تحقیقات حمایت و حفاظت جنگلها و مراتع ایران
سال:1398 | دوره:17 | شماره:1 (پیاپی 33) |تعداد مقالات:8

پروژه های سدسازی می تواند از طریق کاهش یکپارچگی و افزایش ازهم گسیختگی منطقه بر عملکرد سیمای سرزمین تأثیر بگذارد و در پی آن ساختار محیط زیست منطقه را متأثر کند. کمی سازی این تغییرات با استفاده از سنجه ها انجام می شود و گوناگونی آنها باعث کاربرد گسترده آنها در مطالعات اکولوژیکی و حل مسائل کاربردی زیست محیطی می شود. هدف این تحقیق بررسی روند تغییرات ساختاری پوشش جنگلی در حوزه آبخیز شفارود با توجه به احداث سد شفارود است. به این منظور سه تصویر ماهواره لندست در فصل اوج رشد پوشش گیاهی متعلق به سال های 2013، 2000 و 2017 استفاده شد و تصحیح های هندسی و اتمسفری اعمال و با روش طبقه بندی حداکثر احتمال، نقشه کاربری اراضی منطقه برای هر مقطع زمانی تهیه شد. نقشه های کاربری به ترتیب دارای صحت کلی و ضریب کاپای بالاتر از 86% و 83/0 بودند. سپس تجزیه وتحلیل سنجه ها شامل مساحت کلاس (CA)، تعداد لکه، حاشیه کل، تراکم حاشیه و میانگین اندازه لکه در سطح کلاس جنگل انجام شد. نتایج بیانگر افزایش ازهم گسیختگی و نامساعد شدن شرایط زیستگاهی و جایگزینی گسترده پوشش های جنگلی با مناطق بدون پوشش است. نتایج همچنین نشان داد که کاهش تعداد لکه های جنگلی مابین سال-های 2013 تا 2017، تخریب متمرکز در کوتاه مدت در محل احداث پروژه را ایجاد کرده، این در حالی است که هنوز ساختمان سد و نیازمندی های آن مانند دسترسی ها کامل نشده است. برای حفظ منابع طبیعی باید روند توسعه را با محدودیت ها و قابلیت های اکوسیستم از طریق مطالعات دقیق محیطی، ارزیابی و توضیح پروژه ها بر محیط زیست و ارائه روش های کاهش و جبران آثار مخرب پروژه های توسعه ای هماهنگ نمود.

تنش خشکی شدید، موجب محدود شدن رشد گونه های گیاهی ازجمله درختان بلوط شده و همزمان با شروع ضعف، هجوم آفات و امراض و در نهایت مرگ آنها اجتناب ناپذیر است. بهره گیری از روش های ذخیره نزولات، آب مورد نیاز رشد گیاه را در خاک فراهم می کند. در این تحقیق امکان استفاده از دو روش ذخیره نزولات جوی بصورت بانکت های خطی و هلالی برای مقابله با شرایط بحرانی جنگل های در معرض خطر خشکیدگی بلوط، واقع در بخش چوار استان ایلام، در مقایسه با شاهد (بدون ذخیره) در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 3 تکرار و 3 تیمار بررسی شد. در ابتدا مشخصات درختان، وضعیت خاک و میزان رطوبت آن اندازه گیری شد و در طول دوره چهارساله هم مقادیر رطوبت خاک ماهانه و وضعیت سلامت درختان ارزیابی و ثبت شد. نتایج آزمایش نشان داد که رطوبت خاک در سال کم بارش تقریباً متناسب با میزان کاهش بارندگی کاهش می یابد، به طوری که در ماه های گرم، بحران کاهش رطوبت حتی به عمق بیش از یک متری خاک می رسد. مقایسه تغییرات میانگین رطوبت خاک حکایت از اثر معنی دار روش های ذخیره باران در افزایش رطوبت خاک به میزان 21 درصد در روش بانکت خطی و 39 درصد در روش بانکت هلالی داشت. بررسی تغییر درجه شادابی و سلامت درختان نشان داد که بین تیمار ذخیره نزولات و تیمار شاهد در سطح اعتماد 95 درصد اختلاف معنی دار وجود دارد که حکایت از تأثیر مثبت ذخیره نزولات در تغییر درجه سلامت درختان دچار خشکیدگی دارد. بنابراین ذخیره نزولات جوی برای افزایش رطوبت خاک و بهبود سلامت و شادابی درختان دچار خشکیدگی، قابل توصیه است.

زیر حوزه آبخیز پلاسجان در غرب حوزه آبخیز گاوخونی بین استان های اصفهان و چهارمحال و بختیاری واقع شده و دارای پهنه های جنگلی است. اکوسیستم جنگلی، دارای کارکردهای متنوعی مانند کنترل رواناب ها، گردشگری و تأمین زیستگاه حیات وحش است. بنابراین تعیین قابلیت اراضی برای حفاظت، احیاء و توسعه جنگل از طریق مدل سازی قابلیت جنگل داری سطح زمین ضروریست. برای دستیابی به این هدف و کاهش مقدار عدم قطعیت در تهیه مدل، از روش ترکیبی ارزیابی چند معیاره و فرایند تحلیل سلسله مراتبی فازی استفاده شد. معیارها بر اساس نظر کارشناسان و مرور منابع، تعیین وزن های آنها به روش تحلیل سلسله مراتبی فازی مشخص و معیارها و زیرمعیارها به صورت فازی و محدودیت ها به روش بولین استاندارد شد. بلایه های اطلاعاتی با استفاده از مدل ترکیب خطی وزن دار با یکدیگر ترکیب و با اعمال طبقه بندی دوباره بر روی مدل تهیه شده، نقشه قابلیت جنگل داری اراضی تهیه شد. بررسی نقشه های تولید شده نشان داد مناطق با قابلیت خیلی زیاد برای فعالیت های جنگل داری، 6/9 درصد کل منطقه و منطبق با پراکنش فعلی جنگل ها بوده که به دلیل مناسب بودن معیارهای ارزیابی، بیشتر در نواحی جنوب غربی قرار گرفته اند. نتایج این مقاله نشان داد، با وجود اینکه در این مطالعه از روش ترکیب خطی وزن دار با حداکثر جبران استفاده شد، اما به دلیل محدودیت نسبی موجود در بعضی از معیارها مانند بالا بودن مقدار آهک خاک، شیب و ارتفاع زیاد و کم بودن دما در برخی از نواحی، 77 درصد کل منطقه دارای قابلیت متوسط و کمتر برای فعالیت های جنگل داری است.

استان خوزستان مهمترین رویشگاه پده (P. euphratica) در کشور محسوب می شود. طی سال های 90-1387، فون آفات پده و دشمنان طبیعی آنها در سه ایستگاه تعیین شده در رویشگاه های طبیعی این استان مطالعه شد. نمونه برداری از حشرات در طول فصول رویش گیاه میزبان به فاصله هر 15-30 روز یکبار و به روش های متداول مانند جمع آوری مستقیم از روی گیاه میزبان، به کارگیری تله اشنایدر، جمع آوری و بررسی شاخه های آلوده پده و پرورش مراحل نابالغ حشرات روی نهال های گلدانی انجام شد. نمونه های جمع آوری شده برای شناسایی یا تأیید نام علمی به مراجع صلاحیت دار داخلی و خارجی ارسال شد. در مجموع 23 گونه از بندپایان آفت متعلق به 5 راسته و 16 خانواده، همچنین 12 گونه بندپای شکارگر از 5 راسته و 7 خانواده به شرح ذیل جمع آوری و شناسایی شدند. در میان آفات معرفی شده، تعداد 11 گونه از نظر آلودگی و خسارت از اهمیت بیشتری برخوردار بوده که در بین آنها، 8 گونه به طور مشترک در سه رویشگاه مورد مطالعه وجود داشتند. تعدادی از این آفات با میزبانی پده برای اولین بار از استان خوزستان گزارش می شوند. Gypsonoma euphraticana Aims., Gypsonoma spp., Lithocolletis sp., Phyllocnistis sp., Cerura vinula L., Harpyia leucotera Stichel, Egeirotrioza intermedia Baeva, Egeirotrioza ceardi (Bergevin), Egeirotrioza sp., Syntomoza unicolor (Loginova & Parfentiev), Chaitophorus euphraticus Hodjat, Pachypappa sp., Salicicola kermanensis Lndgr., Diaspidiotus slavonicus (Green), Ceroplastes rusci (Linnaeus), Monosteira unicostata (Muls. & Rey), Apodiphus amygdali Germar, Tetranychus urticae Koch, Melanophyla picta Pall., Capnodis miliaris Klug, Microcerotermes buettikeri Chhotani & Bose, Microcerotermes diversus Silvestri, Anacanthotermes vagans (Hagen), Coccinella undecimpunctata L., Coccinella septempunctata L., Chilochorus bipustulatus L., Scymnus sp., Orius laticollis (Reuter), Anthocoris sp., Deraeocoris (Phaeocapsus) pilipes (Reuter), Deraeocoris sp., Chrysoperla carnea Steph., Anystis baccarum (Linn), Xysticus sp., Cheiranthium sp.

پدیده خشکیدگی درختان بلوط در جنگل های زاگرس یکی از مشکلات اساسی اکوسیستم این منطقه است. در این پژوهش به ارزیابی و پیش بینی خشکیدگی جنگل های بلوط زاگرس میانی (بخش لرستان) با رویکرد تغییر اقلیم و با استفاده از شاخص های DVI، GEMI، IPVI، MSAVI2، NDVI، EVI، OSAVI، Sarvi2، SR و VHI پرداخته شد. در این راستا برای 110 نقطه از جنگل های بلوط لرستان این شاخص ها استخراج گردید و درنهایت ماتریسی به ابعاد 110×345 طی دوره 2000 تا 2016 تشکیل شد. سپس برای پیش بینی روش های فازی و شبکه عصبی ارزیابی شد و هریک که خطای کمتری داشت مبنای پیش بینی برای دوره 2017 تا 2030 قرار گرفت. همچنین به منظور شناسایی نواحی خشکیدگی از روش های تحلیل خوشه ای و ممیزی و برای بررسی نوسان ها از تحلیل طیفی بهره گرفته شد. نتایج حاصل نشان داد که شاخص های خشکیدگی در بیشتر موارد از روند افزایشی برخوردار بوده است. نتایج تحلیل خوشه ای نیز نشان داد که خشکیدگی جنگل های بلوط در چهار ناحیه (فاقد خشکیدگی، با خشکیدگی نرمال، با خشکیدگی زیاد و با خشکیدگی بسیار زیاد) قابل تقسیم است. بررسی نوسان های حاکم بر نواحی خشکیدگی نیز حکایت از وجود چرخه های کوتاه مدت اغلب 2 تا 4 ساله نوسان ها بر شاخص های خشکیدگی داشت. ارزیابی شبکه عصبی و روش فازی نیز نشان داد که روش شبکه عصبی روش مناسب تری برای پیش بینی شاخص های خشکیدگی است و نتایج پیش بینی بیانگر آن است که در دوره آینده بیشتر شاخص های خشکیدگی در منطقه روند افزایشی را تجربه خواهند کرد.

این پژوهش به منظور شناسایی و بررسی تنوع گونه ای حشرات بذرخوار گیاهان مرتعی لگومینوز (Fabaceae) استان خراسان شمالی در طی سال های 1395-1394 با نمونه برداری های هفته ای از فروردین تا شهریور هر سال انجام و شاخص های تنوع زیستی با استفاده از نرم افزار SDR محاسبه گردید. طی این تحقیق 25 حشره بذرخوار شناسایی شد که به راسته های Hymenoptera، Coleoptera، Lepidoptera و Heteroptera تعلق داشتند. نتایج نشان داد از 4421 حشره بذرخوار جمع آوری شده، بیشترین تعداد به ترتیب از بذرهای لگوم هایAstragalus suluklensis (Frey& Sint)، به تعداد 593 نمونه (متعلق به 10 گونه)، BoissA. macropelantus به تعداد 303 نمونه (متعلق به 7 گونه) و Bung A. iranicus به تعداد 513 نمونه (متعلق به 4 گونه) خارج شد. زنبورهایBruchophagus mutabilis (Nikolskaya, 1952) و Fedoseev, 1954))B. astragali و سوسک Bruchidius virgatus (Fahraeus, 1839) به ترتیب با فراوانی نسبی 35/35، 58/9 و 05/7 درصد بیشترین فراوانی را در میان حشرات بذرخوار داشتند. بر اساس شاخص های تنوع گونه ای آلفا قرق سیساب، سالوک و پارک حفاظت شده ساریگل بیشترین و مناطق جاجرم و دامنه های جنوبی پارک ملی گلستان کمترین تنوع گونه ای را داشته، همچنین ارتفاعات 1200 تا 1800 متر نسبت به سایر ارتفاعات تنوع گونه ای بیشتری داشتند. در بین حشرات بذرخوار زنبورهای Bruchophagus mutabilis و B. astragaliبا80 درصد خسارت، زنبور بذرخوار Zerova, 1992 B. dahuricus تا 45 درصد خسارت، سوسک های بذرخوار Bruchidus virgatus، B. lukjanovistsci (Ter-Minassian, 1969) و (Boheman, 1829) B. astragali تا 60 درصد خسارت و پروانه بذرخوار Etiella zinckenella (Treitschke, 1832) تا بیش از 90 درصد خسارت از مخرب ترین حشرات بذرخوار بودند.

سلول های خونی فاکتور مهم دفاع حشره در برابر عوامل بیگانه مانند قارچ ها، باکتری ها، یا ذرات سموم هستند. مطالعه مرفولوژی سلول های خونی و فراوانی آنها به عنوان اولین گام در شناخت ویژگی های دفاع سلولی حشرات ضروریست. در این تحقیق، انواع سلول های خونی و جمعیت آنها در همولنف لارو سوسک شاخک بلند رزاسه Osphranteria coerulescenseو کرم خراطZeuzera pyrina بررسی شد. چهار نوع هموسیت شامل پروهموسیت، پلاسموتوسیت، گرانولوسیت و اونوسیتویید در همولنف هر دو آفت شناسایی شدند. اسفرولوسیت ها در همولنف کرم خراط مشاهده شدند. پدوسیت ها (نوعی پلاسموتوسیت) در لاروهای سن دوم و سوم سوسک شاخک بلند رزاسه وجود داشتند. پروهموسیت ها به عنوان سلول های بنیادی، سلول هایی کوچک بوده و اغلب مدور با هسته مرکزی مشاهده شدند. پلاسموتوسیت ها ظاهر چندشکلی داشته و به همراه گرانولوسیت ها فراوان ترین سلول های همولنف سوسک شاخک بلند رزاسه و کرم خراط بودند. گرانولوسیت ها دارای اندازه های متغیر و اغلب کروی یا تخم مرغی شکل با هسته درشت بودند و بیشترین فراوانی را در لاروهای سنین بالای کرم خراط داشتند. اونوسیتوییدها نیز به صورت سلول هایی کوچک تا متوسط و تخم مرغی شکل با هسته جانبی مشاهده شدند. اسفرولوسیت ها معمولاً سلول هایی گرد یا کشیده و بزرگ تر از گرانولوسیت ها بودند. شمارش کل سلول های خونی در مراحل مختلف لاروی هر دو حشره نشان داد که تعداد سلول ها با سن لاروی ارتباط مستقیم داشت. تعداد کل سلول ها در سن سوم سوسک شاخک بلند رزاسه و سن پنجم کرم خراط بیشتر از سایر سنین لاروی بود. با شمارش تفریقی سلول ها، فراوانی پلاسموتوسیت ها و گرانولوسیت ها در همه سنین لاروی از سایر سلول ها بیشتر بود. این یافته ها می تواند در راستای ایمنی شناسی سوسک شاخک بلند رزاسه و کرم خراط آنها مؤثر باشد.

پوشش جنگلی زاگرس یکی از مهمترین اجزای اکوسیستم زاگرس بوده که نقش مهمی در حفاظت آب و خاک این منطقه ایفا می کند. خشکسالی به عنوان یکی از مخاطرات اقلیم شناختی، می تواند تأثیرات چشم گیری روی پوشش جنگلی داشته باشد. ازاین رو آشکارسازی پویایی مکانی جنگل در پاسخ به خشکسالی بسیار مهم است. هدف اساسی این تحقیق آشکارسازی پویایی مکانی پوشش جنگلی لرستان در پاسخ به تغییرات سالانه خشکسالی است. در این راستا مقادیر شاخص بارزشده پوشش گیاهی (EVI) از تصاویر لندست 5 و 8 برای دوره آماری 2000-2017 استخراج گردید. شاخص بارش استاندارد شده (SPI)، برای دوره آماری مذکور با استفاده از آمار بارش ماهانه 9 ایستگاه سینوپتیک منطقه محاسبه شد. با استفاده از تحلیل همبستگی مکانی ارتباط بین مساحت سالانه پوشش جنگلی و شاحص خشکسالی بررسی شد و در نهایت تابع حساسیت تغییرات مکانی پوشش جنگلی با برازش یک مدل خطی به دست آمد. نتایج حاصل از نمونه برداری های میدانی نشان داد که آستانه EVI > 0. 4 را می توان به عنوان آستانه پوشش جنگلی استان در نظر گرفت. تحلیل همبستگی بیانگر آن بود که سری زمانی 18 ساله پوشش جنگلی، 68/0 با شاخص SPI همبستگی داشته است که این میزان همبستگی در سطح اطمینان 95/0 معنی دار بوده است. نتایج حاصل از توسعه تابع حساسیت به تغییرات شاخص SPI بیانگر آن بود که پهنه پوشش جنگلی دارای آستانه سبزینگی تعیین شده، حساسیت قابل توجهی به خشکسالی دارد، به نحوی که به ازای هر 1/0 واحد تغییر در شاخص SPI میزان مساحت پهنه پوشش جنگلی 14880 هکتار در همان جهت تغییر خواهد کرد.