پژوهش های اجتماعی اسلامی
سال:1399 | دوره:26 | شماره:2 (پیاپی 122) |تعداد مقالات:7

در طول تاریخ، حاکمیت انبیا، اولیاء و رهبران دینی بر جامعه، با انواع مخالفت قدرت طلبان روبرو بوده است. اما در دوره معاصر بویژه پس از پیروزی انقلاب اسلامی برخی از دگراندیشان، حکومت جمهوری را در مقابل حکومت الهی قرار داده و بر این باورند این دو، دو نظام سیاسی و دو نوع حکومت هستند که ماهیتی متفاوت دارند. اینان با نفی حاکمیت دینی، حکومت جمهوری را پذیرفته اند؛ چون معتقدند در حکومت جمهوری، زمامدار خود را مسیول در مقابل مردم می داند و پاسخگویی حاکمان به مطالبات مردم، امری مسلم و روشن است لیکن در حکومت دینی و ولایی، از آن رو که حاکم ولایت بر مردم دارد و قدرت خود را متصف به دین و منشا حکومت خود را الهی می داند در برابر آن ها مسوولیتی ندارد و پاسخگو نیست، و تحت نظارت آن ها هم نیست و مردم نمی توانند قدرت او را مهار یا او را عزل کنند. این نوشتار با در نظرگرفتن برخی تجربه ها و بررسی منابع کتابخانه ای و با روش توصیفی-تحلیلی در پی آن است که بررسی کند آیا واقعا ذات حکومت دینی این گونه است که حاکمان خود را پاسخگوی مردم نمی داند و به همین خاطر باید عطای حاکمیت دینی را به لقای آن بخشید!

هر سرشتی که در آن ایمان واقعی به خداوند نباشد، جاهلیت است. این مطالعه با روش توصیفی و تطبیقی بررسی مصادیق مشترک جاهلیت مقارن دوران نبی اکرم (ص) و جاهلیت مدرن است. بدین منظور، ابتدا جاهلیت مقارن دوره پیامبر اکرم (ص) با بهره مندی از منابع معتبر در چهار قالب نفی هم زمان توحید، معاد و قیامت؛ نفی معاد و قیامت؛ نفی نبوت و نفی صفات الهی معرفی شده و سپس با جامعه مدرن (ماتریالیسم، کاپیتالیسم؛ سکولاریسم؛ لیبرالیسم و فمینیسم) تطبیق داده شد. شناخت مصادیق مشترک جاهلیت با جاهلیت مدرن آن برای پیشگیری از ابتلا دوباره جوامع اسلامی به پیامدهای زندگی جاهلانه اهمیت دارد. فرض مطالعه این بود که جامعه مدرن آنجا که از ایمان به خداوند دور می شود در حقیقت به سرشت جاهلیت برگشته است. دستاورد اسلام با سنن غلط به مبارزه برخاست اما بار دیگر باورهای جاهلی در پوشش مدرنیته ظاهر شده است. مطالعه نشان داد هر نوع نفی دین اعم از نفی توحید، قیامت، نبوت یا نفی صفات خداوند جاهلیت است تفاوت این دو سرشت جاهلی نه در انحراف از خط ایمان واقعی که در افراط یا تفریطی است که صورت می گیرد انحراف یک بار به صورت افراط و بار دیگر به صورت تفریط ظاهر می شود.

در دهه های پس از انقلاب اسلامی ایران، مد لباس و پوشش علی رغم پیشینه تاریخی، از یک سو با منطق اقتصادی و از سوی دیگر با ملاحظات اجتماعی و سیاسی ویژه ای روبرو بوده که آن را با چالش های فراوانی مواجه ساخته است. براین اساس، نهادهای اجتماعی بر آن شدند تا با فعالیت های تبلیغاتی و فرهنگی، به هویت و فرهنگ جامعه سمت و سو بخشند. هدف از تدوین پژوهش حاضر پاسخ به این پرسش اساسی است که تولیدکنندگان پوشاک به عنوان یک نهاد اجتماعی تاثیرگذار تا چه حد در ایجاد و حفظ فرهنگ پوشش ایرانی-اسلامی در جامعه نقش دارند؟ . روش این پژوهش کیفی، توصیفی-تحلیلی و متشکل از دو تکنیک اسنادی و میدانی است. نتایج حاکی از این است که با سرعت گرفتن تغییر و تحولات دنیای امروز، در کنار پیشرفت و افزایش فناوری های مرتبط با مد و پوشاک فرصت های زیادی برای عوامل مرتبط و اثرگذار بر پوشاک از جمله تولیدکنندگان فراهم شده است و آن ها می توانند با تغییر در شیوه های تولید و طرح ها، به فرهنگ و هویت جامعه سمت و سو بخشند. دست یابی به فرآیند ارزش محور در مداخله عوامل زمینه-ساز نتیجه نهایی پژوهش است که برمبنای آن بکارگیری تمامی پتانسیل های موجود برای تغییر فرهنگ استفاده از پوشاک ایرانی-اسلامی ضروری است.

انجمن های دوازده قدمی گمنام یک شاخه از معنویت های درمانگرا محسوب می شوند که بر پایه اصول اخلاقی و روحانی به جذب و درمان افراد مبتلا به بیماری های اجتماعی از جمله اعتیاد رفتاری و مصرفی می پردازند. هدف از تحقیق پیش رو، بررسی انتقادی اصول اجتماعی مهم از قوانین این انجمن هاست. پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی-انتقادی، در گام نخست به استخراج چهار اصل اجتماعی از میان سنت ها که ماهیت جمعی دارند اقدام کرده سپس کوشیده تا ضمن تبیین این اصول و دسته بندی آنها در دو گروه اجتماع پذیر و اجتماع گریز، آنها را با روش نقد نظام فکری و مبانی زیربنایی، نقد و ارزیابی کند. هم چنین آنها را با آموزه های اخلاقی و اجتماعی اسلام مقایسه و نسبت سنجی نموده تا از خلط مضامین به ظاهر پسندیده اخلاقی و روحانی انجمن با آموزه های اصیل دینی جلوگیری شود. نیز در صدد برآمده تا با نگاه آسیب-شناسانه و به کمک متون نشر یافته انجمن، اهداف پلورالیسمی و ضد دینی پشت پرده انجمن را نمایان ساخته و تحلیل کند. یافته های این تحقیق حاکی است که این انجمن ها با اینکه از سازمان های اجتماعی ملی هستند ولی اصول اجتماعی یاد شده آنها، آسیب زا بوده و مفهومی انحراف یافته از خط مبانی اجتماعی اسلام است.

این مقاله با هدف شناخت رفتاری وقف کنندگان در چارچوب اقتصاد متعارف، روانشناسی و اقتصاد رفتاری به منظور تسهیل مدیریت گسترش کمی و کیفی وقف است. مطالعه در این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی انجام شده است. در این پژوهش نشان داده می شود که اولا انگیزه های رفتاری وقف ناشی از انگیزه های الهی و آخرتی است. همچنین انگیزه های رفتاری می تواند ناشی از نیازهایی مانند نیازهای فیزیولوژیک و نیازهای امنیتی، نیازهای مرتبط با تعلق، نیاز به احترام و محبت دیگران و نیاز به تحقق خویشتن است که این خود ناشی از نیاز های روانی و اجتماعی انسان است. تمامی این نیازهای می تواند موجب شود تا واقف اقدام به وقف مال خود کند. بر اساس تحلیل اقتصادی نیز رفتارهای وقف می تواند در چارچوب اقتصاد مرسوم با منفعت طلبی شخصی همراه شود. در چارچوب اقتصاد رفتاری وقف با انگیزه های منفعت طلبی و دیگر خواهی، تقابل، ترجیح باورهای اخلاقی، انصاف و ترجیح برابری توجیه پذیر می شود.

جایگاه فضایل اخلاقی در حیات اجتماعی بشر از دوران گذشته و بر اساس تاریخ شکل گیری و تطور اندیشه های اجتماعی و مدنی از اعتبار فراوانی برخوردار بوده است. به طور خاص، در مورد پیوند میان اخلاق و سیاست، اندیشمندان مختلفی در شرق و غرب عالم، سخن به میان آورده اند که شیخ شهاب الدین سهروردی، یکی از این اندیشمندان است. در مقاله حاضر، با توجه به تاثیر زمینه های اجتماعی بر اندیشه ها، به این پرسش پاسخ داده است که: «با توجه به زمینه های اجتماعی موثر بر اندیشه سهروردی، نسبت اخلاق و سیاست، چه نقاطی را در اندیشه او آشکار می سازد؟ » به این منظور با بررسی نظریات عمده مرتبط با نقش زمینه های اجتماعی در افکار، از روش تلفیقی اسکینر که ازجمله روش های تفسیری و کیفی بوده و در آن، توجه توامان بر متن و زمینه است، بهره گرفته شد. این زمینه ها که شامل تاثیر طریق عرفانی شیخ، اندیشه ایران شهری، فلاسفه مشایی و آموزه های اسلام بر شیخ اشراق است، در نقطه تلاقی میان اخلاق و سیاست، گزاره هایی شامل حکومت حکیم متاله، تقدم اخلاق بر سیاست، نقش شهود در سیاست، نور به عنوان اکسیر قدرت و همچنین، ایجاد تعادل میان شجاعت و محبت را به وجود آورده است.

یکی از مهمترین بحث های پیرامون جامعه شناسی در دهه های اخیر بحث در مورد جامعه شناسی دین و نقش دین در جامعه است که مورد تضارب آرای متفکران اسلامی و جامعه شناسان غیر اسلامی قرار گرفته است وتبدیل به یک چالش در میان جامعه شناسان شده که باید از نظر آنان مورد بررسی قرار گیرد. یکی از متفکران اسلامی در این زمینه علامه سیدمحمدحسین طباطبایی است که هدف از نوشتن این مقاله بررسی نظرات ایشان در این زمینه است. روش تحقیق در این نوشتار روش کتابخانه ای بر مبنای نظرات علامه طباطبایی است. نتایج حاصله این را نشان می دهد که علامه، دین را به عنوان یک پدیده این دنیایی نگاه نمی کنند و برای آن برخلاف برخی از متفکران غربی، منشاء مادی و دنیایی قایل نیستند، بلکه منشا دین را الهی می دانند. ایشان معتقدند که دین دارای کارکرد های مثبتی است و کارکردهای دین را از حیث اجتماعی، قوام بخشی انسجام جامعه، روحیه حق طلبی و مبارزه با ظلم در جامعه، برقراری عدالت اجتماعی در جامعه، ظرفیت تمدن سازی، روحیه امید و استمراربخشی جامعه با توجه به پیوند دین وجامعه می دانند.