پژوهشهای جغرافیایی
سال:1385 | دوره:38 | شماره:57 |تعداد مقالات:14

وقتی تنش های درون یک کشور در سطح ملی توسعه نیابد و فقط در نواحی خاص از سرزمین استمرار یابد نوعی احساس منطقه گرایی در مقابل ملی گرایی در میان مردم آن ناحیه ایجاد می شود که گاه منجر به تقویت مرکزگریزی می شود و در نتیجه یکپارچگی ملی را دچار آسیب می کند. در کشورهای توسعه یافته که احساس منطقه گرایی به کم رنگ ترین حد خود رسیده است، آنچه سبب تهدید دولت ها می شود، وجود حفره های دولت است که در آن تبهکاری سازمان یافته بدون تعصب به هویت محلی یا مکانی، موجودیت دولت را مورد چالش قرارمی دهد. این حفره ها می تواند از نوع اجتماعی، فرهنگی یا اقتصادی باشد.عمده ترین حفره های دولت در ایران عبارتند از: توزیع مواد مخدر، رشد بی قانونی، توسعه تبهکاری و تهدید سلامت جامعه، مهاجرت های غیر قانونی، کانون های تصمیم گیری سیاسی بر علیه حکومت و چالشگران ساختار حکومتی. دولت ها برای مقابله با این حفره ها رویه های مشترک و گاه نیز رویه های منحصر به فرد دارند، دولت ایران نیز از به کار بردن این رویه ها مستثنی نیست. در مقابل حفره های سیاسی، دولت ها به شدت حساس اند و هر ساله بودجه های کلانی را برای انهدام حفره های سیاسی به کار می گیرند. در شناسایی و انهدام حفره های اجتماعی دولتها حساسیت کمتری دارند، چرا که وجود این حفره ها تهدیدی برای حاکمیت نیست. حفره های اقتصادی گاه توسط اجزا عناصری از دولت ها ایجاد می شود و گاه نیز دولتها برای تداوم پایه های حاکمیت خود آنها را منهدم می کنند. و بالاخره حفره های فرهنگی که در مواردی منجر به استمرارحکومت می شود و با چشم پوشی دولتها این حفره ها استمرار می یابند. در این مقاله حفره های دولت به طور عام و حفره های دولت در ایران به طور خاص مورد بررسی قرار گرفته است.

با استفاده از MEI نقش پدیده جوی - اقیانوسی انسو در تغییرپذیری بارش های فصلی استان آذربایجان شرقی مورد مطالعه قرار گرفته است. نتایج حاصل از بکارگیری روش تحلیل همبستگی «پیرسون» بیانگر ارتباط مثبت بین شاخص چند متغیره انسو و بارش ایستگاه های آذربایجان شرقی است که در بین فصول چهارگانه میزان همبستگی فقط در فصل پاییز معنی دار بوده و در سایر فصول همبستگی معنی داری بین بارش و پدیده های ال نینو و لانینا مشاهده نگردید. این امر به معنی افزایش میزان بارش های پاییزی به هنگام ال نینو (فاز گرم و مثبت در پدیده انسو) و بر عکس کاهش بارش در فاز لانینا (فاز سرد و منفی) است. در بین ایستگاه های مورد مطالعه بیشترین میزان همبستگی بارش پاییزی با شاخص چند متغیره انسو در ایستگاه سراب و کمترین میزان همبستگی در ایستگاه تسوج مورد محاسبه قرار گرفته است. مقادیر ضریب همبستگی مورد محاسبه بین بارش و MEI بیانگر نقش عوامل جغرافیایی در میزان تاثیر پذیری از پدیده انسو می باشد؛ به این معنی که در استان آذربایجان شرقی از غرب به شرق و  از شمال به جنوب بر میزان همبستگی یا به عبارت دیگر بر میزان تاثیرپذیری از پدیده انسو افزوده می گردد که اوج این افزایش در ایستگاه سراب قابل مشاهده است.

امروزه مدل های ارتفاعی در زمینه های مختلف کاربرد وسیعی پیدا نموده است. به طوری که بسیاری از پژوهش های کاربردی و توسعه ای بر اساس آن انجام می شود. چون هدف مدل های ارتفاعی ساخت رویه زمین می باشد و رویه زمین را پستی و بلندی ها تشکیل می دهد، لذا ساخت مدل های ارتفاعی بدون توجه به شرایط ژئومرفولوژیکی بر طبیعت زمین منطبق نمی شود. از طرف دیگر چون متغیر ارتفاع از یکپارچگی و پیوستگی برخوردار است و تغییرات آن تابع جهت و فاصله می باشد، لذا انتخاب مدل ساخت پوسته زمین با روش های آمار کلاسیک غیر دقیق می باشد. در نتیجه برای ساخت مدل های ارتفاعی توجه به شرایط مرفولوژیکی و روش های آمار زمین در درون یابی و روش های اصلاح مدل های ارتفاعی ضروری می باشد.این پژوهش روش های تولید مدل های ارتفاعی را در حوضه سد گلستان 2 اجرا نموده و نتایجی ارزشمند کسب نموده است که از جمله استفاده از روش های نمونه گیری نامنظم در مسیر عوارض ژئومرفولوژیکی، عدم استفاده از منحنی های میزان در مدل ارتفاعی، کاربرد بهتر روش مثلث بندی نسبت به درون یابی برای نمایش عوارض زمین، استفاده از روندیابی و واریوگرافی برای درون یابی دقیق تر ارتفاع، ارزیابی مدل ارتفاعی توسط تصاویر ماهواره ای و عکس های هوایی و ... می باشند.

رودخانه هایی که آبهای توده کوهستان سهند را به طرف دو آبگیر عمده زهکشی می کنند، در دره های نسبتا عمیقی جاری هستند. انحنای نیمرخ طولی این دره ها که منعکس کننده ویژگی های ژئومرفولوژیک، رخدادهای تکتونیکی و اقلیمی هستند، بسیار متفاوتند است. در این مقاله سعی شده تا این تفاوت ها با توجه به میزان انحنای نیمرخ طولی دره ها بررسی و با تکیه بر نتایج حاصل از تحلیل رگرسیونی، مراحل تحول دره ها تعیین و روند تحول آنها پیش بینی گردد. به همین منظور برای هر نیمرخ طولی یازده دره اصلی سهند با استفاده از داده های حاصل از اندازه گیری فاصله و ارتفاع آنها تحلیل رگرسیونی صورت گرفته و با بهره گیری از انواع توابع ریاضی یعنی توابع نمایی، خطی، توانی و لگاریتمی مراحل تحول هر دره تعیین شده است. به منظور تفکیک دره هایی که از نظر مراحل تحول، روند یکسانی را طی می کنند، دره های منطقه با توجه به نوع تابع گروه بندی شده و نتیجه گیری های نهایی با عنایت به شواهد میدانی صورت گرفته است. تفاوت در نوع تابع در واقع میزان انحنای نیمرخ طولی دره ها و تفاوت در مراحل تحول آنها را نشان می دهد.نتایج بررسی ها نشان می دهد که، آن دسته از دره های سهند که نیمرخ طولی آنها از انحنای بیشتری برخوردار بوده اند، با تابع نمایی، دره هایی با نیمرخ های دارای انحنای کمتر، با تابع توانی و نیمرخ های تقریبا بدون انحنا و نزدیک به خط راست، با تابع خطی برازش شده اند.

در ایران همه ساله پهنه های وسیعی از اراضی مرغوب و حاصلخیز سواحل رودخانه و مسیل ها بر اثر عبور جریان های سیلابی فرسایش یافته و تخریب می شوند. بنابراین جهت ساماندهی و مدیریت رودخانه ها و کنترل فرسایش لازم است که ضمن شناخت و پیش بینی رفتار هیدرولیکی جریان، نواحی مستعد فرسایش کناری شناسایی گردیده و اقدامات لازم جهت کنترل آنها به عمل آید. به همین علت در تحقیق حاضر وضعیت فرسایش کناری رودخانه بابلرود مورد بررسی قرار گرفت که بدین منظور ابتدا مسیری از رودخانه به طول 5.5 کیلومتر انتخاب و پس از تهیه نقشه های 1:1000 منطقه با استفاده از الحاقیه HEC-GeoRAS که امکان لینک مدل  HEC- RASو نرم افزارArcView  را فراهم می سازد، 103 مقطع عرضی به مدل معرفی و مقادیر ضریب زبری مانینگ برای هر یک از مقاطع در بستر و سیلابدشت های ساحل چپ و راست تعیین شدند. با معرفی مشخصات جریان، مشخصات هندسی و ضریب زبری مانینگ به نرم افزار HEC-RAS، مشخصات جریان در دوره های بازگشت مختلف محاسبه گردیده و جهت تعیین و شناسایی نقاط مستعد فرسایش و رسوبگذاری، مقادیر حداکثر و حداقل تنش برشی سواحل راست، چپ و کانال اصلی هر مقطع در دوره های بازگشت مختلف تعیین و نهایتا مناطق در معرض خطر فرسایش مشخص گردید که بازدیدها و بررسی های میدانی نیز نشانگر صحت محاسبات و نتایج حاصل از تعیین نقاط حساس به فرسایش می باشد.

دمای موثر استاندارد (SET) جامع ترین شاخص دمایی در ارتباط با فعالیت های انسانی است که تاکنون ارایه گردیده است. معمولا برای پیدا کردن دمای موثر استاندارد یک مکان در یک لحظه خاص، از نمودار استاندارد دمای موثر که توسط موسسه آشرا طراحی گردیده است، استفاده می شود و برای محاسبه یک لحظه، حداقل یک دقیقه وقت لازم است. هر گاه بخواهیم از آمار روزانه و ساعتی ایستگاه های سینوپتیکی برای دوره های حداقل چند ساله استفاده کنیم. روش مذکور به دلیل حجم زیاد داده ها زمان بر می باشد. بنابراین برنامه ای به زبان دلفی با بهره گیری از مدل شبکه های عصبی نگاشته شد. این برنامه محاسباتی توانست دمای موثر روزانه و ساعتی 130 ایستگاه سینوپتیکی کشور که به روش ترسیمی بیش از 3000 ساعت وقت لازم داشت را در مدتی کمتر از یک ساعت انجام دهد. در طراحی این نرم افزار که به زبان دلفی نوشته شده از نرم افزارهای ,Excel ,Access Data fit وMatlab  نیز استفاده شده و دارای1540 خط برنامه است.

با گسترش روز افزون دایره فعالیت و عملکرد سازمان های مدیریت شهری اداره امور شهرها خصوصا شهرهای بزرگی چون تهران کار سهل و آسانی نبوده و نیازمند تمهیداتی خاص و برنامه ریزی صحیح است. امروزه شهرداری ها به عنوان سازمان اجرایی مدیریت شهری مسولیت ارایه طیف وسیعی از خدمات عمرانی، فرهنگی، اجتماعی، ترافیکی و … به شهروندان را عهده دار گردیده اند. بدیهی است با در نظر گرفتن ابعاد متنوع نیازهای زندگی شهری انتظار نمی رود که مدیران شهرها قادر به اداره یکپارچه و واحد شهر تحت مدیریت خود باشند. مدیریت غیر متمرکز شهرها یکی از شیوه های جدید مدیریت است که با تقسیم وظایف و مسولیت ها به تحقق اهداف مورد نظر برای اداره شهرها کمک می کند. اعمال تقسیمات شهری یکی از ابزارهای اجرایی مدیریت غیر متمرکز است، لیکن چنانچه انجام این مهم طبق اصول صحیحی صورت نگیرد نه تنها باری از دوش مدیریت شهری برداشته نمی شود، بلکه صرفا منجر به تقسیم نامتعادل کالبدی شهر و گسسته شدن بافت شهری می گردد. این پژوهش در پی یافتن معیارهای موثر برای انجام تقسیمات شهری در رده «ناحیه» است.

در طراحی و احداث فرودگاه ها به ویژه در جهت گیری باند پرواز، عامل باد اهمیت بسزایی دارد. امتداد یا امتدادهای نشست و برخاست در جهت بادهای غالب احداث می شوند؛ به طوری که در آن جهت سرعت بادهای جانبی بر محور باند پرواز از 13 نات یا 15 مایل بر ساعت تجاوز ننموده و 95% از بادها را با احتساب بادهای آرام جذب نماید. در این پژوهش با استفاده از آمار هفده ساله ایستگاه سینوپتیک اردبیل (2000-1984) در هشت قرائت در روز و در ساعات اصلی و فرعی سینوپ و با بهره گیری از نرم افزار (WR-PLOT) تحت ویندوز، گلبادهای شانزده جهتی ماهانه برای شناخت بادهای غالب منطقه در ساعات اصلی و فرعی سینوپ ترسیم شده است. سپس گلبادهای قطبی شانزده جهتی مختص محاسبات مربوط به ضریب استفاده از امتداد یا امتدادهای نشست و برخاست با استفاده از نرم افزار اتوکد برای هر ماه ترسیم شده است. درصدهای فراوانی وزش باد از جهات شانزده گانه با منظور نمودن 13 نات باد جانبی مجاز عمود بر محور باند پرواز بر روی گلباد درج گردیده و آنگاه با تقسیم بندی گلباد به 360 درجه با فواصل 10 درجه، امتدادهای نشست و برخاست برای ماه های مختلف سال طراحی شده است. از بررسی ها و مطالعات انجام یافته نتیجه می شود که باند 23–5 و 24-6 بیش از 95% بادها را با در نظر گرفتن بادهای جانبی مجاز (13 نات در ساعت) در طول سال جذب می نمایند. امتدادهای فوق الذکر نسبت به باند33-15، باند پرواز موجود فرودگاه اردبیل 70 تا 80 درجه به سمت راست چرخش نشان می دهند.

ظهور اینترنت و سهولت دسترسی به اطلاعات موجود آن سبب گردیده تا اکثر سازمان های دولتی و خصوصی اطلاعات خود را در این شبکه قرار دهند. بیش از 70% اطلاعات موجود، داده های جغرافیایی می باشند که ارایه این اطلاعات جغرافیایی بر روی اینترنت مستلزم توسعه معماری و نرم افزارهای خاص همچون خادم های نقشه ای گردیده است. در توسعه این سسیتم های اطلاعاتی طراح امکان بهره جستن از انواع معماری ها، نرم افزارها و فرمت ها را دارد؛ ولی انتخاب مناسب ترین حالت که جواب گوی اهداف سیستم اطلاعات جغرافیایی تحت اینترنت (Web GIS) باشد، مستلزم اطلاع از نکات تکنیکی  Web GISو مزایا و معایب هر کدام از متدها در یک پروژه خاص است.در این تحقیق ابتدا تکنولوژی سیستم اطلاعات جغرافیایی تحت اینترنت از نظر معماری، نقشه های اینترنتی، و نرم افزارهای متداول آن مورد بحث قرار گرفته و سپس مراحل توسعه یک Web GIS موفق آورده شده و در انتها روند استفاده از این دستاوردها در طراحی پروژه Web GIS راه های کشور شرح داده شده است.

در این مقاله تولید الکتریسیته هسته ای در ایران با تمرکز بر روی جنبه های زیست محیطی، مورد ارزیابی قرار گرفت. رشد سریع جمعیت و بالا رفتن استانداردهای زندگی موجب افزایش چشمگیر مصرف الکتریسیته در دهه های آتی در ایران خواهد شد. تامین تقاضای انرژی الکتریکی در سال 1430، نیاز به ظرفیت تولید الکتریسیته حدود 120000MW دارد. در حال حاضر الکتریسیته تولیدی برخی کشورهای جهان، عمدتا از انرژی هسته ای تامین می گردد. تولید الکتریسیته هسته ای در واقع هیچیک از گازهای گلخانه ای را منتشر نمی سازد. محاسبات آماری نشان داد تولید 10 و 20 درصد الکتریسیته هسته ای در سال 1400 در ایران، انتشار CO2 در بخش انرژی را تنها در این سال، به ترتیب 9.3 و 18.6 درصد کاهش می دهد. در ایران تاکنون هزینه های خارجی تولید الکتریسیته برآورد نشده است. در این تحقیق هزینه های خارجی تولید الکتریسیته هسته ای برآورد شد. این مطالعه نشان داد انرژی هسته ای یکی از ایمن ترین و ارزان ترین منابع تولید الکتریسیته است. در تلاش برای رسیدن به توسعه پایدار، ریسک های اجتماعی و تغییرات وضعیت آب و هوا ناشی از تکنولوژی های مختلف انرژی باید در نظر گرفته شوند. تولید الکتریسیته هسته ای نقش مهمی در دستیابی به اهداف توسعه پایدار در ایران خواهد داشت.

به طور کلی پیامدهای ژئوپلیتیکی حادثه یازدهم سپتامبر در دو جهت کاملا مخالف خودنمایی کرده است: نخست برجسته شدن ابعاد نظری و عینی مقوله «مرز» از جنبه ژئواکونومیک، و دوم کمرنگ شدن این ابعاد از جنبه ژئواستراتژیک. این دو بعد ژئوپلیتیکی که همچون ژانوس دو چهره ای عرصه مطالعاتی جدیدی را پیش روی صاحب نظران و محققین حوزه ژئوپلیتیک و جغرافیای سیاسی گشوده، آثار و پیامدهای عمده ای در منطقه خاورمیانه داشته است. در یک مبحث جمع بندی شده، این آثار و پیامدهای متعارض در قالب پنج بعد ژئوپلیتیکی سرزمینی، جمعیتی - قومی، نظامی - امنیتی، سیاسی - حکومتی و ژئواکونومیکی در قالب طرح خاورمیانه بزرگ ظاهر شده است. استدلال اصلی مقاله آن است که تحولات ژئوپلیتیکی ایجاد شده در منطقه، ناشی از تغییر نگرش نظام بین الملل نسبت به منطقه خاورمیانه و معطوف به اصلی ترین هستة نظام بین الملل جدید یعنی «امنیت نظام بین الملل» است.

توسعه پایدار شهری، توسعه ای همه جانبه و ناظر به ابعاد مختلف است. از اینرو مفهوم «پایداری» در کلان شهرها حول محورهای متعددی قابل بررسی است. در این میان ضرورت پرداختن به موضوع «امنیت شهری» از آنجایی مهم می نماید که وابستگی متقابل میان امنیت و توسعه اجتناب ناپذیر است. امنیت زمینه ساز و بستر توسعه اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی است و هم از این عناصر تاثیر می پذیرد. رویکردهای سنتی در باب امنیت شهری عمدتا به طور یکسویه ای به جرایم و بزهکاری های شهری و یا معلول ها معطوف بوده؛ در حالی که امنیت مقوله ای چند وجهی است و در چارچوب عناصر مختلف توسعه معنا می دهد. امروزه کلان شهر تهران با در بر گرفتن یک چهارم جمعیت شهرنشین کشور، مهم ترین قطب جمعیتی کشور است. تهران با توجه به نظام متمرکز سیاسی - اداری، مقر کلیه نهادهای تصمیم گیرنده و مدیران عالی رتبه بوده و نقش اصلی را در مدیریت اقتصاد ملی ایفا می کند. لذا بروز ناپایداری های امنیتی در تهران می تواند امنیت ملی را در عرصه های گوناگون به مخاطره اندازد.هدف از این مقاله بررسی ناپایداری های امنیتی تهران بر اساس شاخص های توسعه پایدار شهری و ارایه نگرش نوین در ساماندهی فضای امنیتی کلان شهری می باشد. نتیجه بررسی شاخص ها نشان می دهد که تهران در زمینه های محیطی، اقتصادی و اجتماعی - فرهنگی با ناپایداری امنیتی مواجه است.