بوم شناسی کاربردی
سال:1392 | دوره:2 | شماره:6 |تعداد مقالات:7

چرای دام یکی از فعالیت های متداول بشر است که حتی امروزه در مناطق حفاظت شده به صورت مستقیم یا غیرمستقیم در اکوسیستم ها اتفاق می افتد. در این مطالعه آثار مدیریت های مختلف چرایی بر تنوع و غنای گونه ای در مراتع استپی مورد بررسی قرار گرفت. برای این منظور داده ها از 60 پلات دو مترمربعی در محدوده سه طرح مرتع داری و قرق 4 ساله برداشت گردید. برای ارزیابی تنوع گونه ای از شاخص های سیمپسون و شانون- واینر و برای مقایسه غنای گونه ای از شاخص های منهینیک و مارگالف استفاده شد. هم چنین برای محاسبه یکنواختی گونه ای از شاخص پیلو استفاده شد. همه این شاخص ها با استفاده از نرم افزارPAST  و SPSS محاسبه و تجزیه و تحلیل شدند. نتایج مربوط به میانگین شاخص تنوع شانون در سایت ها حاکی از تنوع بالای مناطق قرق، نعمتی (چرای تناوبی با شدت چرای متوسط) و شیرعلی بگلو (چرای مداوم در طول سال و شدت چرای بالا) بوده که از این نظر اختلاف معنی داری با هم نداشته اند و مرتع چگنه با سیستم چرای مداوم در طول 6 ماه و شدت چرای نسبتا بالا دارای کمترین تنوع است. همین طور مقدار عددی شاخص تنوع به پایین بودن تنوع در مراتع استپی اشاره دارد. غنای گونه ای نیز در سایت شیرعلی بگلو بیشتر از بقیه سایت ها بوده و در سه مرتع دیگر نیز مانند تنوع گونه ای با افزایش شدت چرا از غنای گونه ای کاسته شده است. نتایج نشان می دهد در مرتع شیرعلی بگلو اگر چه وضعیت مرتع فقیر بوده اما بر اثر چرای مداوم دام و با افزایش گونه های مهاجم، وفور گونه ها در این مرتع افزایش یافته در نتیجه تنوع و غنای گونه ای نیز افزایش یافته است. افزایش شدید چرا در طول سال می تواند از طریق افزایش گیاهان یکساله موجب افزایش غنای گونه ای شود، اما در عین حال، در نتیجه فشار چرایی و به هم خوردگی خاک، ناپایداری اکوسیستم را در پی دارد.

امروزه شهرها با نرخ رشد بسیار بالا در حال توسعه و گسترش می باشند. این مساله مدیریت رشد شهرها را به یکی از مهم ترین چالش های قرن 21 تبدیل کرده است. در این بین، تهیه اطلاعات مکانی- زمانی مرتبط با الگو و میزان رشد شهرها برای درک بهتر فرآیند رشد شهری و اخذ سیاست های مدیریتی بسیار حایز اهمیت است. پژوهش حاضر نیز در این راستا به بررسی روند گسترش و میزان توسعه پراکنده شهر ساری پرداخته است. بدین منظور در ابتدا نقشه های کاربری/ پوشش سرزمین شهر ساری با پردازش تصاویر چندزمانه ماهواره لندست در سال های 1371، 1381 و 1389 تهیه گردید. هم چنین با تلفیق روش ارزیابی چندمعیاره و مدل سلول های خودکار- مارکوف، رشد این شهر در سال 1389 با شاخص کاپای کلی 83.80 درصد و ROC برابر با 0.69 پیش بینی شد. سپس این مدل برای شبیه سازی رشد شهر در سال های 1400 و 1410 اجرا گردید. پس از تکمیل دوره مورد مطالعه، روند گسترش افقی شهر ساری با استفاده از شاخص آنتروپی شانون و نیز مساحت کاربری سکونتگاهی به ازای هر فرد مورد بررسی قرار گرفت. بر اساس نتایج حاصل از آشکارسازی و شبیه سازی تغییرات شهر ساری، وسعت کاربری مسکونی این شهر از سال 1371 همسو با رشد جمعیت افزایش یافته و به گسترش خود تا سال 1410 و عبور از مرز 2800 هکتار ادامه خواهد داد. هم چنین نتایج حاصل از مقادیر نسبی شاخص آنتروپی شانون نشان از افزایش میزان پراکندگی شهر ساری دارد. اگرچه شهر ساری هنوز به طور کامل با پدیده توسعه پراکنده شهری مواجه نشده است، اما عدم وجود موانع فیزیکی محدودکننده در پیرامون این شهر مساله مدیریت شهری را ملزم به اتخاذ رویکردی جامع در مدیریت بر محدوده شهر، کنترل گسترش افقی آن و جلوگیری از مشکلات محیط زیستی این پدیده در آینده خواهد کرد.

در دهه های اخیر با پیشرفت فناوری و مدیریت جامع مواد زاید جامد شهری، از روش هایی مانند بازیافت، تیمار بیولوژیکی، تیمار حرارتی و دفن بهداشتی استفاده شده است. روش دفن بهداشتی به عنوان یکی از راهبردهای مطرح در سلسله مراتب مدیریت جامع پسماند به شمار می آید و نسبت به سایر روش های دفع، رایج تر و کم هزینه تر است. انتخاب محل مناسب جهت دفن مواد زاید جامد می تواند از آثار نامطلوب اکولوژیکی و اجتماعی- اقتصادی جلوگیری کند. مکان یابی محل دفن نیازمند تجزیه و تحلیل داده های مکانی، قوانین و معیارهای قابل قبول است. هدف از این پژوهش تعیین مکان مناسب دفن مواد زاید شهری شهرستان نجف آباد با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی و فرآیند تحلیل سلسله مراتبی است. بدین منظور معیارهای محیط زیستی و اجتماعی- اقتصادی تحت عنوان لایه های اطلاعاتی در منطق بولین و منطق فازی مورد ارزیابی قرار گرفتند. وزن دهی لایه های اطلاعاتی به دست آمده از روش استانداردسازی فازی با استفاده از روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی انجام گرفت. با روی هم گذاری نقشه های حاصل از دو منطق بولین و فازی، دو منطقه با در نظر گرفتن حداقل مساحت مورد نیاز محل دفن برای 20 سال مناسب تشخیص داده شدند. با این وجود، این دو محل نیز به به دلیل نزدیکی به شهرستان تیران، از تناسب لازم برای در نظر گرفتن محل دفن پسماندهای شهری نجف آباد برخوردار نیستند. بنابراین به نظر می رسد که به دلیل محدودیت های زیاد در نجف آباد، باید امکان استقرار محل دفن مشترک پسماندهای شهری با شهرهای مجاور مورد بررسی قرار گیرد.

هدف از این مطالعه بررسی برهمکنش آبسنگ های مرجانی با برخی از مهم ترین پارامترهای فیزیکی و شیمیایی آب (عمق، دما، شوری، کدورت، اکسیژن محلول، pH، کلروفیلa  و سرعت جریان آب) و دو پارامتر شیب بستر و جنس بستر در جزیره کیش بود. منطقه مطالعاتی به 19 پهنه (8 پهنه دارای مرجان و 11 پهنه فاقد مرجان) تقسیم بندی گردید که در هر یک از پهنه ها این پارامترها با مطالعه یافته های محققان مختلف طی سالیان گذشته و نمونه برداری میدانی توسط دستگاه CTD در تابستان 1389 گردآوری شدند. سپس جهت بررسی الگوی پراکنش آبسنگ های مرجانی از آزمون دسته بندی غیرمتریک (Non-metric Multidimensional Scaling (nMDS))، جهت تعیین درصد شباهت ایستگاه های مرجانی و فاقد مرجان از آزمون تحلیل خوشه ای و در نهایت برای تعیین پارامترهای موثر در ایجاد تفاوت بین ایستگاه های مرجانی و فاقد مرجان از آزمون درصد شباهت SIMPER در نرم افزار PRIMER 5 استفاده شد. نتایج آزمون دسته بندی غیر متریک (nMDS) بیانگر وجود تفاوت در الگوی پراکنش مکانی هر یک از ایستگاه های مرجانی و فاقد مرجان بود. مطابق آزمون تحلیل خوشه ای نیز ایستگاه مرجانی واقع در شمال جزیره کیش (CR 6) و ایستگاه فاقد مرجان واقع در شمال شرقی جزیره کیش (NC 2)، از نظر پارامترهای فیزیکی و شیمیایی آب شباهت بیشتری با یکدیگر داشته و با سایر ایستگاه های مرجانی و فاقد مرجانی در سطح آماری 1 درصد تفاوت بسیاری را نشان دادند. هم چنین مطابق آزمون SIMPER بیشترین سهم در ایجاد عدم شباهت بین ایستگاه های مرجانی و فاقد مرجان را به ترتیب پارامترهای شیب بستر، شدت جریان، شوری، عمق، دمای آب و کدورت با سهمی برابر با 25.06، 23.38، 13.88، 13.82، 8.69 و8.61  درصد دارا هستند.

یکی از آلودگی های اصلی در آب های سطحی آلودگی غیرنقطه ای (NPS) است که اغلب ناشی از رواناب کشاورزی است. در این مطالعه، هدف بررسی تغییرات فصلی پارامترهای کیفی آب در حوزه آبخیز گرگانرود - واقع در استان گلستان- و اثر فعالیت های کشاورزی و آلودگی غیرنقطه ای بر آنهاست. در ابتدا، پارامترهای کیفی آب (پتاسیم، سدیم، pH، شوری، دبی آب، EC، سختی آب، یون های سولفات و بیکربنات، کلر، منیزیم و کلسیم در سال های 1345 تا 1388) به وسیله روش های چند متغیره آماری بررسی شدند. MANOVA به منظور تعیین معنی داری تفاوت بین میانگین های فصول،DA  یا آنالیز تفکیکی جهت تعیین هم بستگی فصول با دوازده پارامتر کیفی آب، PCA  و FA برای مشخص کردن پارامترهای شاخص کیفی آب انجام شد. به این ترتیب از طریق نتایج آماری اثر اقلیم (انجماد، هوازدگی و بارندگی) و فعالیت های انسانی از جمله کشاورزی روی کیفیت آب مشخص شد. مهم ترین پارامترها در تفکیک فصول، به ترتیب پتاسیم، pH، اسیدکربنیک، کلسیم و منیزیم بود. مطابق نمودارهای بارگذاری آنالیز فاکتور، یون های کلر، سدیم و پتاسیم در فصول بهار و تابستان مهم ترین پارامترها هستند که بیانگر مصرف کود (مخصوصا کود کلرور پتاسیم) و وجود آلودگی غیرنقطه ای در این فصول است. با استفاده از نرم افزار CROPWAT ماه هایی از سال که محصولات منطقه نیاز آبی شدید دارند تشخیص داده شد. محصولات مهم و شاخص منطقه عبارت اند: از پنبه، برنج، سویا، گندم و جو که تقریبا بیشترین نیاز آبی تمامی این گونه ها، در اواخر بهار تا اواسط یا اواخر تابستان است. طبق نتایج حاصل از آنالیزهای آماری فعالیت کشاورزی در ایجاد آلودگی آب تاثیر زیادی دارد که نتایج نرم افزار CROPWAT نیز آن را تایید کرد.

یکی از گونه های سوزنی برگ بومی در ایران زربین می باشد که به صورت ذخیره گاه جنگلی در منطقه تنگ سولک استان کهگیلویه و بویراحمد تحت حفاظت است. به منظور ارزیابی عوامل موثر بر جوانه زنی بذر سرو زربین آزمایشی در قالب طرح کاملا تصادفی به صورت فاکتوریل 2×2×4 انجام شد. به طوری که خشکیدگی در 4 سطح، شیب در 2 سطح و ارتفاع از سطح دریا در 2 سطح مورد آنالیز قرار گرفت. نتایج نشان داد که از بین تمامی عوامل مورد بررسی شیب رویشگاه بیشترین تاثیر را روی جوانه زنی بذر داشت. به طوری که با افزایش شیب، کلیه پارامترهای مورد بررسی اعم از وزن هزار دانه، رطوبت، سرعت و درصد جوانه زنی، میانگین زمان جوانه زنی و میانگین تعداد بذر در مخروط کاهش یافته بود. هم چنین قطر درخت تا حدی ارتباط مثبت با وزن بذر داشت. اما تاثیر خشکیدگی درخت مادری تنها بر میانگین مدت زمان جوانه زنی معنی دار بود، هرچند که بذر جمع آوری شده از درختان با خشکیدگی بالا دارای میانگین درصد و سرعت جوانه زنی کمتری بودند. نتایج هم بستگی نیز نشان داد که همه پارامترهای جوانه زنی و بذر با وزن هزار دانه رابطه معنی دار مثبت دارد. بنابراین به منظور حفظ و احیای این گونه در این منطقه پیشنهاد می شود که جمع آوری بذرها از درختان مادری با قطر بالاتر که در شیب های کم واقع شده اند و بذرشان نیز سنگین تر است، می تواند موثر باشد.

آگاهی از روند تغییرات پوشش اراضی و کاربری اراضی خصوصا در محدوده کلان شهرها طی دوره های زمانی طولانی برای برنامه ریزان و مدیران به منظور ارزیابی و پیش بینی مشکلات ناشی از این تغییرات حائز اهمیت است. سنجش از دور به همراه متریک های سیمای سرزمین ابزاری مناسب برای پایش تغییرات پوشش اراضی در مناطق شهری و محدوده آن می باشد. کلان شهر اصفهان طی چند دهه اخیر به واسطه رشد و مهاجرت جمعیت و توسعه صنایع، گسترش افقی وسیعی را داشته است. هدف از این مطالعه کمی کردن الگوهای سیمای سرزمین بخش مرکزی استان اصفهان (کلان شهر اصفهان) با استفاده از متریک های سیمای سرزمین و بررسی تغییرات در فاصله زمانی 1369 تا 1389 است. با استفاده از تصاویر ماهواره ای و روش طبقه بندی نظارت شده (حداکثر احتمال)، نقشه پوشش اراضی برای این دو سال 1369 و 1389 در پنج کلاس اصلی تهیه شد. به منظور کمی کردن الگو های سیمای سرزمین متریک های درصد کاربری اراضی(PLAND) ، تعداد لکه (NP)، میانگین اندازه لکه (MPS) و تراکم لکه (PD) در سطح کلاس و شاخص تنوع شانون(SHDI) ، نمایه بزرگ ترین لکه (LPI)، متریک نزدیک ترین فاصله همسایگی(MNN)  و پیوستگی (CONTAG) در سطح سیمای سرزمین محاسبه شد. نتایج حاصل نشان می دهد که طی سال ها درصد کلاس شهری به بیش از دو برابر رسیده است. کاهش میانگین اندازه لکه برای کلاس کشاورزی و بدون کاربری مشخص می کند که پدیده تخریب و تکه تکه شدگی در این کلاس ها بیشتر رخ داده است. در سطح سیمای سرزمین متریک میانگین فاصله نزدیک ترین همسایه و تنوع شانون افزایش و شاخص بزرگ ترین لکه کاهش یافته است.