دانش شناسی (علوم کتابداری و اطلاع رسانی و فناوری اطلاعات)
سال:1387 | دوره:1 | شماره:1 |تعداد مقالات:8

زمینه و هدف: عصر ما عصر پیشرفت علمی است که پایه آن آموزش و پژوهش علمی است. حال این کتابدارانند که بیشترین نقش در ارایه این آموزشها به کاربران کتابخانه خود را دارند و نکته اینجاست که خود کتابداران باید توانایی ها و سواد اطلاعاتی کافی داشته باشند تا بتوانند آنها را به مخاطبان خود منتقل کنند و خدمات اطلاع رسانی مناسبی به استفاده کنندگان از کتابخانه ها ارایه کنند. هدف از این مقاله بررسی تطبیقی میزان سواد اطلاعاتی کتابداران کتابخانه های مرکزی دانشگاهها می باشد.روش بررسی: پژوهش حاضر از نوع پیمایشی توصیفی است. برای گردآوری اطلاعات از روش سرشماری استفاده شد و پرسشنامه تهیه شده در اختیار کلیه کارکنان کتابخانه های مرکزی دانشگاههای علوم پزشکی ایران، علوم پزشکی شهید بهشتی، تهران، تربیت مدرس و شهید بهشتی، که برابر 100 نفر بودند، قرار گرفت. پرسشنامه شامل 31 سوال بسته بود و در دو قسمت تهیه شده است برای تجزیه و تحلیل داده ها از روشهای آمار توصیفی نظیر تهیه جداول فراوانی، نمودارهای ستونی و محاسبه شاخصهای مرکزی مانند میانگین استفاده شد و برای این منظور از نرم افزار آماری SPSS استفاده شد.یافته ها: یافته های تحقیق نشان داد که بیشترین استفاده افراد از بانکهای اطلاعاتی پیوسته 58 درصد، اینترنت 69 درصد و فهرست کامپیوتری 71 درصد است. کتابداران دانشگاه تربیت مدرس با میانگین 4.13 در حد زیاد و بیشترین مهارت در استفاده از منابع را دارند و دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با میانگین 3.62 کمترین مهارت را دارند. بیشترین استفاده از منابع به ترتیب کتب فارسی 3.82 و پایگاههای اطلاعاتی 3.56 می باشد. مهمترین روش روزآمدسازی و کسب اطلاعات در زمینه کتابداری استفاده از اینترنت 80 درصد بود. بیشترین مشکلات کتابداران در کسب اطلاعات تخصصی عدم آگاهی از منابع جدید 64 درصد، عدم تسلط به زبان انگلیسی 52 درصد و عدم مهارت استفاده از رایانه 50 درصد بود. کتابخانه های دانشگاههای مورد بررسی برای کارکنان خود امکان شرکت در کارگاههای آموزشی یک یا چند روزه و همچنین آموزشهای تخصصی کوتاه مدت را بیش از سایر فعالیت ها فراهم نموده اند. آموزشهای ضمن خدمت تا حدی در ارتقای سواد اطلاعاتی کتابداران موثر بوده و 92 درصد کتابداران معتقدنددریافت اطلاعات علمی تاثیر زیادی در کارایی کتابدار دانشگاهی دارد و اهمیت آموزش ضمن خدمت کتابداری را در حد بسیار زیادی ارزیابی کرده اند.نتیجه گیری: با توجه به فرضیه پژوهش کتابداران کتابخانه های مرکزی از سواد اطلاعاتی مطلوبی برخوردارند، یافته های پژوهش حاکی از آن است که سطح سواد اطلاعاتی کتابداران کتابخانه های مرکزی دانشگاهها در حد متوسطی است و در حد مطلوبی قرار ندارد.کلاسهای آموزش ضمن خدمت و کلاسهای ICDL و مداوم انگلیسی و دروس سواد اطلاعاتی در دانشگاهها پیشنهاد می شود.

اهمیت مشارکت در تولید انتشارات علمی، در دنیای پیچیده امروز که همه چیز فناوری محور و اطلاعات مدار است نمایان می شود. دانشمندان کشورهای مختلف جهان دریافته اند که اگر میخواهند آثارشان توسط سایر متخصصان بیشتر مورد استفاده قرار گیرد و به آنها استناد شود باید در تولیدات علمی با یکدیگر مشارکت کنند.تحقیق حاضر در نظر دارد تا به بررسی میزان مشارکت دانشجویان کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاههای ایران در تولیدات اطلاعات علمی برای همایش سالانه دانشجویی کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه الزهرا (س) که همه ساله توسط انجمن علمی دانشجویان کتابداری و اطلاع رسانی این دانشگاه برگزار می شود بپردازد و سهم آنها را در تولیدات علمی داخلی در حیطه کتابداری و اطلاع رسانی تعیین کند. این همایش همه ساله با تلاش دانشجویان و اساتید کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه الزهرا برگزار می شود و از زمان آغاز به کار خود در سال 1379 هشت بار پیاپی توانسته است که هر سال در اردیبهشت ماه اساتید، کتابداران و دانشجویان کتابداری و اطلاع رسانی ایران را برای بحث در مورد تازه ترین یافته های در حیطه کتابداری و اطلاع رسانی گردهم آورد. با توجه به اینکه این همایش، یک همایش دانشجویی است و غالبا دانشجویان کتابداری و اطلاع رسانی در مقاطع مختلف در این همایش به ارایه مقاله می پردازند هدف از مقاله حاضر بررسی میزان همکاری میان ارایه کنندگان مقالات در این همایش است تا به این ترتیب، میزان همکاری میان دانشجویان کتابداری و اطلاع رسانی ایران در تولید مقالات علمی مشخص گردد. به همین منظور، مقالات ارایه شده در هشت دوره ای که این همایش برگزار شده، مورد بررسی قرار گرفته اند. همچنین در این مقاله، گرایشهای موضوعی مقالات ارایه شده در هر دوره از همایش سالانه کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه الزهرا مورد بررسی قرار گرفته است.یافته های تحقیق نشان داد که در مجموع در هشت دوره برگزاری این همایش، 77 مقاله در قالب سخنرانی ارایه شده است. از مجموع 112 نویسنده ای که در تهیه مقالات برای این همایش مشارکت داشته اند 61 نفر دارای جنسیت مونث و 51 نفر دارای جنسیت مذکر بوده اند. بیشترین تعداد مقالات در سال 1386 بوده است. در این دوره که، 16 مقاله به صورت سخنرانی با گرایش موضوعی «آرشیو، کتابخانه و موزه» ارایه شده است. کمترین تعداد مقالات در سالهای 1379 و 1383 بوده است. در این دوره ها که گرایش موضوعی مقالات در زمینه آموزش کتابداری و اطلاع رسانی در ایران و مشکلات آن بوده است تنها هفت مقاله به صورت سخنرانی ارایه شد. در سایر دوره ها نیز 9 مقاله به صورت سخنرانی ارایه گردید. در این هشت دوره ای که همایش دانشجویی کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه الزهرا برگزار شد 46 مقاله به صورت انفرادی و 31 مقاله به صورت گروهی تهیه و ارایه شد. از مجموع 31 مقاله ای که به صورت گروهی تهیه شده بود 25 مقاله با همکاری دو نویسنده و 6 مقاله با همکاری سه نویسنده تهیه و ارایه گردید. بیشترین میزان ارایه مقالات به صورت گروهی در همایش هفتم در سال 1386 با ده مقاله گروهی و کمترین میزان ارایه مقالات به صورت گروهی در سالهای 1380 و 1382 با دو مقاله گروهی بوده است. در این تحقیق مشخص شد که دانشجویان کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه الزهرا با 21 مقاله، دانشگاه شهید چمران اهواز با 11 مقاله و دانشگاه شیراز و دانشگاه تهران به طور مشترک با 6 مقاله بیشترین سهم ارایه مقاله در این همایش را دارا بوده اند.

هدف پژوهش حاضر آگاهی از دیدگاه کاربران در مورد خدمات شبکه رزنت مرکز اطلاع رسانی و کتابخانه دیجیتالی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات است که با انتخاب 370 نفر نمونه از 12426 نفر کل کاربران مرکز اطلاع رسانی و کتابخانه دیجیتالی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات در سه گروه دانشجویان کارشناسی ارشد، دانشجویان دکتری و اعضا هیات علمی خدمات شبکه رزنت این مرکز مورد بررسی قرار گرفت. روش پژوهش پیمایشی و ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنامه می باشد.یافته ها نشان داد از کل جامعه پژوهش 57.7% را مردان تشکیل داده همچنین بیشترین درصد 45% جامعه پژوهشی بین 25 – 29 سال سن دارند. 84.1 درصد کل کاربران از مرکز اطلاع رسانی و کتابخانه دیجیتالی استفاده می نمایند. در مجموع 62.5 درصد از کل جامعه پژوهش با شبکه رزنت مرکز اطلاع رسانی و کتابخانه دیجیتالی واحد علوم و تحقیقات آشنایی داشته و 51.8 درصد ایشان، شبکه رزنت را علاوه بر شناخت مورد استفاده قرار می دهند. در بین پایگاههای اطلاعاتی شبکه رزنت نیز بیشترین درصد 87.1% از Elsevier و کمترین درصد 5.7% از EI village2 بهره می گیرند. بیشترین درصد 68.6% در بین استفاده کنندگان از شبکه رزنت، ارتباط شبکه رزنت با ناشرین معتبر در سرتاسر دنیا را مهمترین نقطه قوت و 70.7% قطع مقطعی اشتراک شبکه رزنت را مهمترین نقطه ضعف این شبکه اعلام نموده اند.

از روش تجزیه و تحلیل محتوی به جهت رفع ابهام از متون استفاده می شود. در واقع، بررسی روابط بین پدیده های اجتماعی، اقتصادی– سیاسی، فرهنگی و بیش از آن حتی پدیده های طبیعی از طریق مطالعه موردها انجام می گیرد. این گونه مطالعات و حاصل آنها بصورت متون یا تک نگاشتها از طریق روش شناسی تجزیه و تحلیل مطالعات موردی یا تحقیق به رساله های مفرده انجام می گیرد. مطالعات موردی و تجزیه و تحلیل محتوای آنها به جهت تعیین حجم داده های اولیه بکار رفته در آنهاست، تا تولید اطلاعات نو از طریق آنها امکانپذیر گردد. در روش شناسی تجزیه و تحلیل محتوی، دو هدف اساسی پیگیری و ردگیری می شود:1- تعیین میزان کارآمدی مطالب به منظور انطباق آنها با مجموعه های مقاصد آموزشی2- تعیین تناسب محتوای متون با تواناییهای ذهنیدر این مقاله با روش سندی و کتابخانه ای کوشش شده تا روش تجزیه و تحلیل محتوا تعریف و تجدید شود و شیوه هایی که منجر به تعیین قابلیتها، توانمندی ها و نظریه های پژوهشگران می شود، شناسایی و ارایه گردد. از سوی دیگر، در کنار اهداف اصلی روش شناسی تجزیه و تحلیل محتوا، به بهره گیری نهادها و سازمانها و اشخاص حقیقی از طبقه بندی، تلخیص و تفسیر محتوای سخنرانیها، نوشته های اشخاص و یا اعلامیه ها و نشریات عمومی و خصوصی (سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی) به منظور پی بردن به تمایلات، خط مشی ها و نظریات و عقاید گویندگان، نویسندگان اشاره میشود.

پژوهش حاضر با روش پیمایشی و با هدف بررسی وضع مجموعه سازی کتابخانه های تخصصی موسسات تحقیقاتی وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در شهر تهران، به منظور فراهم نمودن زمینه مناسب برای تعیین فاصله میان وضع موجود با وضع مطلوب انجام شده است. بر طبق یافته ها، تنها 20 درصد از 20 کتابخانه مورد مطالعه به لحاظ کمی وضعیت نسبتا مطلوبی دارد. 25 درصد از کتابخانه ها دارای خط مشی مدون و مکتوب مجموعه سازی هستند. 50 درصد از جامعه مورد مطالعه کمیته انتخاب دارند و نقاط ضعف قابل توجهی در روند کار سفارش و فراهم آوری این کتابخانه ها وجود دارد. در کتابخانه های دارای بخش مجموعه سازی (30 درصد)، مجموعا 8 نفر نیروی انسانی کار می کنند. 35 درصد از کتابخانه ها دارای بودجه مستقل و مشخص می باشند. در خرید مواد کتابی، غیرکتابی و غیرچاپی این کتابخانه ها تناسب و تعادل وجود ندارد. مبادله مواد در 6 کتابخانه و اهدا و دریافت مواد اهدایی در 15 کتابخانه صورت می پذیرد. 15 درصد از جامعه مورد بررسی دارای خط مشی وجین هستند، ولی 75 درصد از آنها بصورت نامستمر کار وجین را انجام می دهند. 60 درصد از کتابخانه ها با سیاهه برداری بصورت دوره ای، مجموعه های خود را مورد بازبینی قرار می دهند.

در این پژوهش بر اساس آخرین آمار رسمی سالانه وزارت آموزش و پرورش در سال تحصیلی 86-1385، مسایل مربوط به کتاب و کتابخانه وکتابدار آموزشگاه های کشور مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. بر پایه یافته پژوهش در سال تحصیلی 86-1385،15 میلیون دانش آموز و یک میلیون معلم و کارمند، به تعلیم و تربیت اشتغال داشته اند. در کل کشور 145241 آموزشگاه موجود بوده که فقط در 22118 آموزشگاه کتابخانه وجود داشته است. در نتیجه در 123123 باب آموزشگاه هیچ نوع کتابخانه ای موجود نبوده است. از این آمار سهم شهرها 50942 باب آموزشگاه و سهم روستاها 72181 باب آموزشگاه بوده است. به عبارت دیگر 75.6 درصد آموزشگاه ها در شهرها و 92.7 درصد آموزشگاه ها در روستاها، فاقد هر نوع کتابخانه ای بوده اند. در مجموع کتابخانه های آموزشگاهی 5035 نفر مرد و زن به عنوان کتابدار مشغول بوده اند که 4650 نفر (92.35 درصد) آن ها در شهرها و 385 نفر (7.65 درصد) در روستاها شاغل بوده اند. کمبود کتابخانه و کتاب و کتابدار در روستاها محسوس تر و بیشتر است. از 46.5 میلیون جلد کتاب موجود در کتابخانه ها چهارپنجم آن ها در کتابخانه های آموزشگاهی شهرها و یک پنجم آن ها در کتابخانه های آموزشگاهی روستاها جای گرفته اند. آمار آموزش و پرورش از کیفیت و نوع کتاب ها هیچ نوع اطلاعی به دست نمی دهد. ولی پیشینه یافته ها نشان می دهد که با گردآوری مجموعه های غیر همگن، یکسویه و سلیقه ای در آموزشگاه ها، خواسته ها و نیازها و علاقه های واقعی دانش آموزان، نادیده گرفته شده است. نتیجه حاصل از این بررسی نشان می دهد که کتابخانه های آموزشگاهی ایران، به طور کلی در وضعیت های نامطلوبی به سر می برند.

امروزه مقوله آموزش از راه دور با تاکید بر روی آموزش الکترونیکی، یکی از مسایل مطرح در جوامع اطلاعاتی است، که بدون بهره گیری از انواع ابزارها، سیستم ها و استانداردها، که یکی از مهم ترین آنها کتابخانه دیجیتالی است، ناکارآمد بوده، و نظام آموزش از راه دور بدون وجود آن ناممکن می باشد. با توجه به اهمیت این دو مقوله در باب آموزش و پژوهش، مقاله حاضر در نظر دارد با بررسی اجمالی این دو پدیده، ویژگیها، مزایا و کارکردهای آنها را به طور خلاصه تشریح، و نقش حمایتی کتابخانه دیجیتالی را دربر پایی چنین نظام آموزشی نوینی مورد اشاره قرار دهد.

مقاله حاضر به تحلیل محتوای 11 کتاب غیردرسی که در برنامه آموزش مداوم خدمات مکاتبه ای و گروه پیگیر سواد نهضت سواد آموزی شهر تهران مورد استفاده قرار می گیرد می پردازد تا به کارشناسان تهیه این مواد خواندنی ساده نقاط قوت وضعف این کتابها را نشان دهدبه طوری که طراحی و نگارش این مواد به ارتقا فرهنگ مطالعه و آگاهی های عمومی کمک بیشتری بنماید. نتایج نشان می دهد که موضوع و محتوای اکثر این کتابها با اهداف آموزش مداوم هماهنگی دارند.