. البته جذب سیلیس در حالت نانوذره بیشتر بود. به طورکلی در شرایط تنش شدید خشکی، اعمال سیلیکون های درشت دانه و نانوذره در غلظت 50 میلی گرم در لیتر توانست تحمل نونهال های دارمازو را در برابر تنش خشکی افزایش دهد.

تحلیل تغییر در توان تولیدی جنگل های مانگرو و بررسی رابطه آن با وقوع دوره های خشک سالی می تواند اطلاعات ارزشمندی را از میزان آسیب پذیری این بوم سازگان ها نسبت به اثر نامطلوب ناشی از تغییر اقلیم ارائه کند. در پژوهش پیش رو، تأثیر وقوع خشک سالی های بلندمدت بر توان تولیدی جنگل های مانگرو خلیج گواتر در استان سیستان و بلوچستان بررسی شد. با آماربرداری و اندازه گیری قطر یقه درختان حرا (. Avicennia marina (Forssk. ) Vierh)، محاسبه زی توده روزمینی و زیرزمینی آن ها در قطعه نمونه ها و تجزیه وتحلیل رابطه بین این مشخصه ها با تصاویر ماهواره لندست، سری زمانی 34ساله (1986 تا 2019) زی توده درختان حرا نقشه سازی شد. سپس، رابطه بین تغییرات زی توده با وقوع خشک سالی هواشناسی (اندازه گیری شده با استفاده از SPI) و خشک سالی هیدرولوژیک (اندازه گیری شده با استفاده از SSFI) تجزیه وتحلیل شد. نتایج نشان داد که مطابق با روند تغییر شدت وقوع خشک سالی های هواشناسی و هیدرولوژیک، زی توده روزمینی و زیرزمینی نیز روندهای افزایشی و کاهشی در طی دوره 34ساله داشت، به طوری که در دوره ترسالی پیش از سال 1998، روند افزایشی برای زی توده مشاهده شد. با وقوع خشک سالی های بلندمدت پس از سال 1998، روند کاهشی مقادیر زی توده تا سال های پایانی دوره ادامه یافت. انطباق بین روند تغییرات زی توده و تغییرات SPI و SSFI سبب شد تا همبستگی زیادی بین تغییرات زی توده با تغییرات شدت وقوع خشک سالی های هواشناسی و هیدرولوژیک به دست آید (ضریب های همبستگی بیشتر از 0/82). نتایج این پژوهش می تواند برای تهیه برنامه های سازگاری با تغییر اقلیم و نیز برنامه های احیا و توسعه جنگل های مانگرو در استان سیستان و بلوچستان استفاده شود.

در اصول نگرش اکوسیستمی و مدیریت جنگل با دیدگاه نزدیک به طبیعت، شناخت ساختار توده برای انتخاب دخالت مناسب و حفظ پایداری جنگل ضروری است. این پژوهش از سال 1387 در توده های دست نخورده راش در چهار منطقه از جنگل های هیرکانی انجام شد. دوازده قطعه نمونه یک هکتاری در مراحل تحولی اولیه، بلوغ و تخریب انتخاب و آماربرداری صددرصد شدند. در وسط هر قطعه نمونه، یک ترانسکت 1000 متر مربعی درنظر گرفته شد و قطر برابر سینه، ارتفاع و مختصات کلیه گونه ها برداشت شد. سپس، ساختار عمودی و افقی آن ها توسط نرم افزار SVS رسم شد. همچنین، جایگاه هر قطعه نمونه (مرحله تحولی) در مثلث ساختار مشخص شد. نتایج نشان داد که تعداد درخت زنده بین 188 اصله در مرحله تخریب و 475 اصله در مرحله اولیه و تعداد کل خشک دار بین هفت و 30 اصله در هکتار نوسان داشت، درحالی که متوسط تعداد خشک دار بالغ، سه اصله در هکتار بود. متوسط رویه زمینی، حجم کل و حجم خشک دار به ترتیب 40/65 متر مربع، 592/6 و 55/8 متر مکعب در هکتار محاسبه شد. توده ها در مرحله بلوغ دوآشکوبه بودند، اما در دو مرحله دیگر سه آشکوب مشاهده شد. سهم قابل ملاحظه حجم درختان قطور و خیلی قطور نشان داد که توده ها مسن بوده و از ساختار نامنظم تئوریک بسیار فاصله دارند، بنابراین دخالت های پرورشی متفاوتی برای مراحل مختلف قابل توصیه است.

توقف بهره برداری از جنگل های هیرکانی از مهم ترین تصمیم های کلان مدیریت جنگل در سال های اخیر بوده است. پژوهش پیش رو با هدف بررسی قوت ها، ضعف ها، فرصت ها و تهدید های اجرا و عدم اجرای برنامه های طرح جنگل داری در بابل رود استان مازندران انجام شد. با هدف تحلیل نظرات ذینفعان بر مبنای تحلیل سوات، پرسش نامه هایی بین 32 نفر (16 نفر از جوامع محلی و 16 نفر کارکنان طرح های جنگل داری) توزیع و نظرات آن ها تجزیه وتحلیل شد. برای تعیین تعداد پاسخ گو ها (حجم نمونه) از رابطه کوکران و برای تنظیم پرسش نامه ها از روش دلفی استفاده شد. فرایند دریافت نظرات با استفاده از نمونه گیری به شیوه هدفمند انجام شد. نتایج ماتریس ارزیابی سوات نشان داد که پاسخ گوها خواهان اقدام راهبرد تهاجمی برای اجرای طرح جنگل داری و راهبرد تدافعی در حالت عدم اجرای آن هستند. مهم ترین قوت برای اجرا و عدم اجرای طرح به ترتیب تضمین بقای توده و عدم برداشت متمرکز و خارج از توان جنگل به دست آمد، درحالی که مهم ترین ضعف اجرا و عدم اجرای طرح به ترتیب تخریب خاک و سیستم هیدرولوژی موجود و تشدید تعرض به جنگل (قاچاق چوب، تغییر کاربری) شناخته شدند. درمجموع، نتایج نشان داد که بیشتر جامعه آماری این پژوهش با توقف اجرای طرح های جنگل داری به دلیل بروز مشکلات اقتصادی و محیط زیستی مخالف بوده و توصیه به بازنگری روند موجود و نیز تدوین و استفاده از راهکارهای مدیریتی جایگزین می کنند.

برهم کنش های درون و بین گونه ای درختان، یکی از فرایندهای مهم در ایجاد ساختار مکانی جوامع گیاهی در مناطق نیمه خشک است که می تواند در مدیریت و احیا پوشش گیاهی این مناطق به کار رود، بنابراین پژوهش پیش رو با هدف بررسی الگوی مکانی بنه (. Pistacia atlantica Desf) و بادام (. Amygdalus spp) و شناسایی برهم کنش آن ها در جنگل تحقیقاتی بنه استان فارس انجام شد. در دو قطعه نمونه با ابعاد 150 × 150 متر مربع، موقعیت مکانی 798 پایه از دو گونه به همراه دو قطر عمودبر هم تاج آن ها اندازه گیری شد. شکل های تک و دومتغیره تابع های g، O-ring، D و kmm برای تشریح الگوی مکانی این گونه ها استفاده شدند. نتایج با تأیید ناهمگنی توزیع گونه ها نشان دادند که بنه، انبوهی کمتر و میانگین مساحت تاج بیشتری داشت. همچنین، بنه و بادام در کپه های آمیخته قرار داشتند، اگرچه برهم کنش مثبت همگونه ها قوی تر از دگرگونه ها بود. در مقیاس کوچک، تجمع افراد همگونه نزدیک به دوبرابر تجمع افراد دگرگونه بود. برهم کنش مثبت همگونه ها باعث بروز رقابت درون گونه ای شدید شد که بر اندازه مساحت تاج همگونه، اثر منفی معنی دار داشت (0/5 > p ) و مقدار آن در بادام بیشتر از بنه (در فاصله سه متری همگونه، مساحت تاج بادام 60 درصد و بنه 20 درصد کمتر از میانگین) بود. به طور کلی، این پژوهش نشان داد که در منطقه مورد مطالعه بین بنه و بادام، رابطه همیاری وجود دارد که می تواند به دلیل اثر تسهیل کنندگی بین آن ها باشد. نتایج کمی این پژوهش را می توان در اقدامات جنگل شناسی مانند درخت کاری به کار برد.

پژوهش پیش رو با هدف تخمین زی توده و اندوخته کربن بنه (. Pistacia atlantica Desf) به روش غیرتخریبی در جنگل های منطقه منج در شهرستان لردگان استان چهارمحال و بختیاری انجام شد. پس از انتخاب 18 قطعه نمونه 1000 متر مربعی، 18 درخت در شش طبقه قطری به صورت تصادفی انتخاب و مشخصات کمی آن ها ثبت شد. زی توده برگ و میوه به روش مستقیم و زی توده تاج و تنه با اندازه گیری حجم واقعی و وزن مخصوص چوب آن ها برآورد شدند. برای اندازه گیری زی توده هوموس از 30 قطعه نمونه 0/5 متر مربعی استفاده شد. نتایج نشان داد که اندوخته کربن روی زمینی بنه در منطقه مورد مطالعه 5/48 تن در هکتار است که میوه و تنه به ترتیب کمترین و بیشترین سهم از آن را به خود اختصاص دادند. همچنین، کربن هوموس 0/63 تن در هکتار به دست آمد. براساس مجموع کربن اندوخته شده مشخص شد که 112118 تن دی اکسید کربن توسط درختان بنه در منطقه مورد مطالعه جذب شده است. با توجه به اهمیت نقش اقتصادی و بوم شناختی درختان بنه زاگرس در کاهش کربن اتمسفری، نتایج این پژوهش می توانند نقش مهمی در آگاه سازی مدیران برنامه ریز کشور در حفاظت و احیای این گونه ایفا کنند.