آموزه های تربیتی در قرآن و حدیث
سال:1397 | دوره:4 | شماره:1 |تعداد مقالات:6

در نظام تربیتی قرآن، اعمال انسان با واژه های متعددی توصیف و ارزیابی شده است. مفهوم «عمل صالح» یکی از مهم ترین و پرکاربردترین مفاهیم قرآنی است که اشاره به کیفیتی متعالی از عمل انسانی در مقایسه با سایر اعمال نیک دارد. هرچند واژه های توصیف کننده اعمال نیک در قرآن کریم مشابهت هایی با یکدیگر دارند، اما هر یک دارای مفهومی منحصر به فرد و متمایز نیز هست. از این رو، هدف این مقاله کاوش در معنای «عمل صالح» بر اساس نظریه «انسان عامل» و با تأکید بر ابعاد اجتماعی عمل و بیان وجوه تمایز آن با سایر مفاهیم مترادف است. به این منظور، به استنباط مولفه های عمل صالح بر اساس نظریه مذکور پرداخته شده و از تفاسیر سوره عصر به عنوان شواهدی در راستای تحلیل معنای عمل صالح بهره گرفته شده است. بر مبنای یافته ها، وجوه متمایز عمل صالح از سایر مفاهیم مشابه شامل چهار بُعد است: 1. تعقل و خردورزی؛ 2. ایمان و اخلاص؛ 3. عزم و 4. طراحی و آینده نگری که می توان برآیند آنها را تحت مفهوم «راهبردی» بودن ارائه نمود. بر این اساس، عمل صالح عملی راهبردی و انعطاف پذیر است که با توجه به موقعیت خلق می شود. چنین تلقی ای از عمل صالح، مفهومی فردگرایانه نیست، بلکه نشان دهنده حضور فعال و پویای صالحین در جامعه است. در پایان، دلالت های تربیتی و کاربردی این مفهوم برای مدیریت زندگی اجتماعی ارائه شده است.

«فرزندخواندگی» یک حکم امضایی است که طی آن، زوجین، سرپرستی شخصی را که فرزند طبیعی آنها به شمار نمی رود، به عهده می گیرند. فرزندخواندگی نوعی قرابت صرفاً حقوقی و نه طبیعی است که در ذیل آن، قانون، یک رابطه ی مصنوعی پدر فرزندی و مادر فرزندی بین دو نفر ایجاد می کند. این رابطه، با وجود آثار مثبت تربیتی، اگر به درستی و در چارچوب شرع صورت نگیرد، چالش هایی فقهی؛ مانند حرمت ناشی از عدم قرابت نسبی و سببی و عدم برقراری نفقه و رابطه ارث بری بین فرزندخوانده و فرزندپذیر را به همراه خواهد داشت که گذشته از نقض غرض شارع از تجویز آن، خود، ممکن است مولد آثار تربیتی سوئی همچون اباحی گری، گرایش به فحشا و منکرات، ایجاد اختلاف میان ورثه و فرزندخوانده، و در نتیجه اختلال در امنیت روانی آنها بشود. در این پژوهش که به روش توصیفی تحلیلی انجام پذیرفته، با بررسی حکم شرعی و انتاج آثار تربیتی فرزندخواندگی از آیات و روایات؛ همچون رشد و تکامل انسانی و فضایل اخلاقی فرزندپذیر و فرزندخوانده، ایجاد و تقویت حس مسئولیت شناسی در آنان، تامین نیازهای مادی فرزندخوانده و جلوگیری از تبعات منفی تنگدستی در او و ایجاد نرمیِ دل در فرزندپذیر، با تبیین چالش های فقهی و تربیتی آن برخی راه کارهای پیشگیری از آن چالش ها، معرفی و یا پیشنهاد شده است.

پژوهش حاضر به واکاوی عفت کلامی زبان قرآن کریم در حوزة مسائل جنسی پرداخته است. یکی از نمودهای بارز اخلاقی قرآن کریم، رعایت ادب، عفت و متانت گفتاری در کلام، به ویژه در حوزة انحرافات جنسی است و به گونه ای با لحنی کنایی، مطالب را بیان کرده که باعث شگفتی هر خواننده ای می شود. این جستار بر مبنای روش توصیفی-تحلیلی و با استناد به دیدگاه های واژه شناسان و مفسران، به تبیین آیات قرآن و تحلیل معناشناختی کلمات آن در سورة مبارکة یوسف پرداخته است. می توان واژگان مرتبط را در سه دستة ناظر به اشخاص(مانند «الَّتی هُوَ فی بَیْ تِها»)، ناظر به بینش و افکار انحرافی(مانند « هَمَّتْ بِهِ وَ هَمَّ بِها لَوْ لا أَنْ رَأى بُرْ هانَ رَبِّهِ»، « بِمَکْ رِهِنَّ»، « أَکْ بَرْ نَهُ») و ناظر به اعمال انحرافی(مانند«وَ غَلَّقَتِ الْ أَبْ وابَ»، «رَاوَدتهُ»، «هَیْ تَ لَکَ») تبیین نمود. می توان مهمترین ویژگی های تعابیر عفت کلامی خداوند را شامل بر پوشیده سخن گفتن(استفاده از ضمایر به جای نام اشخاص)، توصیف جمال همراه با عبارات معنوی و خلاصه گویی و ایجاز دانست

چکیده: در زمینه تربیت، روش های گوناگونی وجود دارد. یکی از مداخلات تربیتی غیر مستقیم، «تغافل» است که تا کنون کمتر معیارهایی برای تعیین شرایط مناسب و حدود و ثغور به کار گیری آن ارائه شده و در دسترس مربیان قرار گرفته است. هدف از انجام این پژوهش، شناسایی مبانی انسان شناختی و اصول تربیتی زیربنایی «روش تغافل»، بررسی شرایط، حدود و ثغور و موارد کاربرد یا ممنوعیت کاربرد روش تربیتی تغافل است. روش پژوهش، توصیفی-تحلیلی است. بر اساس یافته ها، تغافل به عنوان یک روش تربیتی ذیل چهار مبنای انسان شناختی و سه اصل تربیتی قرار گرفت. هم چنین، شرایط اثربخشی تغافل در سه محور: موضوع و ابعاد خطای متربی( خطا در سه بعد: بینش و گرایش و کنش)، شخصیت و شرایط متربی(خصوصیات فردی، سن و جنسیت)، و شرایط محیطی مورد بحث قرار گرفته است.

ایجاد جامعه ی آرمانی در مقیاس تمدنی آن ریشه در آموزه های قرآنی داشته و نقش تربیتی نخبگان جامعه در شکل گیری چنین جامعه ای مهم و راهبردی می باشد. جامعه آرمانی بر اساس آموزه های دینی، خاستگاهی متناسب با شأنیت انسان دارد؛ که در نظام احسن خلقت تبلور یافته است. این مقاله بر آن است که رهیاف های وصول به جامعه ی آرمانی، و در نهایت شکل گیری تمدن اسلامی توسط نخبگان، را ترسیم نماید. برای این پژوهش از روش مطالعات توصیفی، تحلیلی منابع جامعه شناسی و متون دینی استفاده شده است. جامعه آرمانی مولود تحول بنیادین و مرحله به مرحله توسط نخبگان و همگرایی عملکرد آنان بوده، و پروسه تغییر و تحول در اهداف خرد و کلان توسط نخبگان کلید می خورد. نقش تربیتی نخبگان در دو مرحله راهبردی مورد توجه است، یکی در بسترسازی ساخت جامعه آرمانی و دیگری در ایجاد و تثبیت آن. همچنین شکل گیری جامعه آرمانی در بستر زمان و پایداری آن زمینه ظهور تمدنی نوین، برآمده از ارزش ها و اعتقادت اسلامی و نیاز جامعه را نوید می بخشد. در نهایت آسیب هایی همچون وابستگی به بیگاانگان، حاکمیت مرفهین، شکستن حدودالهی و تقلید بی اساس توسط نخبگان، زمینه ی افول و نابودی جامعه را فراهم می آورد.

در این مقاله به تبیین نقش تربیتی شنیدن و دیدن، وبسترسازی آن در دیدگاه قرآن و احادیث پرداخته شده است. نظر به اینکه در اسلام این دو نیرو به عنوان منابع بینش انسان قلمداد شده است، بهره گیری از آن ها به منظور تربیت روح و روان آدمی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. به طوری که می توان از رهگذرآن، مسیر زندگی انسان ها و جوامع بشری فراوانی را تغییر داده و آن هارا از حالت رکود و خموشی به وضعیت تحول و پیشرفت ارتقا دهد. وضع فعلی بشریت در مجموع حاکی از آن است که استمداد و استفاده تربیتی از دو نیروی مزبور به شایستگی انجام نمی گیرد، از این روست که مشکلات و پیچیدگی هایی درعرصه های تربیتی به چشم می خورد، به گونه ای که به خاطر آن ها بسیاری از ارزش های انسانی پایمال شده اند. اهداف ما دراین مقاله گوشزد کردن قابلیت های فراوان در دو نیروی نامبرده و نمایاندن راه های بهره گیری کلان ومفید از آن ها در جهت بسترسازی تربیتی موردبحث است. نتایج حاصل از این بحث، استنباط راه کارهای کاربردی، سهل الوصول و نقش آفرین در گستره تعلیم و تربیت می باشد. این مقاله با شیوه کتابخانه ای و توصیفی تحلیلی مطالب فراهم شده است.