پژوهشنامه نهج البلاغه
سال:1398 | دوره:7 | شماره:25 |تعداد مقالات:7

مرگ، بخشی از زندگی انسان است که اندیشیدن به آن تأثیر عمیقی بر حیات و نحوه زندگی انسان دارد؛ زیرا حیات شناسی در مرگ شناسی و مرگ اندیشی در حیات آگاهی تأثیر متقابل دارد. با درک این موضوع که امام علی(ع) صاحب رفیع ترین درجه مرگ آگاهی حضوری و مرگ باوری شهودی است؛ هدف این نوشتار، این است که با اتخاذ رویکردی توصیفی – تحلیلی، خطبه ها، نامه ها و حکمت های نهج البلاغه را مورد مداقه قرار داده تا ضمن بررسی مفهوم مرگ، آثار مرگ اندیشی را در ابعاد فردی و اجتماعی از منظر امام علی(ع) مورد واکاوی قرار دهد. ازاین رو آنچه از سخنان ایشان در باب این موضوع از نهج البلاغه قابل استنتاج است این است که مرگ اندیشی و توجه به قطعیت مرگ عاملی برای رها شدن انسان از تعلقات دنیوی و به نوعی آماده شدن برای ورود به عالم حساب است. چنین اندیشه ای می تواند عامل معنا بخش به حیات و زندگی دنیوی باشد تا با تغییر نگرش انسان ها و سوق دادن آن ها به سوی واقع نگری، جامعه ای عدالت طلب و اخلاق گرا را ایجاد کند.

این پژوهش، به هدف ترسیم اسلوب و فلسفه ی صحیح دعا، به واکاوی کتاب شریف نهج البلاغه پرداخته و دانش مربوطه را از خطبه ها، نامه ها و سخنان امام پارسایان حضرت علی(ع) جویا گشته است. نتایج حاصل از این پژوهش که با روش توصیفی تحلیلی سامان یافته، نشان می دهد که از منظر امام علی(ع)، دعا که نوعی عبادت بوده، لازم است همواره با اخلاص، توکّل و کار و تلاش همراه باشد. از گفتار و سیره ی حضرت علی(ع) دراین باره، آداب و اسلوب دعا نمودن به درگاه حق تعالی، همچون درود فرستادن بر پیامبر اکرم(ص)، شکرگزاری از نعمت های پروردگار، ذکر صفات و قدرت خداوند و درخواست با خشوع و خضوع، قابل برداشت است. در فرهنگ نهج البلاغه، فلسفه های دعا و درخواست به درگاه الهی، از قبیل دفع بلایا، اجابت حوائج، ایجاد قرب به خداوند و کسب آرامش نیز مطرح شده است. در بررسی دعاهای مولی علی(ع) در نهج البلاغه، برخی از فلسفه های محوری دعاهای ایشان از قبیل: آخرت گرایی، هدایت گرایی، استغفارگرایی و دین گرایی، روشنگری دارد.

کاربردشناختی زبان، در جهت ایجاد انگیزه ارتباطی معین بین طرفین به بررسی کلام میان متکلم و مخاطب می پردازد و از جمله جریان هایی است که در علم زبان شناسی نوین از جایگاه ویژه ای برخوردار است. در این میان «احتجاج» فرایندی ارتباطی-زبانی است که متکلم در راستای تغییر نگرش و دیدگاه های مخاطب آن را به کار می گیرد و در جهت اهداف موردنظر، اندیشه ی وی را به تکاپو وا می دارد و در این فرایند از فنون و شیوه های گوناگونی بهره می گیرد. در این جستار نگارندگان برآنند تا قابلیت شگرد احتجاج را در برخی از کلمات قصار امام علی(ع) واکاوی و تحلیل نمایند و در پایان جدول و نموداری از فراوانی استراتژی هایی که با جنبه احتجاجی در کل کلمات قصار به کار گرفته شده ارائه دهند. نتایج پژوهش نشان از آن دارد که امام علی(ع) با حفظ قوانین تطور زبان، در جهت اقناع و متقاعدسازی مخاطب خویش، از انواع استراتژی های زبانی-بلاغی بهره برده و به صورت هنرمندانه، مفاهیم اخلاقی، عبادی، اعتقادی، اجتماعی و تربیتی موردنظر خویش را در قالب مناسب ترین واژگان مطرح می نماید. دیگر اینکه گاه در کلام حضرت(ع) درهم تنیدگی استراتژی های زبانی و بلاغی دیده می شود که نمایانگر توانش زبانی و کاربردشناختی وی است.

از بارزترین وجوه زیباشناختی استعاره، قابلیت «تفسیرپذیری» در آن است. مراد از تفسیرپذیری، خاصیتی است که به موجب آن، امکان مشارکت خواننده در تکمیل معنا و تصویر استعاره و در نتیجه تعامل او با نویسنده فراهم می شود. این ویژگیِ استعاره در متونی همچون خطبه های نهج البلاغه نمود بیشتری دارد، زیرا اولین مشخصة متون خطابی، ارتباط نویسنده با خواننده است. نویسنده با بهره گیری از ابزارهایی همچون استعاره تلاش می کند تا خواننده را به سوی انجام عملی که شناخت لازم را دربارة آن عمل به او ارائه کرده، بر انگیزد. ازاین رو، در فرایند ترجمة متون خطابی، حفظ جنبة زیباشناختی استعاره، یک امر ضروری و البته شرط مقبولیت ترجمه به حساب می آید. پژوهش حاضر با تکیه بر روش توصیفی تحلیلی و با استناد به راهبردهای هفتگانة نیومارک، ترجمة استعاره را در خطبة سوم نهج البلاغه و در سه ترجمة شهیدی، دشتی و گرمارودی مورد بررسی قرار داده است. برآیند این پژوهش نشان می دهد که برای حفظ زیباشناسی مبتنی بر تفسیرپذیری استعاره، روش هایی مناسب است که محصول استعاری تری ارائه می دهند. بدین ترتیب که ترجمة تحت اللفظی (برای استعاره ای که بنا بر تصورات و تجربیات تقریباً مشترک میان دو زبان بنا شده باشد)، ترجمه به استعاره ای همسان و برابر (برای استعارة فرهنگ بنیاد که دامنة زیباشناختی آن از محدودة گویشوران زبان مبدأ تجاوز نمی کند) و ترجمه به تشبیه (برای مترجمی که توان جستن یا ساختن استعاره ای برابر را ندارد) پیشنهاد می شود. نتایج ارزیابی عملکرد مترجمان حاکی از آن است که گرمارودی به دلیل بیشترین استفادة صحیح و مناسب از روش های اوّل تا سوّم نیومارک، در حفظ تفسیرپذیری استعاره موفقیت بیشتری داشته است.

کارآمدی و خلاقیت کارگزاران و مدیران از عوامل مهم و اساسی در کارایی نظام های سیاسی است که همیشه موردتوجه متفکران این حوزه بوده است. نگاه توحیدی حضرت امیرالمؤمنین علی(ع) به ساختار حکومت و ایفای نقش اساسی آن در شکل گیری رفتار و اخلاق جامعه و سرنوشت مادی و معنوی مردم، ایجاب می کند در گزینش و به کارگیری نیروی ارزشی که به عنوان سرمایه در اختیار مجموعه نیروی انسانی قرار می گیرد، شاخص هایی مدنظر قرار گیرد. این نوشتار به روش توصیفی تحلیلی از نگاه حضرت امیر(ع) به برخی از شاخص های نیروی انسانی کارآمد اشاره می کند که مجموعه نیروهای انسانی با عنایت به این ویژگی ها می توانند برای مجموعه تحت امر خود یک سرمایه سیاسی کارآمد گزینش کنند. نتیجه ی حاصل از این نگاشت آن است که با شاخص هایی چون دینداری، ایمان به هدف، اخلاص در عمل، شایستگی در تخصص و تعهد، صبور و مقام در برابر مشکلات، کاردان کار بلد، خستگی ناپذیری در کارها، انقلابی ولایتمدار و مردمی بودن، می توان نیروی کارآمد طراز نظام اداری علوی انتخاب کرد.

تشکیل حکومت صفوی، اوضاع و شرایط مساعدی را برای توجه هرچه بیشتر اندیشمندان این عصر، نسبت به معارف عالم تشیع، فراهم آورد. در این میان، توجه به اندیشه های امام علی(ع)، در نهج البلاغه، از اهمیت به سزایی برخوردار است. به طوری که اندیشمندان حامی این حکومت، در تحلیل ها و تبیینات خود، به خصوص در ارتباط با امر حکمروایی و مؤلفه های آن، به این اندیشه ها، توجه زیادی داشتند. از جمله ی این اندیشمندان، محقق سبزواری است که با تألیف کتاب روضه الانوار عباسی، در قالب رساله ای اندرزنامه ای، از دیدگاه های امام علی استفاده نموده و تأکید ویژه ای بر این اندیشه ها داشته است. با این رویکرد، سبزواری، در بخش های مختلف کتاب خود، درصدد برآمده تا راه کارهای لازم در امر حکمروایی را برای پادشاه صفوی تبیین نماید. در این مقاله که با بهره مندی از روش کتابخانه ای و تحلیلی سامان یافته، تلاش شده تا تأثیرپذیری محقق سبزواری، از اندیشه های امام علی(ع) در امر حکمروایی و مؤلفه های آن، موردبررسی قرار گیرد. درواقع این بررسی نشان می دهد که سبزواری در تبیین آراء خود، در موارد متعدد از اندیشه های امامع) بهره برده است.

نقش شناخت در انگیزش انسان به سوی عمل یکی از مهم ترین ایده های سقراط است. او برای شناخت، مراتب مختلفی قائل است و بالاترین مرتبه یآن را خودشناسی معرفی می کند. سقراط معتقد به وحدت معرفت و فضیلت است و قابلیت اصلی انسان را معرفت و منشأ اصلی عمل اخلاقی را شناخت و معرفت می داند. از نظر او هیچ کس عالمانه مرتکب عمل نادرست نمی شود. شناخت صحیح که سقراط آن را معرفت می نامد، منجر به انگیزش انسان به سوی افعالی چون احساس مسئولیت در قبال جامعه، تأثیر در ارتباط انسان با خدا و نوع دعا کردن و نیایش با او و تمام افعال خوب می شود. اگر این دیدگاه سقراط به مبانی اخلاق اسلامی در کلام امیرمؤمنان(ع) عرضه شود بخش هایی از آن مانند آنچه مورد اشاره واقع شد، قابل تأیید است؛ اما مهم ترین بخش آن یعنی علیّت تامه شناخت، جهت انگیزش اخلاقی، مورد تأیید نیست. در این مقاله نظریه ی سقراط در خصوصِ انگیزش اخلاقیِ مبتنی بر شناخت، با استفاده از کلام امام علی(ع) مورد نقد و بررسی قرار گرفته و تفاوت این دو دیدگاه تبیین شده است. دیدگاه سقراط در خصوص ذو مراتب بودن شناخت و یکسان نبودن تأثیر این مراتب در انگیزش انسان و سببیت شناخت جهت انجام عمل متناسب تأیید امام علی (ع) را به همراه دارد و عدم کفایت شناخت جهت انگیزش اخلاقی انسان و توجه ویژه به نقش شناخت های مرتبط با حواس ظاهری از مهمترین وجوه امتیاز دیدگاه امیر مؤمنان (ع) نسبت به دیدگاه سقراط است.