تاریخ در آینه پژوهش
سال:1392 | دوره:10 | شماره:1 (پیاپی 34) |تعداد مقالات:6

چکیده فارسی:خوارج به عنوان یکی از گروه های موثر در حوادث قرون اولیه هجری، برای نخستین بار در دوره خلافت امام علی (ع) و در جنگ صفین به عنوان یک فرقه مستقل پدیدار گشتند و به مخالفت با حکمیت برخاستند. با انتقال خلافت به امویان، خوارج قیام های متعددی بر ضد بنی امیه برپا کردند. به همین سبب، تحت تعقیب حکام اموی قرار گرفتند و به ناچار فعالیت های خود را به مناطق دور از مرکز خلافت ازجمله مناطق جنوب شرقی ایران و سیستان انتقال دادند. خوارج که در سیستان به کمک مردم بومی این منطقه حدود سه قرن فعالیت های نظامی خود را در برابر امویان و عباسیان ادامه دادند؛ اما در نهایت نتوانستند موجودیت خود را در این منطقه تداوم بخشند و در میان بومیان استحاله شدند. پرسش اساسی این است که چرا تفکر خارجی گری در سیستان پایدار نماند؟ به نظر می رسد، عوامل ناکامی ایشان عبارتند از: رویه خشونت و ترور خوارج، سرکوب آنها توسط امویان، تقدم بازوی مبارزاتی خوارج بر بازوی عقیدتی آنها و ناتوانی خوارج در همسویی با فرهنگ بومی سیستان.   چکیده عربی:حرکة الخوارج تعتبر إحدی الحرکات المؤثرة فی أحداث القرون الهجریة الأولی حیث ظهرت لأول مرة کحرکة مستقلة فی عهد خلافة الإمام علی (علیه السلام) وفی حرب صفین وخالفت عملیة التحکیم. وبعد استیلاء الأمویین علی الخلافة قام الخوارج بنشاطات عدیدة ضد حکم بنی أمیة لذلک تعرضوا لملاحقات واضطروا لمزاولة نشاطاتهم فی مناطق بعیدة عن مرکز الخلافة بما فیها مناطق جنوب شرق إیران ومدینة سیستان. زاول الخوارج نشاطات مسلحة ضد حکم الأمویین والعباسیین فی مدینة سیستان بمساعدة السکان المحلیین لمدة ثلاثة قرون، وفی نهایة المطاف تمکنوا من إثبات وجودهم فی هذه المنطقة وانصهروا بین السکان المحلیین.السؤال الأساسی المطروح فی هذا المضمار هو: ما السبب فی عدم استقرار فکر الخوارج فی مدینة سیستان؟من الجدیر بالذکر أنه هناک أسباب لفشل الخوارج، وهی عبارة عن: منهجهم المستند علی الإرهاب والعنف، القمع الذی تعرضوا له من قبل بنی أمیه، طغیان رؤیتهم القتالیة علی رؤیتهم العقائدیة، عجز الخوارج عن الانسجام مع ثقافة سیستان المحلیة.

چکیده فارسی:فتح اسپانیا و پیروزی های بعدی مسلمانان در این منطقه از جهان، که در تاریخ فتوح از اهمیت ویژه ای برخوردار است. اسپانیا اولین منطقه از اروپاست که مسلمانان موفق شدند در زمان کوتاهی آن را تسخیر نمایند. هدف این نوشتار، بررسی و تحلیل این پیروزی به لحاظ اوضاع داخلی اسپانیا در آستانه ورود مسلمانان و تاثیر احتمالی این اوضاع در موفقیت نیروهای فاتح می باشد. از این رو ضمن بیان مختصری از تاریخچه فتوح در منطقه شمال آفریقا، اوضاع داخلی اسپانیا به عنوان یکی از فرضیه های احتمالی در فتح این سرزمین توسط مسلمانان مورد بررسی قرارگرفته است.   چکیده عربی:إن فتح أسبانیا والانتصارات المتوالیة للمسلمین فی هذه المنطقة من العالم هی مسائل لها أهمیة بالغة فی تأریخ الفتوحات الإسلامیة، فهذا البلد یعتبر أول منطقة أوروبیة تمکن المسلمون من السیطرة علیها فی فترة قصیرة، والأمر الذی یمکن أن یکون موضوعا للبحث والتحلیل هو دراسة هذه الانتصارات من زاویة دراسة الأوضاع الداخلیة فی أسبانیا فی رحاب دخول المسلمین والتأثیر المحتمل لهذه الأوضاع علی نجاح القوات الفاتحة. لهذا الغرض قام الباحث ببیان تأریخ الفتوحات بشکل موجز وتحدث عن تأریخها فی منطقة شمال أفریقیا وتطرق إلی الحدیث عن الأوضاع الداخلیة فی أسبانیا لکونها إحدی الفرضیات التی ساعدت علی تحقق هذه الفتوحات بواسطة المسلمین.

چکیده فارسی:مردم کوفه مهم ترین یاران امام علی (ع) در دوران پنج سال خلافت ایشان بودند، اما اطاعت آنها از امام همیشگی نبود و بعد از پیکار بزرگ صفین، اطاعت از حضرت علی (ع) در بین کوفیان سستی یافت. این تحول ناشی از تفکرات افراطی و تفریطی بود که در بین گروهی از آنان شیوع یافت و به سرعت، نگرش آنان را در مورد جنگ با شامیان تحتالشعاع قرار داد. مردم عراق قبل از حرکت برای نبرد با شامیان و معاویه تقریبا در جنگ با قاسطان یک دل بوده و بزرگانشان در ضرورت اقدام به جنگ با بازماندگان احزاب مخالف پیامبر (ص) سخنرانی نمودند و مردم هم تقریبا همدل و هماهنگ بودند و مخالفان که تعدادشان کم بود، جرات و جسارت مخالفت نداشتند؛ اما بعد از جنگ صفین، کار به جایی رسید که گروهی از همین مردم دچار تغییر موضع شدند.در نوشتار حاضر در پی پاسخ گویی و علت یابی این مساله هستیم که چه چیز باعث این تغییر نگرش شد؟ به گونه ای که در نهایت تعدادی از یاران امام، ابتدا به پذیرش حکمیت تن دادند و سپس شخصی مثل ابوموسی اشعری را که مخالف این گونه جنگ ها بود، به عنوان حکم بر امام تحمیل کردند؟.   چکیده عربی:یعتبر أهل الکوفة أهم أنصار الإمام علی (علیه السلام) فی عهد خلافته التی دامت خمس سنوات، ولکن بعد حرب صفین تضاءلت طاعتهم له، وهذا التحول ناشئ من الفکر الإفراطی والتفریطی الذی کان شائعا بینهم والذی أثر بسرعة علی رؤیتهم بالنسبة إلی الحرب مع أهل الشام. وقد کان أهل العراق متحدین تقریبا بالنسبة إلی مقاتلة القاسطین وأکد کبار شخصیاتهم علی ضرورة العمل علی محاربة الفئة المتبقیة من الأحزاب المعارضة للنبی (صلی الله علیه وآله) وذلک قبل نهضتهم لقتال أهل الشام ومعاویة، وکذلک فإن الشعب برمته کان تقریبا متحدا ومنسجما لدرجة أن المعارضین الموجودین بینهم والذین کان عددهم ضئیلا لم یکونوا یجرؤوا علی معارضة الفئة العظمی. ولکن بعد حرب صفین تغیرت الأوضاع وبلغت الأمور درجة فغیر الناس موقفهم.محور البحث فی هذه المقالة هو دراسة أسباب هذه الأحداث والأمر الذی أدی إلی حدوث هکذا تغییر. فقد وصل الأمر إلی أن بعض أنصار الإمام علی (علیه السلام) بعد قبولهم الحکمیة نصبوا أبا موسی الأشعری حکما فی مواجهة حکم معاویة رغم أنه کان معارضا لهکذا حروب.

چکیده فارسی:کتابی مشهور در زمینه تاریخ اسلام است که توسط ابن کثیر دمشقی (701-774ق) تالیف شده است. او به سبب «البدایه و النهایه» تاثیرپذیری از شرایط زمانی، مکانی و به ویژه استادانی مانند ابن تیمیه، مواضعی ضد شیعی دارد. این پژوهش درصدد نقد تاریخ نگاری ابن کثیر در زمینه تشیع در کتاب مذکور، از طریق بررسی کلی روش ها و رویکردهای نگارنده است. متن پیش رو در قالب نقد سندی، محتوایی، و روشی تاریخ نگاری مولف، سامان یافته است. مهم ترین نقدها عبارتند از: تناقض های درونی؛ مخالفت با قرآن، سنت، و تاریخ؛ «گزینش و حذف»، «پذیرش و رد» متعصبانه. در تحلیل کلی، این نتیجه به دست می آید که مولف، از یک سو، با هدف توجیه اعتقادات مذهبی خاص خود، و از سوی دیگر، به سبب گرایش های ضدشیعی خود، هرگاه گزارشی تاریخی را با بینش ها و گرایش هایش ناهمخوان یافته حذف، رد، تحریف، و یا توجیه کرده است.   چکیده عربی:البدایة والنهایة هو کتاب مشهور فی مجال التأریخ الإسلامی حیث تم تدوینه من قبل ابن کثیر الدمشقی (701-774ه) وقد اتخذ هذا الرجل مواقف مناهضة للشیعة بسبب تأثره بالظروف الزمانیة والمکانیة التی کانت سائدة فی عهده، ولا سیما أنه تأثر بأستاذه کابن تیمیة. قام الباحثان فی هذه المقالة بنقد تدوین ابن کثیر للتأریخ الشیعی فی کتابه المذکور وذلک من خلال دراسة شاملة لمناهجه وتوجهاته. فهذه المقالة عبارة عن نقد موثق لمضمون الکتاب ولنوعیة تدوینه التأریخ، وأهم نقاط النقد التی طرحت هی عبارة عن:التناقض فی المضمون، مخالفة القرآن، مخالفة السنة، مخالفة التأریخ، الانتقائیة، الحذف، التعصب فی قبول شیء ورفضه.وبشکل عام فإن النتیجة التی توصل إلیها الباحثان هی أن المؤلف قام بحذف أو نقض أو تحریف أو تبریر کل نقل تأریخی لا ینسجم مع توجهاته وآرائه، وذلک بهدف تبریر معتقداته التی یتبناها من جهة، وبسبب نزعته المناهضة للشیعة من جهة أخری.

چکیده فارسی:فلسفه با ورود خود به عالم اسلام، دست خوش تغییر و تحول و تکامل گردید و پس از آن، بر عرصه های گوناگون فرهنگ و تمدن اسلامی تاثیر گذاشت. از جمله نقش های فلسفه در تمدن اسلامی را می توان نیازمندی تمدن به فلسفه در تمییز حقیقت از غیرحقیقت، تاثیر فلسفه در دین، تاثیر فلسفه در اخلاق، تاثیر فلسفه در سیاست و تبیین مدینه فاضله و تاثیر فلسفه در کلام دانست. در این نوشتار، پس از معناشناسی فرهنگ، تمدن، دین، اخلاق و سیاست، به سیر اجمالی فلسفه در عالم اسلام اشاره شده،و در ادامه به تبیین نقش فلسفه در تمدن اسلامی پرداخته شده است.   چکیده عربی:شهدت الفلسفة تغییرات وتطورات وتکامل بعد دخولها فی رحاب العالم الإسلامی، وفیما بعد أثرت علی مختلف المجالات الثقافیة والحضارة الإسلامیة، ویشار إلی دور الفلسفة فی الحضارة الإسلامیة فی ظل حاجة الحضارة إلی الفلسفة لتمییز الحقیقة عن غیر الحقیقة وتأثیر الفلسفة فی مجال الدین والأخلاق والسیاسة، وکذلک بیان المدینة الفاضلة وتأثیرها فی مجال علم الکلام. قام الباحث فی هذه المقالة ذکر مسیرة الفلسفة فی العالم الإسلامی بشکل مجمل وأیضا وضح دورها فی الحضارة الإسلامیة، وذلک بعد أن تطرق إلی بیان معنی الثقافة والحضارة والدین والأخلاق والسیاسة.

چکیده فارسی:یکی از تکالیف شرعی که خداوند در قرآن کریم بر مسلمانان واجب کرده، پرداخت خمس است. برپایه دیدگاه اهل سنت، مصداق خمس در آیه 41 سوره انفال تنها غنایم جنگی است، اما براساس دیدگاه ائمه اطهار (ع)، مصداق خمس تنها غنایم جنگی نبوده، بلکه تمامی منافع و عواید سالیانه را شامل می شود. با توجه به اهمیت و جایگاه خمس، رسول خدا (ص) و امامان معصوم (ع) علاوه بر تبیین مصادیق خمس، برای اجرای آن نیز اهتمام ورزیده اند. طبق این دیدگاه، آن دسته از روایات معصومان (ع) که بر حلیت تصرف در مال متعلق خمس دلالت می کند ناظر به شرایط و مقطع خاص و به علت شرایط سیاسی- اقتصادی و اجتماعی بوده است. بنابراین در عصر غیبت هم وجوب پرداخت خمس همچنان باقی است. در این پژوهش تلاش شده تا با بررسی تاریخی وضعیت خمس در عصر حضور، به صورت توصیفی و تحلیلی، شبهه های تاریخی این موضوع و دیدگاه اهل سنت مورد بررسی و نقد قرار گیرد.   چکیده عربی:الخمس هو من التکالیف الشرعیة التی کلف الله تعالی بها المسلمین فی کتابه الکریم، وحسب رأی أهل السنة فإن الخمس الذی تطرقت إلیه الآیة رقم 41 من سورة الأنفال یتضمن غنائم الحرب فحسب، ولکن أئمة أهل البیت (علیهم السلام) یرون أن الخمس فی هذه الآیة یشمل جمیع المنافع والفوائد المالیة السنویة فضلا عن غنائم الحرب. ونظرا لأهمیة الخمس فإن رسول الله (صلی الله علیه وآله) والأئمة المعصومین (علیهم السلام) قد بینوا مصادیقه وأعاروه أهمیة بالغة للتأکید علی دفعه، لذا فإن الروایات الدالة علی حلیة الخمس من قبل أئمة الشیعة والتی تنظر إلی تیار ومقطع خاص لأسباب سیاسیة واقتصادیة واجتماعیة تحظی بأهمیة تحلیلیة. وفی عصر الغیبة أیضا فإن وجوب دفع الخمس لم یتغیر.قام الباحثان فی هذه المقالة بدراسة المسیرة التأریخیة للخمس فی عصر الحضور وفق منهج بحث تفصیلی تحلیلی وردا علی الشبهات التأریخیة لهذا الموضوع وأیضا ردا علی رأی أهل السنة.