اکوفیتوشیمی گیاهان دارویی
سال:1398 | دوره:7 | شماره:1 (پیاپی 25) |تعداد مقالات:8

در فرایند اهلی سازی یک گیاه دارویی، ارزیابی تغییرات کمی و کیفی ماده موثره ضمن انتقال از رویشگاه طبیعی به مزرعه، امری ضروری است. آویشن دنایی(Thymus daenensis Celak. ) از گیاهان دارویی باارزش اندمیک ایران است که به لحاظ دارا بودن اسانس بالا از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در این مطالعه، کمیت و کیفیت اسانس سه اکوتیپ از استان های همدان، مرکزی و لرستان در شرایط رویشگاه طبیعی و مزرعه ارزیابی شد. پیکره هوایی گیاهان رویشگاه و مزرعه در مرحله ی تمام گل برداشت شده، سپس اسانس گیری از آنها با روش تقطیر با آب به کمک دستگاه کلونجر انجام گرفت و اسانس ها توسط دستگاه های GC و GC/MS آنالیز شدند. نتایج نشان داد که میزان اسانس اکوتیپ ها در رویشگاه طبیعی اختلاف معنی داری با هم داشتند ولی در شرایط کشت در مزرعه این اختلاف معنی دار نبود. درصد اسانس اکوتیپ استان همدان در شرایط مزرعه بیشتر از شرایط رویشگاه طبیعی بود ولی در دو اکوتیپدیگرمیزان اسانس در رویشگاه طبیعی بیشتر از مزرعه بود. ترکیبات تشکیل دهنده ی اسانس در همه ی اکوتیپ ها هم در شرایط رویشگاه و هم در شرایط مزرعه تقریباً مشابه بود، اما در نوع ترکیبات غالب و نیز میزان آنها در اکوتیپ های مختلف در شرایط رویشگاه و مزرعه تفاوت هایی مشاهده شد. در مجموع بیشترین میزان اسانس(5 درصد)و تیمول(45/75 درصد)به ترتیب در اکوتیپ های مرکزی و لرستان تحت شرایطرویشگاه طبیعیمشاهده گردید. همانطور که نتایج نشان داد درصد اسانس و تیمول آویشن دنایی به شدت تحت تاثیر شرایط رویشگاهی بود و لذا مطالعه و تعیین مناسب ترین محیط کشت ثانویه جهت اهلی سازی این گیاه امری ضروری است.

به منظور بررسی اثر تنش خشکی و محلول پاشی اسیدآبسیزیک بر برخی خصوصیات مورفوفیزیولوژیکی و بیوشیمیایی گیاه دارویی شاهدانه Cannabis sativa L. )) آزمایشی در قالب فاکتوریل بر پایه طرح کاملا تصادفی در مزرعه دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان در سال زراعی 97-1396 انجام شد. تیمارهای مورد بررسی شامل چهار سطح تنش خشکی (55، 70، 85 و 100 درصد ظرفیت زراعی) و تیمار محلول پاشی اسیدآبسیزیک (0، 10، 20، 30 میلی گرم بر لیتر) بود. در زمان گلدهی کامل، ویژگی های رشدی و مورفولوژی از جمله قطر ساقه، وزن تر و خشک اندام هوایی، وزن تر و خشک ریشه، ارتفاع ساقه، طول ریشه، سطح برگ، تعداد برگ، تعداد بذر، تعداد گل، وزن کل بذور، تعداد شاخه فرعی، قطر شاخه فرعی، فنل کل ریشه، فلاونوئید کل ریشه، فعالیت آنتی اکسیدانی ریشه، پرولین ریشه، قندهای محلول برگ و مقدار اسیدآبسیزیک برگ ارزیابی شد. صفات فیزیولوژیکی با استفاده از روش اسپکتروفتومتری و مقدار اسیدآبسیزیک با دستگاه HPLC آنالیز گردید. نتایج نشان داد تنش کم آبی و اسیدآبسیزیک اثر معنی داری بر تمام صفات مورد بررسی به جزء مقدار اسیدآبسیزیک برگ، تعداد شاخه فرعی و قند کل داشت و بیشترین فنل کل در سطح توام تنش 85 درصد و 30 میلی گرم در لیتر اسیدآبسیزیک ثبت شد که اختلاف معنی داری بیبر اساس نتایج این پژوهش می توان نتیجه گرفت، تنش کم آبی، اثرات منفی بر رشد گیاه داشته و در مقابل گیاه برای مقابله با این اثرات ترکیبات فلاونوئیدی و آنتی اکسیدانی خود را افزایش داد. محلول پاشی اسیدآبسیزیک باعث بهبود برخی صفات در شرایط تنش خشکی شده است.

این تحقیق به منظور بررسی تأثیر کودهای اسید فولویک و اسید آمینه بر فعالیت آنتی اکسیدانی و صفات بیوشیمیایی گیاه دارویی گشنیز، به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در مزرعه دانشکده کشاورزی دانشگاه بیرجند اجرا شد. فاکتورها شامل اسید فولویک بصورت مصرف خاکی در سه سطح (صفر، 5 و 10 کیلوگرم در هکتار) و اسید آمینه بصورت محلول پاشی در دو سطح (0 و 3 در هزار) با سه تکرار بودند. نتایج نشان داد که اسید فولویک تاثیر معنی داری بر فعالیت آنتی اکسیدانی، میزان فنل، فلاونوئید، آنتوسیانین، کربوهیدرات ورنگیزه های فتوسنتزی(کلروفیل a، b، کلروفیل کل و کارتنوئید) گیاه داشت، به طوریکه بیشترین میزان فعالیت آنتی اکسیدانی گیاه (9/77 درصد) با کاربرد 10 کیلوگرم در هکتار اسید فولویک وکمترین میزان آن (1/65 درصد) از تیمار شاهد بدست آمد. اسید آمینه نیز بر میزان آنتوسیانین، فلاونوئید، فعالیت آنتی اکسیدانی و کلروفیل a و کلروفیل کل گیاه تاثیرگذار بود و ملاحظه شد که بیشترین میزان فلاونوئید از تیمار سه در هزار اسید آمینه (13/8 میلی گرم برگرم) بدست آمد. اثرات متقابل اسید فولویک و اسید آمینه نیز بر فعالیت آنتی اکسیدانی، میزان آنتوسیانین، فلاونوئید، کلروفیل a و کلروفیل کل گیاه تاثیر معنی داری داشت، به طوریکه بیشترین میزان آنتوسیانین(84/1میلی گرم برگرم) از تیمار 5 کیلوگرم اسید فولویک و اسید آمینه 3 در هزار و کمترین میزان آنتوسیانین(87/0 میلی گرم برگرم) از تیمار شاهد بدست آمد. به طور کلی، نتایج بیانگر تاثیر مثبت اسید فولویک و اسید آمینه بر صفات بیوشیمیایی و فعالیت آنتی اکسیدانی گیاه دارویی گشنیز بود.

التهاب واختلالات وابسته به فرآیند اکسیداسیون زمینه ساز بسیاری از بیماری های تهدید کننده سلامت عمومی را میباشند. در این تحقیق به بررسی و شناسایی محتوای استرولی و اسیدهای چرب موجود در دو گونه گیاه E. caucasicum و C. platycarpos پرداخته شده است. دو گونه گیاهی یاد شده متعلق به تیره چتریان(Apiaceae) بوده که نقش قابل توجهی در فرهنگ تغذیه ای منطقه خزری دارامیباشند. علاوه بر بررسی فیتوشیمیایی این دو گونه‚ پتانسیل های ضد التهابی و آنتی اکسیدانی آنها نیز به منظور آماده سازی مکمل های غذایی مورد بررسی قرار گرفت. ارزیابی اسیدهای چرب و فیتواسترول های این گیاهان مذکوربا روش کروما توگرافی گازی-طیف سنجی جرمی chromatography-Mass spectroscopy مورد ارزیابی قرار گرفت و برای شناسایی ساختار ترکیبات شناسایی شده از مقایسه کروماتوگرام های حاصل با اجزای استاندارد، استفاده شد. برای بررسی اثرات آنتی اکسیدانی از متدهای زیر بهره گرفته شد: 1)) 1, 1-diphenyl-1-picrylhydrazyl (DPPH) 2) phosphomolybdenum, 2 2’-azino-bis (3-ethylbenzothiazoline)-6-sulphonic acid radical cation (ABTS) )3) cupric ion reducing activity (CUPRAC) )4) Ferric reducing antioxidant power (FRAP) و )5) metal chelating activity on ferrous ions. همچنین برای ارزیابی فعالیت ضد التهابی اسیدهای چرب و فیتواسترول های موجود در فراکسیون های دو گونه مذکور از روش human red blood cell (HRBC) membrane stabilization method استفاده شد. مقدار کلی روغن این گیاهان به ترتیب 18. 21% و 7. 39 % بود که درصد روغن موجود در عصاره گیاه E. caucasicum به طور قابل توجهی از C. platycarpos بیشترمیباشد.

عناب Zizyphus jujuba Mill از تیره Rhamnaceae، دارای خواص دارویی ملین، تصفیه کننده خون و آرام کننده اعصاب است. تحقیق، به منظور ارزیابی صفات مورفولوژیکی، ترکیبات فنولی، تاننی و فلاونوئید اکوتیپ های گیاه دارویی عناب جهت دست یابی به اکوتیپ برتر به اجرا در آمد. 14 اکوتیپ عناب از کلکسیون جهاد دانشگاهی واحد خراسان جنوبی، که از مناطق مختلف گردآوری گردیده، در بهار 1396 گل و برگ در مرحله تمام گل، و میوه در مرحله رسیدن کامل جمع آوری گردیدند. ترکیبات فنلی و تانن کل با روش ماکار و میزان فلاونوئید کل با استفاده از دستگاه کروماتوگرافی مایع با کارایی بالا انجام گرفت. گروه بندی اکوتیپ ها بر اساس صفات مورفولوژیکی و فیتوشیمیایی از طریق تجزیه خوشه ای و همبستگی صفات کمی نیز به روش پیرسون انجام شد. نتایج نشان داد که عملکرد فلاونویید با طول و عرض میوه و نسبت آنها همبستگی مثبت معنی داری داشت. عملکرد فنل نیز با طول و عرض میوه و عملکرد تانن با فنل همبستگی مثبت معنی داری نشان داد. نتایج تجزیه واریانس صفات مورفولوژیک شامل طول و عرض برگ، نسبت آنها، طول و قطر میوه و نسبت آنها و وزن هزاردانه ژرم پلاسم متنوعی از گیاه عناب در ایران نشان دادند. از نظر صفات مورفولوژیک اکوتیپ هسته درشت دارای حداکثر ماده موثره بود. اکوتیپ های از نظر فیتوشیمیایی نیز اختلاف معنی دار آماری نشان دادند. بر اساس تجزیه خوشه ای، 14 اکوتیپ در 2 گروه جداگانه قرار گرفتند. ارزیابی صفات مورفولوژیکی و فیتوشیمیایی بین اکوتیپ ها تنوع بالایی نشان دادند.

Marrubium یکی از مهمترین جنسهای گیاهی خانواده ی نعنا به شمار می رود که مطالعات فیتوشیمیایی اندکی روی گونه های بومی ایران وجود دارد. اندام هوایی چهار گونه از جنس Marrubium (M. crassidens و M. persicum، M. propinquum و M. parviflorum) اواخر خرداد ماه سال 1395 در فصل گلدهی از استان آذربایجان شرقی منطقه ورزقان و مرند برای مطالعه فیتوشیمیایی بیشتر انتخاب شدند. گیاهان جمع آوری شده پس از خشک شدن به روش خیساندن هر نمونه گیاهی به طور مجزا به ترتیب توسط حلال های اترنفت، کلروفرم و متانول عصاره گیری شدند. سنجش محتوای تام ترکیبات فنولی و فلاونوئیدی به روش اسپکتروفوتومتری انجام گرفت و فعالیت آنتی اکسیدانی عصاره ها و فراکسیونهای حاصل با استفاده از درصد مهار رادیکال آزاد دی فنیل پیکریل هیدرازیل اندازه گیری شدند. طبق نتایج حاصل از آزمون فعالیت آنتی اکسیدانی، کمترین میزان RC50 در فراکسیون 40% عصاره ی متانولی M. crassidens با مقدار 11/1 µ g/m مشاهده شد. بیشترین محتوای تام ترکیبات فنولیک و فلاونوییدی برای عصاره ی متانولی گونه M. crassidens، 512/6 میلیگرم معادل ترکیب استاندارد اسید گالیک و 212/7 میلیگرم معادل ترکیب استانداردکرستین حاصل شد. این مطالعه حضور ترکیبات فنولی و فلاونوئیدی با خواص آنتی اکسیدانی چشمگیری را در چهار گونه Marrubium بومی استان آذربایجان شرقی مشخص نمود که از بین نمونه ها، گونه M. crassidens به لحاظ محتوای تام ترکیبات فنولیک، فلاونوییدی و در نتیجه خواص آنتی اکسیدانی از سایر گونه ها مقدم تر بود.

گیاهان منبع غنی از ترکیبات فنلی (فلاونوئیدها، تانن و آنتوسیانین) هستند که مهم ترین آنتی اکسیدان های طبیعی به شمار می آیند. آنتی اکسیدان های موجود در رژیم غذایی به لحاظ محافظت بدن در مقابل استرس اکسیداتیو و حفظ سلامت حائز اهمیت هستند. این تحقیق به منظور بررسی کمی و کیفی ترکیبات فنلی و آنتی اکسیدانی گیاه استبرق (Calotropis procera Aiton) به عنوان جایگزین آنتی اکسیدان های سنتزی انجام شده است. اندام های مختلف گیاه از جمله برگ، گل، میوه و شیره گیاه در مرحله بلوغ کامل در دو منطقه جرفت و بم مورد ارزیابی قرار گرفت. فعالیت آنتی اکسیدانی عصاره گیاه با استفاده از روش مهار رادیکال آزاد 2 و 2-دی فنیل 1-پیکریل هیدرازیل (DPPH) اندازه گیری شد. پس از تهیه عصاره متانولی سنجش میزان فنلی به روش اسپکتروفتومتری صورت گرفت و در نهایت تجزیه واریانس داده ها با استفاده از نرم افزار SAS انجام شد و میانگین ها از طریق آزمون دانکن در سطح 05/0P≤ مقایسه شد. نتایج بدست آمده نشان دادند ترکیبات فنلی و آنتی اکسیدانی در اندام برگ بیشتر از سایر اندام ها بود و در منطقه بم نسبت به جیرفت بیشتر بود. که این نتایج در میوه هم به همین صورت بود. اما در گل و شیره (لاتکس) استبرق بومی جیرفت ترکیبات فنلی بیشتری را نشان داد. ترکیبات فنلی و آنتی اکسیدانی برگ در مقایسه با شیره 5/2 برابر بود. لاتکس (شیره) استبرق در دو منطقه بم و جیرفت نسبت به سایر اندام ها (برگ، گل، میوه) کمترین میزان ترکیبات فنلی را داشتند. فعالیت آنتی اکسیدانی با میزان ترکیبات فنلی رابطه مستقیم دارد.

هدف مطالعه حاضر بررسی فیتوشیمیایی ترکیبات موجود در برگ و گل گیاه کنوکارپوس (Conocarpus erectus L. ) و تعیین محتوای فنلی و ویژگی های آنتی اکسیدانی عصاره های مختلف آن می باشد. به منظور بررسی فیتوشیمیایی ترکیبات موجود در گیاه کنوکارپوس، عصاره ی برگ و گل این گیاه به دو روش سوکسله و خیساندن استخراج گردید. به منظور شناسایی ترکیبات شیمیایی، از آزمون های فیتوشیمیایی و دستگاه کروماتوگرافی گازی متصل به طیف نگار جرمی استفاده شد. میزان ترکیبات فنلی و ویژگی های آنتی اکسیدانی در عصاره های برگ و گل مشخص شد، در ادامه قطر نانوذرات طلا و نقره سنتز شده با استفاده از عصاره برگ و گل کنوکارپوس به دو روش سوکسله و خیساندن، اندازه گیری شد. در این بررسی نوزده ترکیب شیمیایی با بالاترین درصد فراوانی در عصاره متانولی برگ به روش خیساندن و سوکسله شناسایی شد که در میان اجزای شناسایی شده، برخی ترکیبات از جمله استروئیدها در هر دو عصاره یافت شدند. مقدار ترکیبات فنولی به میزان بالا مشاهده شد که در این بین عصاره ی گل استخراج شده به روش سوکسله بالاترین میزان ترکیبات فنلی را به خود اختصاص داد. در میان عصاره های استخراج شده از گیاه کنوکارپوس، عصاره ی گل به دست آمده به روش سوکسله، دارای کمترین IC50 و در نتیجه بالاترین قدرت آنتی اکسیدانی بود. ا وجود ترکیبات شیمیایی مختلف، محتوای فنلی بالا و فعالیت آنتی اکسیدانی مناسب در عصاره کنوکارپوس بیانگر پتانسیل عصاره این گیاه برای استفاده به عنوان یک منبع طبیعی آنتی اکسیدانی، در جهت ساخت نانوذرات و داروها می باشد.