رفاه اجتماعی
سال:1388 | دوره:9 | شماره:35 |تعداد مقالات:24

طرح مساله: آمارهای گزارش شده از فقر کودک در اوایل قرن حاضر، سبب تقویت انگیزه ها برای مطالعه درباره این موضوع شده است. با انگیزه مشابهی، این مطالعه بر آن است که ضمن بررسی «مبانی نظری فقر کودک»، زمینه را برای تحقیقات آینده در این باره فراهم کند. روش: بررسی سیر تاریخی مطالعات نظری انجام شده درباره بحث مذکور با توجه به نتایج مطالعات تجربی و تجربیات کشورهای درگیر موضوع.یافته ها: فقر کودک یعنی محرومیت انسان های زیر 18 سال از منابع مادی، معنوی و عاطفی لازم برای زنده ماندن و پیشرفت کردن.نتایج: در تعریف فقر کودک، به جای تمرکز صرف بر درآمد سرانه خانوارها، بایستی به نقض حقوق کودکان توجه شود. با چنین تعریفی، نیمی از کودکان جهان در فقر به سر می برند و اکثر آنان در مناطق روستایی زندگی می کنند. همچنین، دختران نسبت به پسران بیشتر در معرض خطر فقر قرار دارند.

طرح مساله: شکل گیری نظام و اجماع جهانی بر سر ارزش ها ، اصول، قواعد و هنجارهای حقوق بشر باعث جهان شمولی حقوق بشر شده است که بیش از هر چیز در کرامت انسانی ذاتی مردمان سراسر گیتی ریشه دارد. سوال اساسی این است که اصل حمایت ویژه از کودکان در برابر رفتارهای ناقض حقوق آن ها، به عنوان بنیادی ترین اصل در زمینه هرگونه سیاست گذاری راجع به کودکان، تا چه حد در سطح جهانی و نیز در سطح قوانین موضوعه بررسی شده است.روش: این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی انجام شده است. با استفاده از اسناد بین المللی مصوب نهادهای جهانی و منطقه ای و با رویکردی تطبیقی به بررسی موضوع پرداخته شده است.یافته ها: پس از شکل گیری نظام بین المللی حقوق بشر کودکان، حمایت ویژه از کودکان به صورت عام و در برابر رفتارهای ناقض حقوق آن ها به صورت خاص، مورد شناسایی و پذیرش جهانی قرار گرفته است. همچنین این اصل در قوانین اساسی اکثر کشورهای جهان، لحاظ شده است. نتایج: پذیرش اصل حمایت ویژه از کودکان به عنوان اصلی راهبردی در پی ریزی یک سیاست تقنینی افتراقی در برابر رفتارهای ناقض حقوق کودکان بر فرایند انتقال و جذب معیارهای بین المللی راجع به حمایت ویژه از کودکان در قوانین موضوعه عادی ایران تاثیر مثبت خواهد گذاشت.

بیان مساله: در این تحقیق تلاش شده تا نتایج حاصل از مطالعات درباره چهار تعیین کننده درآمد، جنسیت، آموزش و قومیت با سلامت کودکان ایران بررسی شود.روش: این مطالعه از نوع مطالعات توصیفی با مرور اسناد و منابع کتابخانه ای است. کلیه اسناد منتشر شده در فاصله زمانی 1379 تا 1385 در زمینه چهار تعیین کننده اجتماعی ساختاری مرتبط با سلامت کودکان (بر اساس مدل سازمان جهانی بهداشت) جمع آوری و پس از طبقه بندی، بررسی و تحلیل شدند. یافته ها: اکثر مطالعات، فراوانی مشکلات سلامت کودکان را در خانواده هایی نشان  می دهد که سطح درآمدشان پایین است. مطالعات بسیاری نیز ارتباط آموزش های رسمی و غیررسمی و سلامت را تایید می کنند. مطالعات محدود در زمینه سلامت کودکان در قومیت های مختلف تاییدکننده تفاوت های معنادار شیوع بیماری ها در اقوام مختلف است.نتیجه گیری: در مجموع یافته های این مطالعه نقش چهار تعیین کننده ساختاری بر سلامت کودکان در ایران را تایید می کند.

هدف: مطالعه ساختار بازار کار به منظور شناخت ارتباط بین نوع شغل، محل سکونت، ویژگی های سرپرست خانوار و نیز فقر کودکان راهنمای مناسبی برای سیاست گذاران در تخصیص منابع عمومی برای کاهش فقر کودکان است. هدف اصلی این مطالعه فراهم کردن تصویری روشن از وقوع فقر با توجه به ارتباط فقر کودکان با بازار کار در ایران است.روش شناسی: با استفاده از داده های هزینه درآمد خانوار 1385 مرکز آمار ایران ابتدا ترکیب بازار کار بر حسب مشاغل عمومی، خصوصی و اجاره بگیر تعیین و سپس با استفاده از شاخص فوستر، گریر، توربک (1984) خانوارهای فقیر شناسایی شدند. در ادامه بر اساس نوع شغل سرپرست خانوار، جنسیت، میزان تحصیلات و منطقه سکونت (شهری ـ روستایی) خانوارهای فقیر در هر زیر گروه جمعیتی محاسبه، سپس نسبت کودکان عضو خانوارهای فقیر به تعداد کل کودکان محاسبه می شود. و در ادامه با توجه به ویژگی های این خانوارها به ارزیابی فقر کودکان می پردازیم. نتایج: از جمله نتایج این مطالعه که می توان به آن اشاره کرد آن که جمعیت کثیری از کودکان فقیر (80.58 درصد) در خانوارهای با سرپرست مرد که در بخش خصوصی رسمی شاغل اند، زندگی خود را می گذرانند. 4.35 درصد فقر کودکان در خانوارهای زن سرپرست شاغل در بخش خصوصی قرار دارند. این تصویر از شیوع فقر در ایران، چالش های به شدت مهمی را برای موفقیت هر طرح به منظور اصلاح اقتصادی فراهم می کند.

هدف: هدف از اندازه گیری آسیب پذیری کودکان از فقر برآورد احتمال فقیر شدن کودکان با توجه به ویژگی های اقتصادی ـ اجتماعی سرپرست خانوارهایی است که کودکان در آن ها به سر می برند. این سنجه می تواند به عنوان راهنمایی برای سیاست گذاران در شناسایی کودکان فقیر و نیز تعیین میزان حمایت های بخش عمومی عمل کند. با بهره گیری از نتایج برآورد آسیب پذیری کودکان فقیر و خانواده هایشان از فقر می توان به تخصیص مناسب کمک ها و یارانه های بخش عمومی به آن ها اقدام کرد.روش شناسی: مطالعه حاضر به کمک مدل لاجیت به اندازه گیری آسیب پذیری کودکان از فقر در مناطق شهری کشور، با استفاده از داده های ادغام شده سال های 1386-1363، می پردازد و تلاش می کند تا با توجه به ویژگی های سرپرست خانوارهای محروم، احتمال فقیر شدن کودکان در کل کشور را اندازه گیری کند. یافته ها نتایج: نتایج این مطالعه نشان می دهد با افزایش تعداد کودکان در خانوار، آسیب پذیری کودکان از فقر افزایش می یابد. ارتقاء وضعیت تحصیلی و شاغل بودن سرپرست خانوار می تواند به کاهش آسیب پذیری کودکان کمک کند. به علاوه سن و جنسیت سرپرست خانوار در تعیین آسیب پذیری کودکان از فقر اثر قابل ملاحظه ای دارد.

طرح مساله: هدف اصلی این تحقیق محاسبه شاخص های فقر در بین کودکان (افراد زیر 16 سال نمونه) برای سال های 1386-1363، در ایران است.روش: دراین تحقیق با استفاده از ریزداده های پیمایش هزینه ـ درآمد حدود 30000 خانوار، برای سال های 1386-1363، تعداد کودکان در خانواده های فقیر شناسایی و سپس شاخص های فوستر، گریر، توربک (1984) برای جمعیت شهری و روستایی محاسبه شده است. این توضیح لازم است که به علت کمبود تعداد مشاهدات در برخی از استان ها، استان های کشور از لحاظ جغرافیایی به شش منطقه تقسیم شدند. یافته ها و نتایج: طبق یافته های این مطالعه، میزان فقر کودکان همواره بیش از میزان فقر جمعیت در کشور بوده است. این در حالی است که در طی دوره 1386-1363 استان های شمال شرق و جنوب شرق در دو بخش روستایی و شهری دارای بیش ترین میزان فقر کودکان بودند. در بین استان های کشور در سال 1386 استان سیستان و بلوچستان، قم و خراسان رضوی بیش ترین و استان های مازندران، تهران، ایلام و اصفهان کم ترین میزان فقر کودکان را داشته اند.

طرح مساله: کودکان فقیر ضمن سپری کردن دوران کودکی مشقت بار، در بزرگسالی نیز تحت تاثیر فقر دوران کودکی هستند و به این ترتیب آینده آن ها متاثر از معضلات دوران کودکی خواهد بود. از این رو توجه به رفاه کودکان فقط نشان دهنده ارزش اخلاقی جامعه نیست بلکه کودکان مهم ترین سرمایه های انسانی و منابع برای آینده هر جامعه ای هستند. هدف از انجام این مطالعه شناخت دقیق عوامل موثر بر فقر کودکان در خانوارها است.روش: این پژوهش درصد ارایه تصویری از ابعاد مختلف فقر اقتصادی کودکان در مناطق 22 گانه شهر تهران در سال 1387 است. بدین منظور با استفاده از شاخص فوستر ـ گریر ـ توربک (1984) به محاسبه نرخ فقر کودکان می پردازد و ارتباط فقر کودکان را با ویژگی های مختلف خانوار بررسی می کند. این مطالعه ویژگی های شغلی، سنی، جنسیتی و تحصیلی سرپرست خانوارهای کودکان فقیر را همراه با بعد این خانوارها در مناطق 22 گانه شهر تهران به تفکیک مناطق محاسبه می کند.نتایج و یافته ها: نتایج مطالعه بیشترین نرخ فقر را در منطقه 19 و کمترین آن را در منطقه 3 نشان می دهد. نرخ فقر کودکان در خانوارهای دارای سرپرست فاقد تحصیلات عالی و شغل غیررسمی بیشتر است. بیشترین نرخ فقر کودکان مربوط به خانوارهای زن سرپرست فاقد تحصیلات و شغل غیررسمی است.

طرح مساله: کودک آزاری یکی از معضلات اجتماعی است که در سال های اخیر به کمک رسانه های گروهی پدیدار شده و واکنش های اجتماعی زیادی را برانگیخته است. در این زمینه، تلاش های بسیاری در چند سال گذشته برای جرم انگاری آن صورت گرفته است. بدین منظور، کودک آزاری باید تعریف و مظاهر آن نیز به صراحت تعیین شود تا بتوان آن را از اقدام های متعارف لازم برای تربیت اطفال تفکیک و مبارزه علیه مظاهر آن را هدفمند و متناسب کرد.روش: این پژوهش به روش توصیفی ـ تحلیلی، با استفاده از نوشتگان جرم شناختی و جامعه شناختی موجود فارسی و انگلیسی و منابع کتابخانه ای صورت گرفته است. یافته ها: مطالعات انجام شده درباره موضوع مورد نظر مبین آن است که در قوانین کیفری ایران، تعریف جامعی از کودک آزاری ارایه نشده و از این رو، حمایت کیفری متناسبی از کودکان در برابر اذیت و آزار به عمل نیامده است.نتایج: تقبیح اجتماعی کودک آزاری در حقوق کیفری، مستلزم ارایه تعریف جامعه شناختی ـ جرم شناختی از این پدیده در جامعه ایران است. تا ضمن مشخص شدن تکلیف والدین، مربیان و آموزگاران در نگهداری و تربیت اطفال و دانش آموزان، کرامت انسانی کودکان نیز در مقابل هرگونه سوء استفاده علیه آنان حفظ و تضمین شود.

طرح مساله: این مقاله با رویکرد فقر قابلیتی (Capability Poverty Approach) به بررسی تاثیر برخی از موانع در برابر رشد قابلیت های انسانی مانند درآمد خانوار، نوع منزل مسکونی، منطقه محل سکونت و کار کودکان بر وقوع پدیده کودک آزاری پرداخته است.روش: مقاله برگرفته از نتایج پژوهش مروری درباره کودک آزاری است و در آن یافته های مطالعات پیشین در این زمینه به صورت نظام مند و در چارچوب نظریه ساختار اجتماعی ارایه و بررسی شده اند. یافته ها: وقوع پدیده کودک آزاری متاثر از عوامل تعیین کننده فقر قابلیتی مانند درآمد خانوار، نوع منزل مسکونی، منطقه محل سکونت و کار کودکان است. تقریبا همه مطالعات با بررسی انواع آزار و غفلت درکودکان تایید کرده اند که کودک آزاری در خانواده های فقیر و با وضعیت اقتصادی ضعیف شایع تر از سایر طبقات است. بحث و نتیجه گیری: در خانواده های فقیر امکان تامین حداقل نیازهای اساسی کودکان برای والدین ناممکن یا بسیار دشوار است، به علاوه به دلیل اولویت تامین حداقل درآمد ممکن برای ادامه حیات خانواده، غفلت (Neglect) از کودکان در این خانواده ها به طرز محسوسی بیشتر از خانواده های با درآمد متوسط یا بالا است. در جمع بندی نهایی هر چند فقر تنها متغیر توضیح دهنده آزار کودکان نیست اما از زوایای مختلف یکی از مهم ترین عوامل زمینه ساز کودک آزاری است.

طرح مساله: مشکلات اجتماعی مانع تحقق توسعه اجتماعی می شوند ـ یا دست کم روند دستیابی به آن را به تاخیر می اندازند. یکی از این مشکلات اجتماعی، کار کودکان است. فقر در ایجاد و تداوم این پدیده نقشی اساسی ایفا می کند. در این پژوهش ضمن پرداختن به تاثیر عامل فقر، قصد داریم نسبت همبستگی کار کودک با توسعه و رفاه اجتماعی را تعیین کنیم.روش: این مطالعه تحلیلی با روش گروهی تقاطعی یا قطری (cross-lagged panel study) انجام شده است. 34 کشور در سطوح مختلف توسعه که آمارهای مربوط به میزان کار کودک و شاخص توسعه اجتماعی آن ها در سال های 2000 و 2006 موجود بود، انتخاب شدند. برای تحلیل داده ها از روش همبستگی تقاطعی و آزمون همبستگی پیرسون استفاده شد.یافته ها: میزان کار کودک در سال 2000 با مقدار شاخص توسعه اجتماعی در سال 2006 و نیز مقدار شاخص توسعه اجتماعی در سال 2000 با میزان کار کودک در سال 2006 ارتباط منفی دارند، ولی تفاوت این دو همبستگی (به ترتیب -078. و -0.87) معنادار نیست.نتایج: کار کودک و توسعه اجتماعی ارتباط متقابل دارند اما جهت رابطه علیت میان آن دو همچنان نامعلوم است.

طرح مساله: این پژوهش با جمع آوری مطالعات درباره کودکان خیابانی در تهران، جمع بندی یافته های مرتبط با فقر را ارایه می دهد.روش: مطالعه از نوع مطالعات ثانویه و با روش مرور نظام مند انجام شده و یافته ها مورد متاآنالیز (فرا تحلیل) قرار گرفته اند.یافته ها: شماری از یافته های مطالعه شامل سطح بالای اشتغال کودکان، بعد بالای خانوار، شیوع بالای بیکاری، مشاغل کم درآمد پدران، درآمد پایین خانواده، سطح پایین سواد والدین و ارتباط اکثریت کودکان با خانواده، موید ارتباط فقر و شرایط اقتصادی خانواده با ورود کودکان به خیابان است.نتایج: به نظر می رسد فقر اقتصادی در ایران خطر مهمی برای خیابانی شدن کودکان است.

طرح مساله: هدف مقاله حاضر دستیابی به تحلیل استراتژیک وضع کنونی کشور در خصوص فعالیت های مرتبط با تکامل طبیعی کودکان خردسال و ارایه راهبردها و فعالیت های پیشنهادی مبتنی بر این تحلیل است.روش: در مراحل پنج گانه این مطالعه عمدتا از دو روش دلفی و گفت وشنود متمرکز گروهی استفاده شد. جامعه مورد مطالعه، صاحب نظران، متخصصین و مسئولین اجرایی حوزه سلامت و تکامل کودکان در کشور بودند.یافته ها: به منظور تحلیل وضعیت موجود، نقاط قوت، ضعف، فرصت ها و تهدیدهای این حوزه به روش تحلیل استراتژیک تعریف شده است. نتایج: مسولان دستگاه های مربوطه در حوزه سلامت و تکامل کودکان در کشور، باید توجه ویژه ای به وضعیت موجود تکامل کودکان داشته باشند.