دانشکده ادبیات و علوم انسانی (تهران)
سال:1383 | دوره:55-54 | شماره:169-168 |تعداد مقالات:9

در این مقاله برآنیم که ترتیب واژگانی در زبان عربی را در چهار چوب نظریه حاکمیت و وابستگی تبیین نماییم. ترتیب واژگانی در زبان عربی مورد اختلاف زبانشناسان است اما اینجا ضمن بررسی آرای قدما فرض اصلی ما آنست که ترتیب واژگانی بی نشان در این زبان به صورت vso است.

امام علی (ع) شهسوار بی شکست و نام آور بی همتایی است که مناقب و فضایل بسیارش زینت بخش دفتر صاحبدلان و کلام عارفان است. جلال الدین محمد مولوی که سرمست از محبت و ولایت علوی است با استناد به داستان رویارویی آن حضرت (ع) با عمروبن عبدود در جنگ خندق به بیان مناقب آن امام بزرگ پرداخته و به جهت اثربخشی هر چه بیشتر و نتیجه گیری بهتر با تصرفی اندک در بیان حادثه مذکور برخی از مناقب آن حضرت را از زبان خصم بیان می دارد. در این مقاله تلاش گردیده مناقب مذکور در آن داستان استخراج و در حد امکان با آیات و روایاتی که در شان آن احوال است مستند گردد. مناقبی مانند: علی (ع) آموزگار اخلاص، شیر خدا، منزه از هر بدی، پیشتاز میدان نبرد، فخر پیامبران و اولیای الهی، مسجود آفرینش و ...

راههای حس، تجربه و عقل در شناخت، قبل از افلاطون در فلسفه یونان مطرح شده بود. افلاطون راههای وصول به شناخت را حس، گمان، استدلال، تعقل وارسطو صرفا عقل می دانست. مسلمانان با فلسفه یونان بیشتر از طریق مدارس رها، نصیبین، حران، جندی شاپور و ... توسط مترجمان سریانی با نوعی قبض آشنا شدند. ورود فلسفه به جهان اسلام موافقت و مخالفت و انتقادهایی را برانگیخت. در میان منتقدین، عرفا و در میان عرفا، عین القضاه که از زمره نوابغ عرفاست با توجه به تربیت مدرسی توانست حصول معرفت را از طریق ذوق و بصیرت که پیش از او اجمالا مطرح شده بود تبیین و تفسیر کند. قاضی علاوه بر تعیین حد و مرز برای شناخت حسی و عقلی به شناخت از طریق ذوق و بصیرت یا «طور ورا عقل» اعتقاد داشت او برای حس و تجربه و عقل در شناخت ساحت و خصایصی و برای بصیرت یا ذوق و معرفت ویژگیهایی برشمرده و تفاوت و تشابه آنها را با یکدیگر و با وحی یا علم لدنی و جایگاه هر یک از آنها را در شناخت و آفات هر یک از آنها را بیان نموده است.

شاهنامه حکیم فردوسی، کتاب هویت فرهنگی ما ایرانیان با زبان استوار و سخن دلپذیر آنچنان در ادب فارسی ریشه دوانده که گویی رکن اساسی در تجدید حیات آثار می باشد.شاهنامه اگرچه داعیه عرفانی بودن ندارد اما در متون مهم عرفانی ما حضوری زنده و پویا دارد. نگاه عرفا همچون شعرا به شاهکار ادبی فردوسی به گونه ای است که تصور یک لحظه جدایی فرهنگ و سنن ایرانی را از دین و مذهب اسلامی به ذهن راه نمی دهد مولوی در بهره گیری از پهلوانان و اسامی و رسوم شاهنامه جای ویژه ای را در میان عارفان برای خود بدست آورده است.

چگونگی شکل یابی شهر باستانی بم، همانند سایر شهرهای باستانی ایران، چندان روشن نیست، در این مقاله تلاش شده تا با استفاده از منابع و متون تاریخی تحریر شده توسط مورخین، جغرافی نویسان مسلمان و نیز سیاحان یا ماموران رسمی - که به این منطقه سفر داشته اند - چگونگی شکل یابی، توسعه و تخریب شهر بم مورد بررسی قرار گیرد. در این مقاله اثبات گردیده است که اگرچه فرم عمومی شهر تغییر یافته و دیوارهای دفاعی آن مکررا تخریب شده اند، لیکن از بدو پیدایش تا سده های اخیر حیات در آن استمرار یافته است.

این مقاله به زبان فارسی پیشرفته ای می پردازد، که با هویت تاریخی و فرهنگی خود و حرکت در مرزهای دانش، فرهنگ و فن آوری، ظرفیت عمیقی در تولید و انتقال دانش و فرهنگ از خود نشان می دهد و در این مسیر هیچگاه تحت تاثیر زبانهای دیگر به انفعال کشیده نمی شود. بلکه با سعه صدر ویژه خود به تعامل صحیح با زبانهای زنده دنیا می پردازد. مرور اجمالی سیر تاریخی زبان فارسی و سابقه و نحوه تعامل آن با موضوع علم و بررسی قابلیتهای زبان فارسی در تولید و انتقال دانش و همچنین بررسی اجمالی رخدادهای تاریخی در عرصه زبان فارسی از مسایلی است که در این گفتار به آنها پرداخته شده است.

بینش دوگانه پرستی یا دوآلیسم، نمودار جدال مستمر میان قوای دوگانه در طبیعت است. در پرتو این نمایش آیینی، همواره نیکی، روشنی، زندگی، فرشته و ... بر بدی، تاریکی، مرگ، دیو و ... پیروز می شود. اما بر مبنای عصیان و نواندیشی در شعر معاصر خصوصا در اندیشه سپهری تاریکی، مرگ، شب، مرداب، لجن و ... مقولاتی قابل ستایش هستند و همواره روشنی از دل تاریکی بر می آید و مرگ پایان حقیقت تصور نمی شود. در این مقاله این نازنین بینی و بینش عارفانه که تا اندازه ای مطابق با تفکرات بودایی است در هشت کتاب سپهری مورد بررسی و پژوهش قرار گرفته است.

اگر برای نمونه یکصد نفر از مردم جامعه را با خاستگاهها، شغلها، تحصیلات و تعلقات مختلف فرهنگی و اجتماعی انتخاب کنیم و از آنها درباره تقدیر پرسش نماییم، هر کدام پاسخی متفاوت خواهد داد. اما نتیجه همه پاسخها این است که کارهای خارج از اراده یا بر خلاف میل آنها تقدیر خوانده می شود. آیا بیشتر اموری که به تقدیر نسبت می دهیم، نوعی بهانه تراشی و مسوولیت گریزی نیست؟نویسنده مقاله، در آغاز تبرکا آمار واژه های گوناگون ماده «قدر» را، در قرآن کریم ارایه نموده و ضمن بیان نمونه آیاتی که حاکی از سلطه تقدیر بر جهان است، متقابلا به بیان آیاتی که بر تلاش و کوشش انسان ارج می نهد، پرداخته است و پس از تعریف لغوی و اصطلاحی تقدیر، به نقش اسباب در انجام امور پرداخته، و نشان داده است که بسیاری از امور منتسب به تقدیر، قضا و قدر، روزگار و فلک، به خاطر نداشتن تعریف صحیح از تقدیر، نشناختن روابط حاکم بر جهان و نشناختن یا استفاده ناصحیح از اسباب است. سپس دلایل تداوم تقدیرگرایی و نقش ادبیات در این زمینه مورد بحث قرار گرفته، و در پایان زیانها یا احیانا فواید اعتقاد جزمی به تقدیر را متذکر شده است.

در این مقاله ابتدا درباره روش تصحیح متون در دوره قاجار ذکر شده، سپس تعدادی از مهمترین متون چاپ شده در این دوران معرفی و بررسی شده اند. هدف این مقاله نشان دادن اولین نمونه های تصحیح متون در ایران است.