پژوهش زبان و ادبیات فارسی
سال:1390 | دوره:- | شماره:21 |تعداد مقالات:10

در این کار پژوهشی تمام کتاب های درسی سال تحصیلی 88 – 1387 دوره ابتدایی کلمه به کلمه بررسی شده است. در این بررسی، شیوه نگارش کلمات مرکب با توجه به نحوه جدایی یا اتصال پایه واژه ها به یکدیگر مورد توجه ویژه بوده و میزان هماهنگ بودن کتاب های مختلف سال های مختلف مورد مقایسه قرار گرفته است. گردآوری داده ها از طریق بررسی تک تک کلمات کتاب های مذکور صورت پذیرفته است. با توجه به نوع تحقیق، نحوه گردآوری داده ها و تجزیه و تحلیل آنها، روش انجام کار توصیفی است. جامعه آماری این پژوهش کلیه کتاب های درسی سال تحصیلی 88 – 1387 دوره ابتدایی است و با توجه به اینکه تمام کلمات کتاب ها مورد بررسی قرار گرفته، حجم نمونه نیز تمام کتاب های فوق بوده و نمونه گیری انجام نشده است. تجزیه وتحلیل داده ها از طریق مشخص کردن فراوانی و ناهماهنگی های مربوط به اتصال یا جدایی تکواژهای مختلف صورت پذیرفته است. نتایج تحقیق نشان می دهد که در تعدادی از کتاب های درسی و همچنین در بین آنها در مقایسه با یکدیگر ناهماهنگی هایی از نظر نحوه اتصال پایه واژه ها در کلمات مرکب وجود دارد.

اطلاعات بسیار مهمی درباره وجود کتابی به زبان یونانی در تاریخ و افسانه های ایرانی که بخشی از آن شبیه کارنامه اردشیر بابکان به نظر می رسد، در نوشته های نخستین مورخ ارمنی قرن پنجم میلادی، موسی خورنی، ثبت شده است. در گزارش کوتاه این مورخ، بخشی از این افسانه ها درباره اردشیر و بخش دیگری از آنها به شخصیت های اساطیری و تاریخی دیگر مربوط می شوند، اما غالب محققان و از جمله تئودور نولدکه، به اشتباه، همه این افسانه ها را یک جا مربوط به اردشیر پنداشته اند. این امر به استنتاج نادرست در دیگر زمینه ها به ویژه درباره افسانه پرورش کوروش انجامیده است. از سوی دیگر اساسا این گزارش خورنی درباره کتاب مذکور که حاوی نام نویسنده و نیز مترجم ایرانی آن هم هست، سخت مورد بی توجهی قرار گرفته است.در مقاله حاضر دلایل رد این اشتباه رایج، بیان شده و علاوه بر آن کوشش شده تا به ویژه بر اساس پژوهش های جدید محققان ارمنی و با تکیه بر اصول زبانشناسی، به تجزیه و تحلیل گزارش خورنی و مقایسه آن با متن کارنامه پرداخته شود. از نام های نویسنده و مترجم کتاب که تاکنون ناشناخته مانده و فقط با ضبط های آشفته و مغشوش در معدودی از کتاب ها آمده، نیز صورت بندی صحیح تری ارائه گردیده است. برای اطمینان بیشتر افسانه هایی که خورنی به آنها اشاره کرده با متن کارنامه، ترجمه های ارمنی و فرانسه و نیز با روایت شاهنامه مقابله شده است. نتایج به دست آمده می تواند برای پژوهش درباره کارنامه اردشیر بابکان، اساطیر و ادبیات ایران باستان و مخصوصا منابع از میان رفته ای همچون خداینامه و تاریخ روابط ادبی ایران و غرب در دوره باستان و ارزیابی شیوه تاریخ نویسی موسی خورنی راهگشا باشد.

مقاله حاضر در نظر دارد تا به بررسی جایگاه و اهمیت خیال و همچنین تاثیر آن بر چهره نگاری در نقاشی ایرانی بپردازد. در این مقاله سعی بر آن است تا با بهره گیری از تفکر و نگرش عرفانی ایرانی و استفاده از آثار منظوم ادبیات پارسی و تطبیق آن با عناصر مورد اشاره در نقاشی ایرانی، تحلیلی بینامتنی ارائه گردد. در هر بخش نیز مستندات تصویری از مکاتب مختلف نقاشی ایرانی ارائه شده است تا به روشن شدن این امر که هنر تصویرگری ایران همواره و در طول تاریخ خود بهره مند از عنصر خیال بوده و با توسل به این تفکر خالق جهانی مثالی شده است، کمک نماید. بدین منظور در بخش نخست به خیال و جایگاه آن در نقاشی ایرانی پرداخته شده و در بخش های دیگر مقاله عناصر خیالی و مثالی ادبیات با چهره نگاری نقاشی ایرانی تطبیق یافته است. نتیجه حاصل از تحقیق آنکه، نقاشی ایرانی با بهره گیری از نمادها و نشانه های نهادینه شده در ادبیات منظوم که برآمده از نگرش خیال محور شاعران بوده به خلق انسان آرمانی و مثالی خود پرداخته، چنانکه این مشخصه را تا نقاشی نیمه نخست قاجار در سده سیزدهم هجری قمری به وضوح می توان شاهد بود.

زیرساخت هر اثر ادبی یا هنری را مجموعه روابط معنایی پنهان و چندسویه میان عناصر مختلف سازنده آن تشکیل می دهد. این روابط در سطح اثر بعد زیبایی شناختی آن را می آفرینند، اما مفاهیم بنیادی و معانی نمادین اثر را باید در سلسله روابط پیچیده درونی آن جست و جو کرد.شاهنامه از آن جمله آثار ادبی است که ژرفای غنی و عمیق و روابط زیر ساختی پیچیده و وسیعی دارد. تنوع و تعدد عناصر سازنده این اثر آن را از زوایای گوناگون مستعد پژوهش و تحلیل می کند. این مقاله سعی دارد تا از میان عناصر مختلف به کار رفته در ساخت شاهنامه دو عنصر رنگ سراپرده و نگاره درفش را در بخشی از داستان رستم و سهراب بکاود تا با آشکار ساختن روابط پنهان میان این دو عنصر پرکاربرد شاهنامه، گوشه ای از دنیای رنگین و رازآلود این اثر را بازشناساند و نشان دهد که چه میزان از مفاهیم گوناگون و معانی گسترده آن تنها از طریق این دو عنصر منتقل شده اند.

مولوی (604-672 ق) عارف و شاعر بی نظیر ادبیات عرفانی فارسی که معرفت، تجربه و آفرینندگی را یک جا جمع کرده است و در عصر خود و پس از مرگش جدی گرفته شده آثاری به یادگار گذاشت که گرد کهنگی به خود ندیده اند و همچنان محل رجوع و بحث و تامل اند. این دفتر حیات بخش مشحون از تعالیم و نظریات است.مولوی عارف و شاعر انسان است از این رو درد و رنج بشری را خوب می فهمد و البته راه حل های مفید و رهایی بخشی ارائه می کند. تنهایی که از بحران های انسان معاصر است در مثنوی او بازتاب قابل توجهی یافته است. این که آدمی تصور کند که در دنیا نه کسی در اندیشه اوست، نه در دلی جایی دارد و نه کسی می خواهد به او کمکی کند و یا از مشکلاتش بکاهد در یک کلام تنهایی را فراهم می آورد. اما مولوی ذاتا انسان را تنها نمی داند در عین این که بر نیاز ذاتی انسان به همراه (درونی بیرونی) صحه می گذارد. از این جهت درصدد بر می آید تا رنج تنهایی را مورد توجه قرار دهد و برای درمان آن نسخه ای بپیچد. نویسنده در این مقاله کوشیده است تنهایی در مثنوی را با عنایت به مفاهیمی چون معنا، مبانی، علل، انواع و راه های رهایی بکاود و طبقه بندی و تحلیل کند.

این مقاله، تحلیل نشانه شناسانه تعدادی از نمادهای جانوران در شعر صائب تبریزی و بیدل دهلوی، دو شاعر برجسته سبک هندی است. هدف اصلی از این بررسی، نمایش چگونگی کارکرد نمادهای جانوران در ساختار زبان شاعرانه است. این نمادها به شکل بن مایه های اصلی، در دوره های مختلف و در آثار ادبی تکرار می شوند و با توجه به مقتضای حال، محور دلالتی آنها را گسترش می دهند. پایه تحلیلی این بررسی به طور عمده، بر موقعیت نمادین این نشانه ها در شعر بنا شده است و ضمن تحلیل کارکرد و نقش این نشانه های نمادین در گسترش دامنه معنایی اشعار مورد نظر، نوعی طبقه بندی صوری بر اساس پیش فرض های دلالتی نقش این جانوران در حافظه اجتماعی و ذهنیت راوی این سروده ها در نظر گرفته شده است.

شیخ بهایی دانشمند بزرگ قرن ده و یازده هجری از هنرها و دانش های بسیاری چون معماری، شعر، ریاضی، نجوم، حکمت، فقه و حدیث بهره مند بود. اما، بی گمان، وجود طنز در آثار و افکارش و توجه او به نقد طنزآمیز،‏‏‏‏‏‎‏‏‏‏‏‏ لطیفه ای غریب می نماید و مقام شیخ الاسلامی و پایگاه و منصب فقهی و دینی او در دربار صفوی و در میان مردم نیز وجود این امکان را در اندیشه و سلوک و آثار شیخ بسی دور نشان می دهد؛ با این همه واقعیت آن است که طنز به عنوان ابزاری تاثیرگذار در کار انتقاد اجتماعی اخلاقی و آگاهی بخشی اجتماعی مورد توجه شخصیت ذوفنونی چون شیخ بهایی بوده است و علاوه بر وجود چند شعر و نوشته طنزآمیز در میان آثار او، گرد آوردن و تدوین کشکول و قصه رمزی گربه و موش نیز به تنهایی از توجه شیخ بهایی به ابزار طنز و استفاده از آن در نقد رفتار و گفتار برخی مردمان حکایت دارد. در این مقاله به ظرفیت طنز و نقد اجتماعی و اخلاقی در آثار فارسی بهایی پرداخته ایم.

جلال آل احمد نویسنده ای آشنا و تاثیرگذار در ادبیات معاصر ایران است و به دلیل ویژگی های فردی و شرایط اجتماعی عصرش، از افرادی است که بحث ها و جدل های فراوانی درباره او شده است. این مقاله بر آن است که ویژگی مهم آثار آل احمد این است که بیشتر از آنکه ادبی و داستانی باشد، تاریخی و مستند است و به همین دلیل می توان تاریخ و فرهنگ دوران جلال را در آثار او خواند و دریافت. او به لحاظ شخصیتی صادق و با صراحت در کلام بود و در فعالیت های سیاسی و اجتماعی اش اهل ریا و دورویی نبود و این ویژگی او در آثارش نیز منعکس شده است، او در داستان هایش واقعیت ها را بی پرده به تصویر می کشد. در مقاله سعی شده است با مطالعه دقیق آثار ادبی جلال (با تاکید بر سه اثر مدیر مدرسه، نون و القلم و نفرین زمین)، مراجعه به نقدهای منتشر شده از آثار او، مطالعه و فیش برداری از کتاب های تاریخی و زندگی نامه های جلال آل احمد، تصویری از اوضاع اجتماعی، فرهنگی و سیاسی دوران این نویسنده نام آشنای ادبیات معاصر ارائه شود. این مقاله به این نتیجه منتهی می شود که جلال در خلق آثار ادبی و داستانی خود، بسیار به تاریخ و واقعیات اطرافش توجه داشته است و زندگی شخصی و تاریخ عصرش در آثار او انعکاس چشمگیری دارد.

یداله رویایی سال ها قبل، به دلیل تاکید بر جنبه های شکلی شعر، در زمره شاعران پیشرو و از موسسان جریان شعر حجم به شمار می رفت. در این مقاله، نوع روایت به کار رفته در شعر او مورد بررسی قرار می گیرد. ابزار این بررسی نشانه شناسی است که از ابزارهای مهم در نقد ساختاری به شمار می رود. در این مقاله، شعر «سکوت دسته گلی بود» از دفتر دریایی ها مورد تحلیل قرار گرفته است. نتایج این تحقیق نشان می دهد که روایت در شعر حجم، روایتی پنهان است و عوامل روایت ساز به طور کامل در آن به کار گرفته نمی شود. روایت سازی در شعر رویایی، از طریق تکرار فضاسازی هایی است که در سطرهای کوتاه انجام می شود. به این ترتیب، شعر رویایی از سمبولیسم و رمانتیسم رایج آن روزگار فاصله گرفته، به نوعی فرمالیسم گرایش پیدا کرده است.

واقعه برادرکشی به عنوان اسطوره دینی-تاریخی و با تاسی از کهن الگوی آن (قابیل و...) در ادوار مختلف و اشکال متنوع تکرار شده است. این کهن الگو با توجه به درآمیختن با اضطراب های سه گانه حاصل مرگ، گناه و بی معنایی؛ همواره در زمینه ای از ترس و بیم بیان شده و البته با توجه به جهان بینی ها و گفتمان های حاکم بر هر دوره به گونه خاص انعکاس یافته است. با توجه به انعکاس این واقعه در ادبیات کلاسیک فارسی، در ادبیات داستانی معاصر هم به دلیل خاصیت و قابلیت کم نظیر این ژانر، موضوع یاد شده این مجال را به نویسندگان معاصر داده که طرحی نو در بیان این کهن الگو درافکنند. در این مقاله نویسنده سعی می کند پس از بررسی این اسطوره تاریخی و ارتباط آن با اضطراب های انسان معاصر؛ یکی از مستحدث ترین داستان های این حوزه را در بستر ادبیات داستانی دفاع مقدس در کنار یکی از معروف ترین داستان های پس از انقلاب با عنایت به این بن مایه، بررسی و تحلیل کند. بر این اساس در گام نخست داستان کوتاه «بن بست» اثر احمد دهقان با توجه به تم غالب آن (برادرکشی) بررسی و نقد و در ادامه با رویکرد به رمان «سمفونی مردگان» تحلیل شده است.