مطالعات تاریخ انتظامی
سال:1396 | دوره:4 | شماره:15 |تعداد مقالات:6

عصر رضاشاه دوره جدیدی در منازعات حکومت مرکزی با ایلات و عشایر بود. رضاشاه که در روند اوضاع آشفته کشور روی کار آمده بود، سعی در تمرکزگرایی و ایجاد کشوری بهسبک ممالک مدرن اروپایی داشت. یکی از اقدامات وی برای تحقق این هدف اسکان ایلات و عشایر بود. در این میان، لرستان از اهمیت ویژهای برای رضاشاه برخوردار بود. برای اسکان دادن ایلات و عشایر لرستان، خلع سلاح آنان شرط لازم اجرای این امر بود. حضور قوای نظامی رضاشاه در لرستان و خلع سلاح عشایر این منطقه از سال 1302 ش. آغاز و تا سال 1312 ش. و در دو مرحله بهطول انجامید. در این پژوهش بهشیوه توصیفی-تحلیلی، تاثیر خلع سلاح عشایر لرستان در دوره رضاشاه بر اسکان آنها بررسی شده است. یافته پژوهش نشان می دهد که فوریترین تاثیر طرح خلع سلاح در منطقه لرستان، برهم خوردن ساختار اجتماعی و از جمله تضعیف پایگاه اجتماعی روسای عشایر لر، بروز شورشهای متعدد، اعدام و سرکوب عشایر منطقه و در ادامه نشانگر اقدامات عمرانی دولت برای بهانجام رساندن طرح خلع سلاح و اسکان نهایی ایلات و عشایر بوده است.

حکومت ایران قرن های متمادی متکی بر نیروی عشایر و ایلات بود. نوع آموزش و انضباط نظامی این نیروها و نحوه ساماندهی آنان به گونه ای بود که در خوش بینانه ترین حالت، تنها در درگیری های داخلی می توانست به صورت محدود کارایی داشته باشد؛ زیرا این قوا، به طور سنتی تحت امر روسای قبایل بودند و در ماهیت، قوای گریز از مرکزی بودند که در مقابل بسط قدرت حاکمیت مرکزی مانعی اساسی محسوب می شدند. ازاین رو، حکومت ها برای گسترش حوزه اقتدار خود، سعی در تضعیف ایلات و عدم اتکا بر نیروی نظامی آنان و ایجاد ارتشی مستقل و قایم به ذات و تحت فرمان پادشاه نیاز داشتند. در دوران قاجار که خود با قدرت ایلیاتی قجریان روی کار آمده بود، از دوران فتحعلی شاه در اثر برخورد نظامی با قوای نوین اروپایی در جنگ ایران و روس، اندیشه تشکیل قوای نظامی جدید شکل گرفت؛ اما به تدریج با رقابت های بی امان روسیه و بریتانیا برای کسب بیشترین پایگاه نفوذ در ایران و به تبع بر نیروی نظامی ایران، اصلاحات صورت گرفته نیز به نتیجه مطلوب خود نرسید. چنانچه در دوره مظفرالدین شاه که خود به نوعی یک دوران گذار و نقطه عطف و بستر تغییر بنیان قرن ها سلطنت در ایران محسوب می شود، وضعیت ارتش ایران به دلایلی رو به انحطاط نهاد. ازاین رو، مقاله حاضر درصدد است با شیوه توصیفی تحلیلی تاریخی به این سوال پاسخ دهد که به چه دلایلی ارتش ایران در دوره مظفری راه انحطاط را پیمود. به دنبال این سوال؛ ضمن توصیف وضعیت ارتش ایران در دوره مظفری، به دلایل انحطاط ارتش ایران در دوره مورد بحث میپردازیم. نتایج و دستاوردهای پژوهش حاضر نشان میدهد که عواملی چون بی انضباطی، نبود آموزش نظامی، نبود تجهیزات مدرن و بی توجهی به امور نظامی در انحطاط ارتش ایران در دوره مظفری نقش داشته است.

یکی از معاهدات قابل تامل و تاسف آوری که در دوران قاجاریه از سوی امپراتوری روسیه بر ایران تحمیل و بخش خاوری دریای خزر، بین « ترکستان » است. این قرارداد در پی تصاحب گستره « آخال » شد، قرارداد میرزا سعیدخان موتمن الملک انصاری وزیر امور خارجه ایران و ایوان زینوویف وزیرمختار روسیه در تهران منعقد شد. این مقاله درصدد است تا با شیوه توصیفی-تحلیلی، نتایج و پیامدهای امنیتی معاهده آخال 1260 ش) را مورد تجزیه وتحلیل قرار دهد و همچنین نقش استعماری انگلستان در انعقاد این قرارداد) ننگین را بررسی نماید. یافته های این پژوهش نشان می دهد انعقاد این معاهده زمینه های تجزیه ایالات شمال شرقی از طرف روس ها و فشار و نفوذ روس ها در ایران را افزایش داد که نمود عینی آن در قرارداد سال 1907 م و طرح تجزیه ایران به سه قسمت شمالی و جنوبی و منطقه مرکزی بی طرف نمایان شد. همچنین نقشه انگلستان در انعقاد این قرارداد بسیار موثر بوده که با واگذاری نقاط ترکمن نشین شرق دریای خزر به روسیه از نفوذ روسیه به مناطق جنوبی ایران که تحت نفوذ انگلستان در ایران بود، پیشگیری نمود.

هم زمان با قدرت یابی آقامحمدخان و ادعاهای روسها بر قفقاز-که در درون مرزهای ملی و اعتقادی ایرانیان جای داشت-حملات ترکمنها به خراسان بزرگ، غارت منطقه و به اسیری بردن زنان و مردان و شیوع حکومت ملوک الطوایفی در گوشه و کنار ایران، ضرورت احیای مرزهای تاریخی ایران اهمیت به سزایی برای مردم کشور ایران پیدا کرد. آقامحمدخان با آگاهی از این واقعیت، مهم ترین هدف خود از مبارزات طولانی را احیای مرزهای تاریخی ایران عنوان کرد. این مقاله به شیوه توصیفی-تحلیلی، به بررسی اقدامات آقامحمدخان قاجار برای احیای مرزهای تاریخی ایران، اهداف و نتایج حاصل از آن پرداخته است. یافته ها نشان می دهد آقامحمدخان قاجار درک و دریافت درستی از مرزهای ایران در دوره باستان و صفویه و اهمیت آن برای تشکیل حکومت جدید داشت. او اصلی ترین برنامه حکومتی خود را احیای مرزهای تاریخی ایران اعلام کرد و تلاش کرد لشکرکشی ها و اقدامات خود در طول سلطنت را از این طریق مشروع سازد.

دولت مرکزی غزنوی، باوجود امپراتوری قدرتمند، در اواخر حکومت خود در خراسان، با مشکلات بسیاری مواجه بود و در این میان خطر حضور ترکان سلجوقی برای غزنویان، تهدید بسیار مهمی بود. بررسی ابعاد امنیتی، انتظامی و اقتصادی شهرها ازجمله خراسان به عنوان یکی از مباحث محوری در تاریخ، در این دوران دارای اهمیت است. غزنویان در انطباق دادن سیاست های خود با علایق اقتصادی و سیاسی خراسان ناموفق بودند. هزینه سنگین دربار غزنوی سبب اخاذی مبالغی هنگفت از رعایا و مصادره اموال ثروتمندان توسط محصلان مالیاتی دستگاه غزنوی میگردید. از طرفی گروه های فشار که در دشت های ماوراءالنهر در پی دست یابی به چراگاه های مناسب و فرار از دست غارتگری های غزان بودند؛ خراسان را مامن امیال خود قرار دادند. پرسش اساسی پژوهش حاضر این است که هنگام ورود سلجوقیان به مرزهای شرقی ایران به ویژه خراسان، وضعیت امنیتی، انتظامی و اقتصادی این سرزمین چگونه بوده است؟ این مقاله به روش توصیفی-تحلیلی و با استناد به منابع تاریخی نشان می دهد که با توجه به هرج ومرج های ناشی از حمله های ترکمن ها به خراسان و همچنین درگیری های درون حکومتی غزنویان، اوضاع امنیتی و انتظامی خراسان در این دوران نامناسب بوده و آسیب های مختلفی همچون عدم وجود امنیت در شهرها و راه های ارتباطی و تجاری، بیکاری، عدم احترام به حق مالکیت، فساد، احتکار، قحطی، گرسنگی، از بین رفتن زمین های کشاورزی و بازارها را می توان به عنوان مهم ترین آسیب های اقتصادی در خراسان به هنگام ورود سلجوقیان یاد کرد.

شهرستان قلعه گنج که در جنوبیترین نقطه استان کرمان واقع شده ازجمله مناطقی است که به واسطه شرایط خاص جغرافیایی یعنی هم مرزی با سیستان و بلوچستان همواره مستعد ورود اشرار و قاچاقچیان مواد مخدر بوده است. ازاین رو برقراری نظم و امنیت در این منطقه مسئله بسیار مهمی بوده که در هر یک از ادوار تاریخی بنا به توجه دستگاه حکومت از شدت و ضعف برخوردار بوده است. مسئله اصلی پژوهش حاضر، بررسی وضعیت امنیت این منطقه در سده حاضر است تا بر اساس آن مشخص شود که حکومت در هر زمانی با چه سازوکارهایی امنیت این منطقه خاص را برقرار کرده است؟ بر اساس یافته-های تحقیق، شهرستان قلعه گنج به واسطه هم جواری با مناطق سیستان و بلوچستان و از سویی شهرهایی چون بم همواره شاهد حضور اشرار و راهزنان و به تبع آن نیروی سپاهی و نظامی بوده است. در هر یک از ادوار تاریخی امنیت این منطقه به گونه ای متفاوت تامین شده است.