مجله علمی شیلات ایران (فارسی)
سال:1380 | دوره:10 | شماره:3 |تعداد مقالات:8

در مرداد ماه سال 1379 در یکی از مزارع پرورش ماهی قزل آلای استان کرمانشاه با تولید ده تن در سال، تلفات شدید ماهیان در وزن های 100 تا 200 گرم دیده شد. علایمی شامل کم اشتهایی، سیاهی پوست، تجمع ماهیان در ورودی و خروجی آب استخرها و شنا در سطح آب در اکثر ماهیها دیده شد. تعداد 20 عدد ماهی بطور تصادفی از استخرهای مختلف صید و طبق رعایت استاندارد به آزمایشگاه حمل گردید. در تمام ماهیان صید شده، حباب گاز در ناحیه پوست و باله ها و روی سرپوش آبشش ها مشاهده شد. در ده درصد آنها حباب های گازی در داخل دهان و در بیست درصد علایم اگزوفتالمی یک طرفی یا دو طرفی مشاهده گردید (شکلهای 1، 2 و 3).

شناسایی ماهیان استان کرمان از سال 1375 تا 1376 طی یکسال انجام گرفت. در این طرح ماهیهای رودخانه های حوضه آبریز جازموریان (بافت، سلطانی، هلیل رود، دلفارد، سید مرتضی، رابر، رودبر و هلیل کوچک) شناسایی شدند. مجموعا 771 عدد ماهی صید گردید که شامل 2 راسته، 3 خانواده و 7 گونه بودند که عبارتند از :Carassius auratus gibelio, Garra persica, Cyprinion watsoni, Cyprinus carpio  و Capoeta damascina از خانواده Cyprinidae و Nemacheilus sargadensis از خانواده Cobitidae که این دو خانواده متعلق به راسته Cypriniformes می باشند و Channa gachua از خانواده Channidae متعلق به راسته Channiformes است.

این مقاله بخشی از پروژه بررسی کیفیت آبهای ورودی و خروجی مزارع پرورش میگو در منطقه حله بوشهر است که بمنظور بررسی تاثیر احتمالی پسابهای مزارع پرورشی روی محیط زیست دریایی اجرا گردید. در طول اجرای آن به مدت 6 ماه (دوره پرورش سال 77)، نمونه برداری از آب و رسوب 8 ایستگاه انتخابی شامل یک ایستگاه در کانال ورودی آب شیرین، دو ایستگاه در خور گسیر (ورودی آب شور)، یک ایستگاه در کانال خروجی پسابها، دو ایستگاه در رمله (محل دریافت پسابها) و دو ایستگاه در حد فاصل بین دو خور بصورت ماهانه انجام شد. در هر ایستگاه فاکتورهای مختلف فیزیکی و شیمیایی از جمله دما، شوری، pH، اکسیژن محلول، آمونیاک، نیترات، نیتریت و فسفات و همچنین موجودات کفزی و پلانکتون مورد بررسی قرار گرفتند.مقایسه مقادیر بدست آمده از عوامل فوق در این تحقیق با حدود مجاز مشخص شده برای فاضلابهای شهری و همچنین پسابهای مزارع پرورش میگو نشان می دهد که تقریبا تمامی ایستگاهها حتی کانال خروجی، از نظر بار آلودگی پایین بوده است.از طرفی بررسی روند تغییرات عوامل مورد بررسی در طول دوره نشان می دهد که تمامی این عوامل در ایستگاه خروجی پسابها، بیشترین میزان را داشته و بتدریج به سمت دریا رقیق شده بطوریکه در بعضی مواقع به صفر نزدیک می شوند. لذا با توجه به موارد فوق و قدرت خود پالایش دریا، می توان گفت که مزارع پرورش میگو با میزان بار آلودگی که در حال حاضر ایجاد می نمایند، عامل آلاینده محیط زیست دریایی خلیج فارس محسوب نمی شوند ولی از آنجا که در زمان انجام این تحقیق، حدود 40% از استخرهای موجود فعالیت داشته اند لازم است به منظور دستیابی به اطلاعاتی جامع از روند هر ساله پسابها و بار مواد مغذی آنها، چنین بررسیهایی به صورت مستمر و در سطح وسیعتری انجام گیرد.

اکسیژن محلول و شفافیت آب از جمله عوامل مهم در مدیریت پرورش میگو می باشند. اکسیژن محلول و شفافیت آب یا عمق قابل دید در مزارع پرورش میگوی منطقه تیاب استان هرمزگان در یک دوره پرورش میگوی سفید هندی (Penaeus indicus) بررسی گردید. در این بررسی سه مزرعه پرورش میگوی زرآبزی، اداره کار و مه کیش انتخاب و از هر مزرعه سه استخر مورد بررسی قرار گرفتند. اکسیژن محلول استخرها دو بار در روز (صبح و عصر) هم از سطح و هم از عمق استخر اندازه گیری گردید. همچنین شفافیت آب استخرها بصورت روزانه در ساعت 15 بوسیله صفحه سی شی اندازه گیری و ثبت شد. نتایج بدست آمده از بررسی اکسیژن محلول بیانگر آن است که در هنگام عصر اکسیژن محلول بالاتر از 3.5 میلی گرم در لیتر بود که برای رشد میگو مناسب است اما مقدار آن در هنگام صبح بخصوص برای مزرعه اداره کار که فاقد دستگاه هواده بود از این مقدار کمتر بود. بر اساس نتایج بدست آمده کارآیی هواده های پارویی بازو بلند در مزرعه مه کیش بهتر از هواده های پارویی بازو کوتاه مزرعه زرآبزی بوده است.نتایج بدست آمده از بررسی شفافیت آب بیانگر آن است که شفافیت در شروع دوره پرورش زیاد (بالاتر از 100 سانتی متر) و سپس کم شده است. در هر سه مزرعه میانگین شفافیت بیشتر از 30 سانتیمتر بود که برای رشد مطلوب میگو مناسب نمی باشد.

با توجه به کاهش صید ماهیان با ارزش در تالاب انزلی طی چند دهه گذشته و ورود تصادفی ماهی کاراس و به انبوهی رسیدن جمعیت آن در سالهای اخیر، این پروژه در سال 1376 اجرا گردید. منطقه مورد بررسی (تالاب انزلی) به چهار ناحیه آبکنار، سیاه کشیم، مرکزی و شیجان تقسیم شد. نمونه برداریها هر دو هفته یکبار با دستگاه صید برقی و به مدت یک ساعت در هر منطقه انجام گرفت. نرخ بهره برداری (E) در مورد این گونه، 0.47 تعیین شد که از حد مطلوب نرخ بهره برداری (0.5) کمی پایین تر است. میانگین طول چگالی این ماهی در تالاب انزلی (مجموع نر و ماده) برابر 5.8±19.5 سانتیمتر، میانگین وزن 137.4±196.8 گرم و میانگین سن 1.3±2.6 سال محاسبه گردید. حداقل طول چگالی مشاهده شده (مجموع نر و ماده) 2.5 سانتیمتر و حداکثر 31.5 سانتیمتر بوده است. میانگین طول، وزن و سن در منطقه سیاه کشیم نسبت به سایر مناطق مورد مطالعه بیشتر بوده و آزمون توکی نیز اختلاف معنی دار (P<0.05) شاخص های فوق بین ماهیان کاراس منطقه سیاه کشیم با سایر مناطق را تایید می نماید. هفت گروه سنی در این ماهی مشاهده گردید که حداقل و حداکثر سن بترتیب +0 و +6 بود. فصل تخم ریزی این گونه از اردیبهشت تا تیر ماه تعیین گردید. ماده ها 99.3 درصد و نرها 0.7 درصد از جمعیت مورد بررسی را تشکیل می دادند. میزان پارامترهای رشد L∞ و K برای ماهی کاراس تالاب انزلی بترتیب 36 سانتیمتر و 0.226 محاسبه شد. ضریب مرگ و میر کل (Z) این ماهی (مجموع نر و ماده) 0.8 و همچنین ضریب مرگ و میر طبیعی (M) و صیادی (F) بترتیب 0.417 و 0.383 بدست آمد.

تعیین جنسیت و رسیدگی ماهیان زنده فاقد علایم جنسی ظاهری و یا در زمانی که این علایم هنوز ظاهر نشده اند، از جهات مختلف دارای اهمیت می باشد. در این پژوهش امکان تشخیص جنسیت و مرحله رسیدگی جنسی تاسماهی ایران یا قره برون (Acipenser persicus)  بوسیله اولتراسونوگرافی مورد بررسی قرار گرفت.142 عدد تاسماهی ایران 13 تا 20 ساله که از دریای خزر صید شده بودند بوسیله دستگاه اولتراسونوگرافی (Pie medical) با پروب خطی با فرکانس 5 و 7.5 مگاهرتز مورد سونوگرافی قرار گرفتند.تصویربرداری از پهلوی راست یا چپ بصورت طولی بین باله سینه ای و مخرجی انجام شد. اختلاف در شکل و انعکاس صوتی تخمدانها و بیضه ها مبنای تعیین جنسیت و مراحل رسیدگی جنسی با اولتراسونوگرافی بود. نتایج تشخیص جنسیت و مراحل رسیدگی جنسی بوسیله سونوگرافی با کالبدگشایی ماهی کنترل گردید. بر اساس نتایج بدست آمده، با کاربرد اولتراسونوگرافی، صحت تشخیص جنسیت 100 درصد و رسیدگی جنسی 89.6 درصد می باشد و اولتراسونوگرافی بعنوان یک روش بسیار دقیق می تواند در تعیین جنسیت و رسیدگی جنسی تاسماهی ایران بکار گرفته شود.

با توجه به اینکه مطالعات کروموزومی روی ماهی سیم (Abramis brama) در ایران انجام نپذیرفته است، لذا این بررسی به منظور تعیین تعداد کروموزوم ها و بازوهای کروموزومی و همچنین ارایه کاریوتایپ ماهی سیم حوزه جنوبی دریای خزر با تهیه گسترش های کروموزومی به روش Squash، انجام شده است. تعداد کروموزوم های پلاک های متافازی حاصل از طریق له کردن بافتهای قسمت قدامی کلیه و آبشش در این ماهی 2n=50 و تعداد بازوهای کروموزومی آن NF=82 تعیین گردید. کاریوتایپ تهیه شده از این ماهی شامل 8 جفت کروموزوم متاسنتریک، 8 جفت کروموزوم ساب متاسنتریک و 9 جفت کروموزوم آکروسنتریک بود.