زمین شناسی ایران
سال:1400 | دوره:15 | شماره:59 |تعداد مقالات:7

داده های مغناطیسی حاصل از برداشت های هوابرد، پس از طی مراحل پردازش نیاز به تفسیر دارند. مهم ترین اطلاعاتی که از مرحله تفسیر به دست می آیند، عمق و موقعیت افقی بی هنجاری ها در زمین است. روش های گوناگونی برای به دست آوردن این اطلاعات ابداع و توسعه یافته اند. یکی از این روش ها، روش واهمامیخت اویلر است که بر مبنای معادله همگن اویلر ایجاد شده است. روش اویلر یکی از روش های نیمه خودکار سریع برای تعیین عمق بی هنجاری های مغناطیسی و گرانی مدفون است که نتایج حاصل از آن به شدت به شاخص ساختاری، اندازه پنجره اویلر و خطای محاسبه عمق وابسته است. این روش به خوبی، عمق و روند تغییرات عمق بی هنجاری ها را مشخص می کند. اطلاعات زمین شناسی منطقه مورد مطالعه در کاربرد این روش پراهمیت است. در این روش از میدان پتانسیل و مشتقات مرتبه اول آن در جهت های مختلف برای تعیین موقعیت و عمق چشمه میدان پتانسیل استفاده می شود. در این مقاله، با استفاده از این روش، عمق و مرزهای بی هنجاری ها در منطقه دریاچه بلاچفورد واقع در کشور کانادا مورد بررسی قرار گرفته است. پاسخ های به دست آمده نشان دهنده این است که اغلب بی هنجاری ها در این منطقه دارای عمق کم تا متوسط هستند.

در این مطالعه، مدل سازی نگار انحراف سرعت بازسازی شده از نگارهای چاه پیمایی، برای تعیین انواع تخلخل موجود در سازندهای کربناته کنگان و دالان در یکی از میادین مرکزی خلیج فارس انجام شد. برای این منظور اطلاعات مغزه یک چاه شامل تخلخل، تراوایی و مطالعات پتروگرافی مقاطع نازک، به همراه نگار های چاه پیمایی از 12 چاه دیگر مورد استفاده قرار گرفت. با استفاده از بازسازی نگار انحراف سرعت بر اساس نگارهای چگالی، نوترون و صوتی، سه زون انحراف سرعت با ویژگی تخلخل مشخص و یک زون بدون تخلخل شناسایی شد. مدل سه بعدی نگار انحراف سرعت پیش بینی شده در محل چاه ها نشان داد که زون K1 بیشتر متراکم و بدون تخلخل، در بعضی موارد دربرگیرنده تخلخل قالبی و تا حدود اندکی تخلخل بین بلوری است. این نوع تخلخل ها در اثر کاهش سطح آب دریا در انتهای این واحد در نتیجه، انحلال و دولومیتی شدن تشکیل شده است. زون مخزنی K2 بیشتر دربرگیرنده تخلخل بین بلوری و به مقدار خیلی کمتر تخلخل قالبی است که نشان دهنده دولومیتی شدن در عمق کم آب در اغلب بخش های این واحد است. بخش K3، بیشتر دربرگیرنده بخش متراکم و بدون تخلخل، تخلخل قالبی و به مقدار کمتر تخلخل شکستگی در بخش پایینی خود می باشد. زون مخزنی K4 در بخش های بالایی دارای تخلخل از نوع بین بلوری و بین ذره ای است که در عمق کم آب در انتهای تشکیل این واحد ایجاد شده اند. تخلخل های قالبی در اثر انحلال در بخش پایینی آن، در محیط دیاژنز جوی ایجاد شده است. در بعضی موارد تخلخل شکستگی در این واحد مشاهده می گردد. نتایج حاصل از مدل سازی نگار انحراف سرعت در این مطالعه، تطابق قابل قبولی با نتایج سایر مطالعات مخزنی دارد که نشان دهنده توانایی مدل سازی نگار انحراف سرعت در بررسی تغییرات بزرگ مقیاس مخزنی است.

سنگ های آذرین نیوژن در نوار ماگمایی قوچان – اسفراین (در شمال سبزوار) نشانگر ماگماتیسم پس از برخورد در زون جوش خورده شمال شرق ایران می باشند. این مجموعه آذرین به شکل گنبد، استوک، دایک و روانه به طور پراکنده و با روند شمال غرب-جنوب شرق در این نوار گسترش دارند. روانه ها و دایک های بازیک (بازالتی) در میان مارن های نیوژن و در کنار گنبدهای آتشفشانی آداکیتی رخنمون یافته اند. سنگ های مورد بررسی دارای ترکیب الیوین بازالت تا تراکی آندزی بازالت با بافت های میکرولیتی پورفیری، هیالومیکرولیتی پورفیری، گلومروپورفیری و جریانی هستند و کانی های اصلی آن ها را درشت بلورها و ریزبلورهای الیوین، کلینوپیروکسن و پلاژیوکلاز در زمینه شیشه ای تا میکرولیتی تشکیل می دهند. بازالت ها دارای ماهیت آلکالن سدیک بوده و نسبت به عناصر لیتوفیل بزرگ یون (LILE)، عناصر خاکی کمیاب سبک (LREE) و عناصر با شدت میدان بالا (HFSE) به ویژه نیوبیوم)30-20(Nb= غنی شدگی و از عناصر خاکی کمیاب سنگین (HREE) تهی شدگی نشان می دهد. ماگمای والد بازالت ها از ذوب بخشی 10 تا 15 درصدی یک ستون گوشته ای گارنت لرزولیتی در یک محیط زمین ساختی کششی درون کمانی در زمان میوسن تشکیل شده و از طریق سیستم های شکستگی و گسلی، به ترازهای بالاتر پوسته قاره ای صعود کرده و در حوضه رسوبی نیوژن فوران کرده است. این ستون گوشته ای از طریق شکسته شدن پنجره ورقه اقیانوسی و هجوم گوشته آستنوسفری داغ به درون گوه گوشته ای روی زون فرورانش حوضه اقیانوسی نیوتتیس سبزوار تشکیل شده است.

در پژوهش حاضر با استفاده از داده های سنجنده ASTER و به کمک نرم افزار ENVI، مطالعات سنجش از دور به منظور شناسایی پتانسیل و حضور کانه سازی احتمالی آهن در گستره مراغ بندرچارک واقع در استان هرمزگان، انجام شد. سپس اکتشاف مقدماتی گستره های امیدبخش، با استفاده از روش ژیوفیزیکی مغناطیس سنجی صورت گرفت. عملیات دورسنجی داده های گستره شامل مراحل پیش پردازش همانند تصحیح هندسی به روش تصویر به تصویر و تصحیح اتمسفری و تکنیک های پردازش ترکیب رنگی کاذب، نسبت گیری باندی، برازش کمترین مربع ها، تحلیل مولفه های اصلی انتخابی و در نهایت طبقه بندی نظارت شده با استفاده از روش نقشه برداری زاویه طیفی است. در نتیجه این فرآیند، نقشه پهنه های دگرسانی مرتبط با کانی زایی آهن منطقه مورد مطالعه مشخص شد. عملیات برداشت مغناطیسی در گستره ای به وسعت تقریبی 2/11 کیلومتر مربع و در 1913 ایستگاه اندازه گیری با استفاده از دستگاه مگنتومتر پروتون انجام شده است. برای انجام عملیات پردازش و تفسیر کیفی داده های مغناطیسی نظیر اعمال تصحیحات و فیلترهای مختلف همانند برگردان به قطب، گسترش به سمت بالا تا ارتفاع های مختلف، فیلتر پایین گذر، فیلترهای مشتق شامل گرادیان افقی کل و سیگنال تحلیلی، از نرم افزار Geosoft Oasis montaj استفاده شد. درنهایت به منظور بررسی روند بی هنجاری های مغناطیسی مشاهده شده بر روی سطح، تعیین شکل تقریبی توده کانسار و تخمین عمق آن، مدل سازی وارون سه بعدی داده ها انجام گرفت. نتایج پژوهش حاضر از طریق تلفیق دو روش سنجش از دور و مغناطیس سنجی همراه با مدل سازی وارون سه بعدی داده های مغناطیسی نشان می دهند که منطقه مراغ از نظر کانه سازی آهن دارای پتانسیل بالایی است. نتایج این پژوهش برای کلیه کاربران علوم زمین بویژه زمین شناسان و مهندسین اکتشافی قابل استفاده خواهد بود.

کانسارهای مس تیپ مانتو ناحیه قم-ساوه، در بخش میانی کمان ماگمایی ارومیه-دختر و در سنگ های آتشفشانی-رسوبی ایوسن تشکیل شده اند. مهم ترین این کانسارها نارباغی شرقی، خانکیشی، وشنوه و کهک هستند. ژیومتری ماده معدنی در این کانسارها، چینه کران و سنگ درون گیر آنها شامل توف سیلتی، توف برش، آندزیت، لیتیک کریستال توف و آندزیت بازالت آمیگدالوییدال است. کانه های اولیه مس در کانسارهای ناحیه مورد مطالعه، کالکوسیت، بورنیت و به مقدار بسیار اندک کالکوپیریت هستند و با ساخت و بافت رگه-رگچه ای، پرکننده فضای خالی، دانه پراکنده و جانشینی تشکیل شده اند. مطالعات نشان می دهد تشکیل و تکوین کانسنگ اولیه در این کانسارها، طی دو مرحله انجام شده است: در مرحله اول که در حین فوران آتش فشان، رسوب گذاری و دیاژنز آغازین رخ داده، کانی پیریت در متن سنگ میزبان به صورت دانه پراکنده و فرامبوییدال تشکیل شده و نشان دهنده شرایط احیایی حاکم بر حوضه در زمان آتشفشانی و رسوب گذاری است. در مرحله دوم که در طی دیاژنز تدفینی رخ داده، با ورود سیالات اکسیدان غنی از مس، پیریت با سولفیدهای مس جانشین شده و آهن اضافی حاصل از این جانشینی، به صورت هماتیت اولیه در تمامی این کانسارها قابل مشاهده است. رخداد کانه زایی در این مرحله، بیشتر به صورت رگه-رگچه ای و جانشینی است. داده های ایزوتوپی گوگرد، مربوط به نمونه های سولفیدی کانسار نارباغی شرقی در نمونه های تجزیه شده (مقادیر δ 34S از 2/10-در هزار تا 4/4-در هزار با میانگین 7/6-در هزار) نشان از تامین گوگرد توسط احیای باکتریایی سولفات آب دریای ایوسن دارد. کانسارهای مورد مطالعه، از نظر سنگ میزبان، کانی شناسی، ساخت و بافت، ژیومتری و چگونگی تشکیل، بیشترین شباهت را با کانسارهای مس تیپ مانتو در دنیا نشان می دهند.

پهنه فلزایی طارم با روند شمال غربی-جنوب شرقی، از لحاظ زمین ساختی در شمال غرب پهنه ارومیه-دختر قرار گرفته است. این پهنه توسط گسل های اصلی با روند شمال غربی-جنوب شرقی و نوع دوم با روندهای شمال غربی-جنوب شرقی، شمالی-جنوبی، شمال شرقی-جنوب غربی و شرقی-غربی قطع شده است. در این پهنه دسته دایک هایی با ترکیب و روند مختلف رخنمون دارند که از دیدگاه ساختاری تاکنون مورد توجه نبوده است. به همین دلیل برای شناسایی و مطالعه زمین ساختی دایک ها، روش زمین-اطلاعاتی شامل تفسیر تصاویر ماهواره ای لندست 5 (سنجنده TM) برای شناسایی و ردیابی دایک، بررسی تصاویر گوگل ارث و بینگ، تهیه نقشه اولیه دایک ها و همچنین مطالعات ساختاری در مقیاس رخنمون و مزوسکوپی انجام گرفته شده است. نتایج نشان می دهد که پهنه برشی بین گسل های طارم و زنجان به همراه شکستگی های ریدل (R) و آنتی ریدل (Rꞌ ) حاصل از آنها به عنوان عامل اصلی کنترل ساختاری دایک های منطقه شناسایی شدند. بر اساس نمودارهای گلسرخی بیشتر دایک های نیمه قایم، با روند 120 درجه همروند با یکی از دسته درزه های اصلی منطقه نفوذ کرده است. دایک های با ترکیب مافیک و حد واسط در چهار دسته با روندهای آزیموتی 030، 060، 120 و 150 درجه و دایک های اسیدی در دو دسته با روندهای 120 و 150 درجه رخنمون دارند. بر پایه مطالعات صحرایی از جمله تقاطع دایک های مختلف، دایک های مافیک با روند شمال شرقی-جنوب غربی به عنوان جوان ترین روند در منطقه است.

کانسار سولفیدی روی و سرب کوشک در بلوک پشت بادام در کمربند تکتونوماگمایی ایران مرکزی قرار دارد. سنگ میزبان کانسار شامل شیل، ماسه سنگ و دولومیت می باشد. به منظور بررسی شرایط فیزیکوشیمیایی حاکم بر تشکیل کانسنگ سولفیدی، تعدادی از میانبارهای سیال از ریزلایه های سیلیسی که هم روند با سنگ میزبان کانسار به ویژه از کمرپایین تا افق اصلی ماده معدنی هستند، مورد استفاده قرار گرفت. در این پژوهش خصوصیات کلی میانبارهای سیال در سامانه کانه زا و تفسیر داده های مزبور از نظر فرایندهای تکامل سیال مورد بررسی قرار گرفت. نظر به تشکیل سینژنتیک ریزلایه های سیلیسی و لایه های شیلی کانه زایی شده، می توان شرایط تشکیل مشابهی را برای تشکیل ریزلایه های سیلیسی و کانسنگ سولفیدی در نظر گرفت. براساس نتایج به دست آمده، دو نوع سیال با خصوصیات فیزیکوشیمایی متفاوت در تشکیل ریزلایه های سیلیسی نقش داشته است. یک سیال با شوری زیاد (متوسط 8/38 درصد وزنی معادل نمک طعام) و حامل کمپلکس های کلریدی فلزات و دیگری سیال با شوری کمتر (متوسط 46/4 درصد وزنی معادل نمک طعام) بوده که به عنوان حامل گونه های سولفیدی در نظر گرفته می شود. بخشی از سولفید در این نوع سیال می توانسته حاصل فعالیت باکتری ها باشد. اختلاط هم دمایی دو سیال به ترتیب منجر به ناپایداری کمپلکس های کلریدی فلزات کالکوفیل، واکنش این فلزات با گوگرد موجود در سیال با شوری پایین و تشکیل کانسنگ سولفیدی شده است.