آینده پژوهی دفاعی
سال:1398 | دوره:4 | شماره:14 |تعداد مقالات:6

این مقاله باهدف تحلیل و واکاوی مبانی، مفاهیم، تعاریف و الگو های آینده نگاری و آینده نگاری راهبردی ارائه شده توسط صاحب نظران سعی دارد ابعاد، مولفه ها و گویه های کلیدی را استخراج کرده و در نهایت گام های آینده نگاری راهبردی فناوری در حوزه پدافند هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران را معرفی نماید. جهت تجزیه وتحلیل، ابتدا با انجام مطالعات اسنادی (25 سند) اطلاعات اولیه جمع آوری شد، سپس با استفاده از فرامطالعه (فراترکیب)، مولفه ها و گویه های تحقیق را مشخص کردیم، و درنهایت با ارائه پرسش نامه به جامعه نمونه به تعداد 68 نفر با استفاده از روش های آمار توصیفی و استنباطی و آزمون یافته ها، نتایج زیر منتج گردید. پنج مرحله به همراه مولفه ها و گام های مربوط جهت آینده نگاری راهبردی فناوری های دفاعی پدافند هوایی تعیین شد: مرحله پیش آینده نگاری شامل مولفه های مطالعه سازمان های رقیب و دشمن (سه گام)، مطالعه سازمان های بالادستی و همتراز (دو گام)، مطالعه سازمان (سه گام) و بررسی وضعیت موجود (پنج گام). مرحله تعیین ورودی ها شامل مولفه های تعیین هدف یا اهداف (چهار گام)، مشخص کردن بازیگران یا ذی نفعان (پنج گام)، تعیین قلمرو زمانی و مکانی (چهار گام) و جمع آوری داده ها (چهار گام). مرحله آینده نگاری شامل مولفه های تجزیه و تحلیل (سه گام)، تفسیر (دو گام)، وضعیت مطلوب (دو گام) و چشم انداز (چهار گام). مرحله خروجی شامل مولفه های آماده سازی برای تصمیم گیری (سه گام) و ارزیابی و تصمیم گیری (چهار گام). و مرحله تدوین راهبردها شامل مولفه های توسعه راهبردی یا مدیریت راهبردی فناوری (پنج گام) و پیاده سازی و اجرا (پنج گام).

آب وهوا یکی از مهم ترین عوامل جغرافیایی تاثیرگذار بر امور دفاعی و نظامی است. یکی از دغدغه های فرماندهان صحنه عملیات های رزمی برای برنامه ریزی درازمدت آینده، آگاهی از تقویم اقلیم نظامی مناطق مختلف می باشد. منطقه جنوب شرق کشور به علت شرایط اقلیمی خاص مانند وقوع بادهای 120 روزه سیستان همراه با گردوخاک و محدودیت دید و نیز تاثیر توده هوای موسمی در فصل تابستان در برنامه ریزی های نظامی حائز اهمیت است. در این پژوهش به منظور آمایش اقلیم دفاعی منطقه جنوب شرق کشور، هفت ایستگاه که دارای دوره آماری بالای 30 سال بودند، انتخاب گردیده و داده های اقلیمی مربوط به پارامترهای مختلف از سازمان هواشناسی دریافت گردید. در ادامه بعد از مشخص کردن اهمیت هر یک از پارامترهای اقلیمی، وضعیت منطقه از لحاظ میزان مطلوبیت شرایط اقلیمی برای انجام عملیات های مختلف نظامی در زمان حال و نیز در افق چشم انداز 1420 مورد مطالعه قرار گرفت. نتایج و سناریوهای حاصل از پژوهش نشان داد که کمترین مطلوبیت برای عملیات های نظامی در سطح منطقه مربوط به ماه های تیر و مرداد خواهد بود، در بین ایستگاه های مورد مطالعه نیز، کمترین مطلوبیت اقلیم نظامی مربوط به منطقه زابل و زهک می باشد. همچنین بیشترین مطلوبیت اقلیم نظامی در سطح منطقه مربوط به ماه های آبان، مهر و اسفند می باشد و در بین ایستگاه های استان نیز ایستگاه های چابهار و سراوان در این ماه ها از مطلوبیت اقلیم دفاعی بیشتری نسبت به بقیه برخوردار می باشند. در نهایت به منظور پیش بینی شرایط اقلیمی در زمان آینده، دو سناریو تحت عنوان "اقلیم نظامی سخت" و "دستکاری روند طبیعی اقلیم" مطرح گردید.

سامانه فرماندهی و کنترل موجب ایجاد شبکه های مختلف (متمرکز و غیرمتمرکز) در نیروهای مسلح هر کشور گردیده تا مدیریت و فرماندهی نظامی هماهنگ را چه در زمان صلح و چه در زمان جنگ، مقدور سازد. این سامانه با بهره گیری از قابلیت ها و امکانات موجود سعی دارد تا در ایجاد هماهنگی، همکاری و مشارکت در انجام فعالیت های آفندی و پدافندی نیروهای مسلح، نقش موثر و تعیین کننده داشته باشد. محققین در این مقاله با هدف تبیین الگوی فرماندهی و کنترل هوایی در جنگ های آینده از طریق انجام پژوهشی کاربردی (تصمیم گرا) و توسعه ای (ارزش افزایی) با روش آمیخته در یک جامعه آماری 50 نفره، به دنبال پاسخ به این سوال هستند که ابعاد و مولفه های الگوی فرماندهی و کنترل هوایی در جنگ های آینده چیست. ماحصل مقاله، احصاء چهار بعد فرماندهی و کنترل، مراقبت، رایانه و ارتباطات، اطلاعات شناسایی و الکترونیکی به همراه 31 مولفه زیرمجموعه در راستای تبیین الگوی فرماندهی و کنترل هوایی در جنگ های آینده بود.

در بسیاری از سازمان های پروژه محور، طرح های برون سپاری و واگذاری فعالیت ها با اهداف تمرکز بر قابلیت های مرکزی، کوچک سازی، دستیابی به بهترین عملکرد و کنترل و شفاف سازی هزینه ها دنبال می شود. تحقیق و توسعه را می توان به عنوان یکی از افزایش دهنده های تولید کل و بازدهی در صنایع دفاعی، به ویژه کشورهای حوزه خاورمیانه تلقی کرد. انتخاب همکاران تحقیق نوعی مساله موجود در انواع موقعیت های عملی مانند برنامه ریزی تحقیق و توسعه برای آینده است. هدف این پژوهش شناسایی شاخص های تاثیرگذار بر شبکه تحقیقات دفاعی است. ابتدا با مرور ادبیات این حوزه معیارهای اصلی و زیرمعیارهای هر یک در انتخاب شبکه همکاران تحقیقاتی شناسایی گردید. در این پژوهش33 شاخص در قالب 9 عامل مورد شناسایی و روایی محتوایی آنها توسط خبرگان مورد تایید قرار گرفت. سپس با استفاده از معادلات ساختاری و نرم افزار Smart PLS مورد برازش قرار گرفت که در نهایت کلیه 33 شاخص تایید و پذیرفته شد. پس از تجزیه و تحلیل پاسخ ها مشخص گردید که معیارهای کیفیت، مالی، تعهد، اطمینان و منابع سازمان پیمانکار به ترتیب بیشترین اهمیت را در ارزیابی ها به خود اختصاص می دهند.

اقدامات آمریکا علیه ایران از قبیل کودتای 28 مرداد 1332 علیه محمد مصدق، نفوذ در ایران بین سال های 57-1332، مخالفت با انقلاب اسلامی، وقایع ناموفق طبس، بلوکه کردن دارایی های ایران، سرنگونی هواپیمای ایرباس ایران در خلیج فارس، حمله به تاسیسات نفتی ایران در خلیج فارس، کمک تسلیحاتی به عراق در جنگ با ایران، کمک به گروه های محارب ج. ا. ایران در خارج از کشور و. . . نشانه هایی از خصومت این کشور با ایران است. تمامی این ها نشانه این است که آمریکا کشوری سلطه گر است و هرگونه ایجاد رابطه با آن زمینه ساز تحقق الگوی سابق سلطه گری آمریکا را فراهم می کند. این گذشته ناخوشایند، دغدغه محققین پژوهش حاضر شده تا با بهره گیری از روش تحقیق مورد کاوی و متکی بر تکنیک های تحلیل سناریو، و با هدف شناسایی عناصر سناریوهای تهدیدهای آمریکا علیه ج. ا. ایران صورت گرفته است. یافته های حاصله از نرم افزار سناریو ویزارد تعداد 197 سناریو را ارائه نمود. از بین این تعداد سناریو، تعداد 10 سناریو پس از محاسبه نرخ ناسازگاری انتخاب گردیدند. این سناریوها با توجه به پیشران های کلیدی و اشتراک نظر خبرگان به سه سناریو تقلیل داده شد. در این مرحله بر اساس نظر خبرگان پژوهش سناریوهایی که هم پوشانی کم تری داشتند و به واقعیت نزدیک تر بودند انتخاب گردیدند.

در گذشته بیشتر عملیات های نظامی بر اساس برآوردهای اطلاعاتی، نیروی انسانی، لجستیکی و سایر برآوردها و طرح های عملیاتی طرح ریزی و اجرا می گردیدند ولی به مرور زمان با گسترش عملیات های مشترک و حتی مرکب روش های پیش بینی، طرح ریزی و تصمیم گیری نیز متنوع تر شده و توسعه یافتند. در این مقاله کاربرد روش های پیش بینی و آینده پژوهی مورد توجه قرار گرفته و روش های متنوع مورد استفاده شناسایی، معرفی گردیدند. با مرور کاربرد این روش ها در مقالات علمی 10 سال اخیر و نظرات صاحب نظران مشخص گردید که روند استفاده از روش های پیش بینی و آینده پژوهانه رو به افزایش است. بر اساس مطالعات کتابخانه ای و مصاحبه با صاحب نظران و متخصصین روش های پیش بینی و آینده پژوهی در دو گروه روش های کمی و کیفی (98 روش اولیه) شناسایی گردیدند و با استفاده از روش PCA تعداد 64 روش استخراج و با روش تحلیل اهمیت-عملکرد (IPA) وضعیت کاربرد این روش ها در تصمیم گیری محیط عملیات مشترک و مرکب محاسبه شد. نتایج تحقیق نشان می دهد که از گروه روش های کمی؛ روش های تخمین حداکثر احتمال، مدل سازی رایانه، شبیه سازی، میانگین متحرک خودهمبسته، روش های غیرخطی پیش بینی، خودهمبسته، بردار خودهمبسته بدون محدودیت، الگوریتم ژنتیک و تحلیل روند و از گروه روش های کیفی نیز روش های تحلیل میک مک، دیده بانی آینده، رویه های آینده پژوهی مشارکتی، روش های گروه-مولفه، چشم اندازسازی، بازی جنگ و تحلیل مولفه اصلی از اهمیت بالاتری برخوردار هستند. همچنین در پایان با توجه به لزوم آشنایی تصمیم گیران محیط های عملیاتی مشترک و مرکب پیشنهادهایی برای بهبود استفاده از این روش ها ارائه شده است.