نامه معماری و شهرسازی
سال:1398 | دوره:11 | شماره:23 |تعداد مقالات:6

بحران نفت دهه هفتاد میلادی سرآغاز حرکتی بود با هدف کاهش مصرف انرژی که در بخش ساختمان تحولاتی را در مراحل طراحی و ساخت در پی داشت. در این زمینه بهینهسازی کارایی سامانههای ساختمان در مراحل اولیه طراحی روشی است که میتواند منجر به بازدهی بالا در ساختمان شود در حالی که هزینه اندکی به همراه خواهد داشت. معمار در هنگام طراحی یک ساختمان انرژیکارا نیازمند شناسایی عوامل و شاخصهای مؤثر است تا با تعیین آنها بتواند به هدف خود در صرفهجویی انرژی در ساختمان دست یابد. بنابراین اولین قدم تعیین این عوامل و مؤلفهها است و قدم بعدی تعیین توابع هدف برای بهینهیابی. لذا برای شناسایی مؤلفهها و اهداف، از مرور ادبیات و برای پیادهسازی روند بهینهیابی از الگوریتمهای تکاملی استفاده شد. به این منظور یک ساختمان مسکونی به عنوان نمونه موردی که در اقلیم گرم و خشک تهران قرار دارد بررسی شد. طی این پژوهش با استفاده از الگوریتم ژنتیک چندهدفه، 12 مؤلفه با سه تابع هدف شدت مصرف انرژی، آسایش محیط داخل و روشنایی نور روز بهینهیابی شدند. در کنار تعیین حالات بهینه مؤلفهها، با تحلیل حساسیت مشخص شد که مصالح دیوار خارجی مؤثرترین مؤلفه در شدت مصرف انرژی و آسایش محیط داخل و نوع شیشه پنجره مؤثرترین عامل در روشنایی نور روز است.

خیرگی ناراحتکننده یک مسئله بسیار مهم در ساختمانهای استفاده کننده از نور روز است؛ با این حال، توافق بر روی شاخصههای خیرگی و معیارهای آنها دشوار است، از آن جایی که هر مقدار اندازهگیری شده باید همبستگی مشخصی را با درک ساکنین فضا داشته باشد. قابلیت اجرای معیارها برای هر شاخص خیرگی باید با توجه به ویژگیهای جمعیت شناختی و تفاوتهای فرهنگی و ترجیحات تعیین شود. هدف این پژوهش تعیین شاخصههای مناسب برای ارزیابی خیرگی ناراحتکننده در اقلیم گرم و خشک ایران با استفاده از تکنیک تصاویر با محدوده دینامیکی بالا HDRو ارزیابی پس از سکونت است. ارزیابی در کلاسهای آموزشی دانشگاه پیام نور مهریز با 50 شرکتکننده انجام شد. نتایج نشان داد، DGPقابل اعتمادترین شاخص برای صحنههای خیرگی غیرقابل درک، آزاردهنده و غیرقابل تحمل بود. UGRدر بین شاخصههای دیگر، بالاترین ضریب همبستگی را برای صحنههای خیرگی قابل درک (0. 34) داشت. DGIدر صحنههای خیرگی غیرقابل درک و غیرقابل تحمل دارای ضریب همبستگی قابل قبول بود و CGIبیشترین ضریب همبستگی را در صحنههای خیرگی آزاردهنده (0. 31) داشت. VCPبه دلیل ضریب واریاسیون بالا از محاسبات حذف شد. آنچه از نتایج به دست میآید، این است که DGPقابل اعتمادترین نتایج را در سطوح متفاوت خیرگی بر اساس ارزیابی ذهنی افراد در بین 5 شاخصه دیگر به دست میدهد.

توجه به ویژگیهای محیط کالبدی و تأثیر آن بر یادگیری در فضاهای آموزشی میتواند به یادگیری بهتر دانشآموزان و همچنین رضایت آنها از محیط کمک کند. ازاینرو، در طراحی مدارس توجه به نیاز کاربران از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. هدف از تحقیق، تحلیل رضایتمندی دانشآموزان از مؤلفههای کالبدی مدرسه با تأکید بر یادگیری مشارکتی است. روش تحقیقِ پژوهش از لحاظ هدف کاربردی و از نظر روش، پیمایشی (زمینهیابی) است و برای تحلیل دادهها از نرمافزار24SPSS استفاده شده است. جامعه آماری آن شامل 4911 نفر دانشآموز پسرِ مقطع متوسطه (دوره اول) در شهر تبریز است که نمونه شامل 356 نفر از طریق فرمول کوکران به دست آمد. پرسشنامه بین دانشآموزان چهار مدرسه که بهطور خوشهای از مناطق دهگانه شهر انتخاب شدند، توزیع گردید. تحلیلها مبنی بر عدم رضایت دانشآموزان از محیط کالبدی است و دانشآموزان خواستار فضاهایی با معماری بر مبنای یادگیری و فعالیت مشارکتی بودند. نتایج نشان داد که میانگین وضعیت رضایت از محیط کالبدی مدارس پایینتر از میانگین متوسط جامعه است و همچنین ساختار کالبدی مدارس برای یادگیری مشارکتی مناسب نبوده، در وضعیت نامطلوبی قرار دارد. درنهایت نتایج مستخرج از پژوهش حاکی از آن است که ایجاد فضاهایی با هندسه و مبلمان انعطافپذیر و اجتماعپذیر، توجه به رنگ، جذابیت بصری، آسایش محیطی و فضای سبز امری مهم در جهت ایجاد فضایی مطلوب و مناسب برای دانشآموزان بهشمار میرود.

جایگاه و اهمیت طرحها در برنامهریزی و ارزیابی آنها در جهات مختلف، موضوعی مورد توجه و قلمرویی چالشبرانگیز در محافل علمی و حرفهای است. یکی از رویکردهای مورد توجه ارزیابی طرحها، بررسی اکیفیت طرحهاب برای پاسخ گفتن به سؤالاتی درباره مطلوبیت آنها در ابعاد مختلف، کاربرد روشها و نظریههای برنامهریزی و عوامل مؤثر بر قوت و ضعف آنها نسبت به وضعیت آرمانی است. با این حال در ایران جنبههای نظری و کاربردی موضوع به جامعه حرفهای معرفی و تحقیق کاملی در زمینه کیفیت طرحهای توسعه شهری انجام نشده است. لذا این مطالعه با هدف (1) معرفی مفاهیم و روشهای ارزیابی کیفیت طرحهای توسعه شهری، و (2) طراحی و ارائه مدل مفهومی ارزیابی کیفیت طرحهای توسعه و عمران شهری (جامع) در ایران به انجام رسید. جهت دستیابی به اهداف فوق با بهرهگیری از رویکردهای پژوهشی مروری و تحلیلی، مبانی نظری، روشها و مطالعات مختلف در خصوص موضوع، بررسی و امدل و روشب مناسب جهت ارزیابی کیفیت طرحهای توسعه و عمران (جامع) طراحی شد. براساس این مطالعه مدل مفهومی کیفیت طرحهای جامع در ایران میتواند شامل مؤلفههای (1) مبنای واقعی، (2) تحلیل و استنتاج، (3) طرحها و برنامهها، (4) اجرا، (5) هماهنگی سازمانی، (6) مشارکت، (7) سازماندهی و ارائه، (8) نظارت و ارزیابی، (9) روش برنامهریزی و (10) توسعه پایدار باشد.

شهر تهران به دلایلی چون تمرکز فعالیتهای گوناگون در آن به کلانشهری پرجمعیت با مشکلات ناشی از تمرکز شدید جمعیت تبدیل شده که هر مخاطره ی طبیعی نیز پیامدهای غیرقابل کنترلی در آن دارد. در این وضعیت، سیاستگذاری برای سازماندهی تمرکز جمعیت در شهر تهران از دهه ی 1340 شمسی در دستور کار سیاستگذاری این شهر قرار گرفته است. پرسش اصلی در این مقاله این است که چگونه میتوان چهارچوبی برای ارزشیابی سیاست عمومی پیشنهاد نمود تا با بهکارگیری آن سیاستهای سازماندهی تمرکز جمعیت در تهران را در طول یک دوره ی مشخص زمانی، تحلیل نمود. برای پاسخ دادن به این پرسش فرایندی سه مرحلهای پیموده میشود: در مرحله ی نخست با بهکارگیری روش شاخصسازی، انگاشت ارزشیابی سیاست به عناصری قابل ردیابی تبدیل و چهارچوبی قابل سنجش برای آن پیشنهاد میشود. در مرحله ی دوم تصمیمهای مرتبط با سازماندهی تمرکز جمعیت و فعالیت در شهر تهران که پشتوانه ی حقوقی پیداکردهاند با ردیابی متون قانونی بازبینی میشوند و در مرحله ی سوم این تصمیمها با بهکارگیری چهارچوب پیشنهادی ارزشیابی سیاست، موررد سنجش قرار میگیرند. برونداد نهایی این است که سیاست سازماندهی تمرکز جمعیت در شهر تهران در فاصله ی دهه ی 1340 تا 1390 اگرچه توانسته بر کاهش تمرکز جمعیت و فعالیتهای تولیدی-خدماتی در این شهر اثرگذار باشد، اما از جنبه ی ایجاد اثرات جانبی ناخواسته، دستیابی به اهداف، انسجام درونی و سازگاری بیرونی دارای کاستی است.

بازار تاریخی شهر ایرانی امروزه در تحولات کالبدی، اجتماعی و اقتصادی شهری مورد غفلت و آسیب قرار گرفته و نقش خود را به مثابه یک کلیت منسجم کالبدی-اجتماعی از دست داده است. از این رو پژوهش حاضر تلاش دارد تا انسجام کالبدی بازار را از طریق شناسایی ویژگیهای کالبدی آن مورد مطالعه و بررسی قرار دهد. روش پژوهش در گام اول مطالعه اسنادی متون نظری، تحلیل محتوای کیفی آنها و دستیابی به چارچوب مفهومی معطوف به انسجام کالبدی است. در گام دوم بر اساس آن، بررسی انسجام کالبدی دو بازار تاریخی کرمان و شیراز از طریق مطالعه و تحلیل نقشهها، اسناد و مشاهدات میدانی انجام شده است. یافتههای پژوهش نشان میدهد که انسجام کالبدی بازار تاریخی را میتوان در سه مؤلفه ریختشناختی، بصری-زیباشناختی و عملکردی تعریف کرد. بررسی انسجام کالبدی دو بازار کرمان و شیراز بیانگر این موضوع است که بازار کرمان در هر سه مؤلفه و زیرمؤلفههای آنها نسبت به بازار شیراز از وضعیت بهتری برخوردار است. بهطورکلی میتوان نتیجه گرفت که انسجام کالبدی ابعاد مختلفی دارد که حفظ و تقویت توأمان ویژگیهای کالبدی دربرگیرنده مؤلفههای آن برای دستیابی به انسجام بازار تاریخی شهر ضروری مینماید. نتایج این پژوهش الزامات توجه به نقش این ساختار مهم در شهرهای ایران را برشمرده و قابل ترجمه به رهنمودهای طراحی در طرحهای تجدید حیات بافت تاریخی است.