مطالعات جغرافیایی نواحی ساحلی
سال:1399 | دوره:1 | شماره:2 (پیاپی 2) |تعداد مقالات:6

شهرهای ساحلی در سراسر جهان به طور فزاینده تحت تاثیر انواع مخاطرات طبیعی و غیرطبیعی قرار دارند که به منظور کاهش آسیب پذیری آن ها در برابر این مخاطرات، بهبود تاب آوری در ابعاد مختلف نقش اساسی دارد. بعد زیست محیطی تاب آوری با تاکید بر پایداری نظام اکولوژیکی شهرها به بهبود پایداری آن ها در برابر مخاطرات مختلف زیست محیطی می پردازد. این پژوهش بر اساس هدف از نوع کاربردی و به منظور بررسی عوامل مرتبط با بهبود تاب آوری زیست محیطی شهرهای ساحلی در دو مرحله انجام شده است. محدوده ی موردمطالعه شامل شهرهای ساحلی استان بوشهر است که نقش کارکردی به عنوان مرکز شهرستان دارند. جامعه آماری در مرحله اول عبارت اند از کارشناسان مدیریت شهری و فعالان محیط زیست و در مرحله دوم شامل متخصصان تاب آوری شهری است. به منظور تعیین عوامل مرتبط با بهبود تاب آوری زیست محیطی شهرهای ساحلی، از روش تحلیل عاملی و به منظور تعیین وزن هر یک از این عوامل و ارزیابی تاب آوری زیست محیطی محدوده موردمطالعه از روش تحلیل سلسله مراتبی استفاده شده است. بر اساس نتایج تحلیل عاملی، عوامل موثر پس از نام گذاری عبارت اند از "کنترل آلودگی"، "حفاظت از منابع موجود"، "جمعیت و دسترسی به خدمات" و "فعالیت گروه های داوطلب" که مقادیر ویژه به ترتیب برابر5. 23، 3. 08، 2. 07 و 1. 50 است. بر اساس نتایج حاصل از AHP، عامل "کنترل آلودگی ها" نسبت به سایر عوامل بیشترین اهمیت را دارد و از میان شهرهای ساحلی بررسی شده، شهر بوشهر با وزن برابر 420/0 بیشترین و شهر عسلویه با وزن برابر 068/0 کمترین سطح تاب آوری زیست محیطی رادارند.

توجه دانشگاهیان به موضوعات مختلف علم تلفیقی و میان رشته ای گردشگری، همگام با افزایش اهمیت اقتصادی و اجتماعی-فرهنگی آن، بعد از جنگ جهانی دوم (دهه 1950) آغاز شد و تا کنون بر شمار و عمق این مطالعات، افزوده شده است. در ایران نیز پژوهش درباره این پدیده قرن بیستم، با تاخر زمانی و از دهه 1380 خورشیدی آغاز گردید، با این وجود آگاهی بر روند تحقیقات موجود، می تواند علاوه بر تعیین شکاف های احتمالی، در آینده رهگشای پژوهشگران علاقمند نیز باشد. در این راستا، مقاله حاضر با هدف بررسی و تحلیل مطالعات گردشگری ساحلی و دریایی در مقالات علمی-پژوهشی انتشاریافته در مجلات معتبر داخلی انجام شد. برای این منظور، با جستجوی محقق در پایگاه ها و وب سایت مجلات، 106 مقاله در این زمینه یافت شد. فرایند بررسی این مقالات، با پنج پرسش محوری و در نتیجه در پنج گام، آغاز شد: بررسی روند زمانی؛ پراکندگی جغرافیایی؛ محورهای مطالعاتی؛ ارتباط گردشگری ساحلی و دریایی با سایر شکل های توسعه گردشگری؛ و رویکردهای روش شناسی. نتایج انجام این مراحل نشان داد که سرآغاز پژوهش درباره گردشگری در مناطق ساحلی و حوزه-های آبی کشور، به سال 1382 باز می گردد و تا کنون، بیشترین پژوهش ها در این حوزه در سال 1396 انجام شده است؛ از میان مناطق ساحلی و پهنه های آبی کشور، بیشترین مقاله (تعداد 63) به طور کلی متمرکز بر مناطق ساحلی "دریای خزر" و به طور خاص، 37 مورد از آن ها، سواحل "استان مازندران" را مورد بررسی قرار داده اند؛ از میان شش محور مطالعاتی تفکیک شده توسط محقق، 54 مقاله( بیش از 50 درصد)، دارای محور مطالعاتی "برنامه ریزی وسیاست گذاری توسعه گردشگری ساحلی و دریایی"بودند؛ همچنین در این مقالات، به ارتباط میان گردشگری ساحلی و دریایی با گردشگری ورزشی، روستایی وشهری، بیشتر از سایر شکل های توسعه گردشگری پرداخته شده بود.

مناطق ساحلی جنوب کشور از جمله مناطقی هستند که جاذبه های فراوانی دارند. این اشکال هر کدام به تنهایی اکوسیستم های زنده ای را به خود اختصاص داده اند. اما شناسایی، مدیریت، برنامه ریری منسجم برای هر کدام از آن ها لازم و ضرورری به نظر می رسد. از هر ده نفر گردشگر که وارد کشور میزبان می شود یک فرصت شغلی ایجاد می گردد. قرارگیری دشت میناب در مصب رودخانه سبب شکل گیری اشکال ژیوتوریسمی جالبی شده است که هدف این پژوهش بررسی قابلیت های گردشگری لندفرم های این منطقه است. در این پژوهش با استفاده و مقایسه دو مدل پری یرا و رینارد، 12 ژیومورفوسایت شامل: (خور، گلفشان، جنگل حرا، کانال های جذر ومدی، تپه های ماسه ای رشته های ماسه ای، برخان ها، میاندرها و. . . )، مورد ارزیابی قرار گرفته است. مدل پری یرا نشان می دهد که در عیار علمی و عیار مکمل بالاترین امتیاز مربوط به خورها و کمترین امتیاز مربوط به میاندرها است. اما در مدل رینارد در عیار علمی بیشترین ارزش، جنگل های حرا و در معیار مکمل خورها بیشترین ارزش را به دست آورده اند. به طور کلی نتایج نشان می دهد که دو سایت خورها و جنگل های حرا بیشتر امتیاز را در بین ژیومورفوسایت ها کسب نموده اند.

آمار های ارایه شده از سرشماری نفوس و مسکن سال 1395، بیانگر افزایش روز افزون قشر سالخورده در پروسه 40 سال آینده کشور می باشد با توجه به آمارهای ارایه شده، تعداد معدودای از خانه های سالمندان موجود در سطح شهر تبریز جوابگوی سیل عظیم سالخوردگان خواهد بود. این پژوهش با هدف تعیین مکانهای مناسب به منظوراستقرار مراکز اقامتی سالمندان در شهر تبریز انجام شده است. در این راستا از سامانه اطلاعات مکانیGIS استفاده شده است. این مقاله به دو مرحله دسته بندی شده است. در مرحله ی اول، نخست، با بررسی و ارزیابی فاکتور های مورد نیاز در مکان یابی خانه سالمندان، ریز متغییرهای موثر در پارامتر های مربوطه (ظرفیت، مطلوبیت و سازگاری) استخراج و کلاسبندی شده است. در مرحله بعد فاکتور های مورد نظر در پارامتر سازگاری، با به کار گیری ابزار پرسشنامه در میان متخصصین حوزه برنامه ریزی شهری و مکانیابی توزیع و پس از جمع بندی، با آزمون کروسکال-والیس در محیط نرم افزار SPSS وزن دهی و رتبه بندی شده است. فاکتورهای مطلوبیت و ظرفیت با روش AHP وزن دهی شده و وزنهای حاصل، با به کار گیری نقشه های پایه شهر تبریز، اعمال گشته است. در مرحله ی نهایی لایه های وزن دهی شده در محیط ArcGIS همپوشانی شده و در دو سناریو مجزا کلاسبندی مجدد (Reclassification) انجام گردیده و مناسب ترین مکان ها در دو سناریو در سطح شهر تبریز تعیین گردیده است. یافته های این تحقیق می تواند به ایجاد و گسترش برنامه ریزی منطقه ای در استقرار و توسعه ی مناطق اقامتی سالمندان در شهر تبریز کمک نماید.

امروزه شهرها در کنار پیچیدگی ها و چالش های مرتبط با افزایش روزافزون جمعیت و توسعه خود به لحاظ امکانات و منابع توسعه با چالش های فراوان امنیتی و ایمنی در حوزه های مختلف خود جهت مواجه با آسیب ها، خطرات و بحران های انسانی و طبیعی نیز دست به گریبان هستند. در این راستا تاب آوری رویکرد جدیدی است که در راستای پایداری و حفظ مانایی و ارتقای ظرفیت تحمل منابع و شاخصه های توسعه در شهرها در برابر خطرات و آسیب ها و مخاطرات مطرح شده است. در مطالعه حاضر با هدف کاربردی-توسعه و با روش شناسی توصیفی-تحلیل سعی شده است به تحلیل مولفه های تاب آوری شهری در شهر ماهشهر پرداخته شود. برای گرداوری داده های توصیفی از روش اسنادی-کتابخانه ای و برای گرداوری داده های تحلیل به روش پیمایشی و ابزار پرسشنامه بهره برده شد. جامعه نمونه پژوهش 50 نفر از کارشناسان و متخصصان مرتبط با موضوع پژوهش بود که به شیوه دلفی هدفمند مورد پرسش و پاسخ قرار گرفتند. برای تحلیل داده های پژوهش از مدل تحلیل سلسله مراتبی AHP و مدل رگرسیونی خطی استفاده گردید. نتایج بدست آمده نشان داد که در بین مولفه های تاب آوری شهر ماهشهر، تاب آوری زیرساختی دارای اولویت بیشتری نسبت به سایر مولفه ها می باشد و اینکه تمامی مولفه های اقتصادی، اجتماعی، زیرساختی، کالبدی و مدیریتی در تحقق تاب آوری شهری در شهر ماهشهر دارای تاثیر مثبت و معناداری می باشند.

توجه به شاخص ها و عوامل توسعه چشم انداز مستقل از رهیافت های نوین توسعه گردشگری روستایی است. توسعه چشم انداز مستقل روستایی گونه ای از توسعه آینده نگر روستایی است که در آن ساکنان محلی در فرایند توسعه نقش اساسی و فعال ایفا می کنند. بر این اساس این پژوهش با هدف بررسی ارتباط عوامل توسعه چشم انداز مستقل روستایی و مزایای توسعه گردشگری ساحلی انجام شده است. تحقیق حاضر از نظر هدف، کاربردی و روش انجام آن ترکیبی (کیفی و کمی) است. ابزار گردآوری داده ها پرسش نامه، مصاحبه و مشاهده می باشد. جامعه آماری خانوارهای روستاهای ساحلی شهرستان(3720 خانوار) چابهار می باشد. با استفاده از فرمول کوکران و به روش نمونه گیری سهمیه ای، 280 خانوار و شش روستای ساحلی به عنوان نمونه انتخاب شد. یافته هانشان داد که از میان عوامل هشتگانه فرهنگ و هنر محلی، توسعه خلاق، منابع محلی و عملکرد، عامل جغرافیایی، نیروی انسانی، تخصص و دانش، ویژگی یکپارچگی و مدیریت و نگهداری، چهارعامل: منابع محلی و عملکرد اقتصادی، فرهنگ و هنر، جغرافیایی و نیروی انسانی، مهم-ترین عوامل توسعه چشم اندار مستقل روستایی می باشند. نتایج مدل QFD و ماتریس ارتباط نشان داد که عوامل فوق بیشترین ارتباط را با حفظ کیفیت محیط، کاهش آسیب پذیری محیط، تحرک اقتصاد محلی و ایجاد اشتغال داشته اند. همچنین پنج استراتژی برای توسعه چشم انداز مستقل وگردشگری روستایی، با توجه به الزامات و شاخصهای مورد استفاده تدوین شدکه به ترتیب عبارت از: آموزش نیروی انسانی متخصص، تقویت مشارکت روستاییان در فعالیت-های گردشگری، ترویج بازاریابی و تولید محصولات گردشگری خلاق روستایی، استفاده بهینه از منابع محلی و استفاده از ظرفیت مدیریت و رهبری محلی می باشند.