رفاه اجتماعی
سال:1386 | دوره:6 | شماره:24 |تعداد مقالات:16

طرح مساله: در این مقاله سعی شده است به تفاسیر بعضی از متفکران مدرن کلاسیک و قرن بیستم در مورد عدالت اجتماعی بپردازیم. در این راستا اندیشه های هابز و کانت به عنوان دو نظریه مهم مدرن کلاسیک مورد بررسی قرار می گیرد، سپس اندیشه رالز در مورد عدالت و مخالفان او همانند هایک بررسی می گردد.روش: این مطالعه از نوع کتابخانه ای بوده و در آن تلاش می شود با مرور منابع عمده و تحلیل نظرات، جمع بندی روشنی از راهبردهای ارایه شده و متناسب با جامعه ایران ارایه شود.یافته ها: نظرات رالز به عنوان نظرات جامعی می تواند عدالت را به طور همه جانبه توضیح دهد، لذا با توجه به مباحث مرتبط یا دولت رفاه و دیدگاه های اصلاحی آن و نهایتا رویکردهای اقتصادی رشد و باز توزیع درآمد سه راهبرد "تقدم رشد نسبت با باز توزیع درآمد"، راهبرد "تقدم باز توزیع در آمد نسبت به رشد" و راهبرد "رشد توام با باز توزیع در آمد" مورد بررسی و بازبینی قرار گرفته اند.نتایج: راهبرد رشد توام با توزیع درآمد برای حل مسایل رشد و عدالت اجتماعی بهتر می تواند رشد و عدالت را به همراه داشته باشد. سه عامل عدالت رالزی، جامعه رفاهی و جامعه ریسکی و راهبرد رشد توام با باز توزیع درآمد در یک راستا می توانند راهبرد رشد توام با باز توزیع درآمد را توضیح دهند.

طرح مساله: از میانه دهه هشتاد قرن گذشته بحث ناسازگاری رشد با سیاست های بازتوزیع و عدالت اجتماعی بالا گرفت. امروز نشان دادن یک جانبه بودن، سیاسی بودن و طبقاتی بودن رویکردهای قضاوت درباره مقوله های رشد و عدالت و رابطه آن دو مشخص تر شده است، با این وصف، هنوز نیاز به توضیح دارد؛ و این، کاری است که در این بررسی انجام می شود.روش: روش بررسی حاضر تحلیلی ـ تاریخی است. چند پارادایم اساسی و مقابله گرانه در تابش بررسی های منطقی و مقایسه ای و نیز با ارجاع به تجربه های جهان و ایران مورد ارزیابی قرار می گیرند. در انتها از برنامه ریزی و سیاست رشد توام با بازتوزیع و عدالت دفاع می شود.یافته ها: بازارگرایی افراطی و تعطیل برنامه ریزی به بهانه کامل بودن نظام بازار یا به دلیل نارسایی روش های برنامه ریزی قدیمی، اصلی ترین بخش توسعه (یعنی توسعه اجتماعی و انسانی و عدالت اجتماعی) را خدشه دار کرده است و در سطح جهان، فقر و تبعیض به دلیل کار افتادن مکانیزم بازار و آرمان سیاسی نولیبرالیستی بالا رفته است.نتایج: روش رشد توام با عدالت و تامین منابع رشد از راه بازتوزیع و جهت دادن به منابع در چارچوب برنامه ریزی دموکراتیک پیشنهاد می شود. این انتظار که نظام بازار هم کارآیی و هم رفاه عادلانه را تامین کند، انتظاری بی فایده است و به جای آن نوآوری در نظام برنامه ریزی است که ضروری می شود.

طرح مساله: اولین گام در طراحی و اجرای برنامه های جدید در جهت مبارزه با فقر، بررسی میزان اثرگذاری سیاست های پیشین بر میزان و شدت فقر موجود در مناطق شهری و روستایی طی دوره اجرای برنامه ها و به کارگیری نتایج آن در هدف مند نمودن سیاست های آینده می باشد. در این راستا محاسبه خط فقر و تخمین میزان و شدت وقوع فقر بر اساس آن می تواند اطلاعات لازم برای انجام مطالعات بعدی در این زمینه را فراهم آورد.روش تحقیق: در این پژوهش با استفاده از آمار هزینه و درآمد خانوارها به اندازه گیری فقر در مناطق شهری و روستایی ایران طی سال های 1368 تا 1383 پرداخته ایم. بدین منظور ابتدا خط فقر مطلق مناطق شهری و روستایی طی دوره مورد بررسی بر اساس رویکرد حداقل نیازهای اساسی (2000 کیلوکالری) محاسبه شده است. برای اضافه نمودن حداقل نیازهای غیرغذایی از روش اورشانسکی (با استفاده از معکوس ضریب انگل) استفاده شده است. سپس شاخص های گروه فوستر، گریر و توربک برای مقادیر a=0,1,2 برای هر یک از سال های مورد بررسی و به تفکیک شهر و روستا تخمین زده شده است. یافته ها و نتایج: تقریبا طی تمامی دوره مورد بررسی، میزان شاخص های فقر در مناطق روستایی بالاتر از مناطق شهری بوده است. همچنین روند کلی شاخص ها هم در فقر شهری و هم روستایی نزولی بوده است، که این امر بدان معناست که درصد جمعیت زیر خط فقر، شکاف فقر و شدت فقر طی سال های مورد بررسی کاهش یافته است.

طرح مساله: هدف اساسی در این تحقیق اندازه گیری نابرابری درآمدی در ایران است. در این پژوهش فرض ما این است که نابرابری درآمدی در ایران طی سال های 1363 تا 1383 افزایش یافته است.روش: ابتدا اطلاعات مقطعی توزیع درآمد (هزینه) به تفکیک مناطق شهری و روستایی بر اساس ریز داده های طرح درآمد ـ هزینه (بودجه خانوار) جمع آوری و سازمان دهی شده است، سپس با استفاده از سه شاخص ضریب جینی، آتکینسن و تایل در بسته نرم افزاری stata نابرابری درآمدی طی سال های 83-1363 به تفکیک مناطق شهری و روستایی اندازه گیری شده است.یافته ها: در برآورد از شاخص تایل و شاخص آتکینسن بیشترین سطح نابرابری در مناطق شهری در سال های 69 و70 و66 و کمترین سطح نابرابری در سال های 82 و83 دیده شده است و در مناطق روستایی بیشترین سطح نابرابری در سال های 69 و70 و 65 و کمترین سطح نابرابری در سال های 82 و83 است. دامنه معنی دار e در شاخص آتکینسن برای مناطق شهری و روستایی بین صفر و یک است. در برآورد ضریب جینی بیشترین سطح نابرابری در سال های 65 و70 و 66 و کمترین سطح نابرابری در سال های 82 و 83 است.

طرح مساله: مطالعه حاضر در پی ارزیابی تغییرات رفاهی و شناسایی عوامل اقتصادی-اجتماعی تعیین کننده فقر در میان خانوارهای روستایی منتخب ایران است. بررسی تغییرات رفاهی خانوارهای منتخب روستایی برای دوره 82-1379 صورت گرفته است. یافته ها: بر اساس یافته های مطالعه، بالاترین سهم (40 درصد) مخارج زندگی در میان خانوارهای منتخب روستایی مربوط به مخارج خوراکی و دخانی می باشد. پس از هزینه خوراکی و دخانی، بالاترین سهم به هزینه مسکن تعلق دارد. مشخص شد متوسط مخارج سرانه سال 82 در تمامی دهک ها از متوسط مخارج سرانه سال 79 بیشتر است.نتایج: نتایج حاصل از شاخص فقر حاکی از آن بود که درصد افراد فقیر روستایی در سال های 1379 و 1382 به ترتیب 79.8 درصد و 45.8 درصد بوده است. نتایج حاصل از تخمین عوامل موثر بر فقر نشان داد که در مناطق روستایی با افزایش سن سرپرست خانوار، سرپرستی خانوار از سوی مردان، افزایش درآمد پولی و غیرپولی کشاورزی، انتقال اشتغال از سایر بخش ها به بخش زراعت، افزایش سطح تحصیلات سرپرست خانوار، احتمال این که یک خانوار از زیر خط فقر به بالای خط فقر ارتقا یابد، افزایش می یابد؛ در حالی که افزایش بعد خانوار می تواند احتمال کاهش رفاه خانوارها را درپی داشته باشد.

طرح مساله: در این مقاله به تعیین علل و میزان تاثیر عوامل موثر بر فقر با استفاده از یک مدل لوژستیک تجمعی ترتیبی پرداخته شده است.روش تحقیق: متغیر هزینه کل در مراکز شهری را بر اساس شاخص فقر، به چهار رده ترتیبی فقیر، شبه فقیر، غیرفقیر و شبه غنی یا غنی تقسیم کرده ایم. به دلیل طبیعت ترتیبی متغیر پاسخ از مدل لوژستیک تجمعی، برای پاسخ ترتیبی وضعیت فقر، برای یافتن علل موثر اقتصادی و اجتماعی بر سطوح مختلف فقر و میزان تاثیر آن ها استفاده شده است. با استفاده از این مدل توانایی یافتن بخت فقیر بودن در مقابل دیگر سطوح فقر (شبه فقیر، غیرفقیر و شبه غنی یا غنی) امکان پذیر شده است. یافته ها و نتایج: داده های مورد استفاده، بر گرفته از طرح هزینه و درآمد خانوارهای شهری در مرکز آمار ایران، حاکی از آن است که وضعیت مسکن، وضعیت اشتغال، وضعیت سواد، جنس سرپرست، بعد خانوار و وضعیت تاهل متغیرهای مهمی هستند که در احتمال فقیر یا شبه فقیر بودن فرد تاثیر به سزایی دارند. از نتایج به دست آمده، آن است که شانس فقیر بودن برای زنان یا مردان با بعد خانوار یک، بسیار کمتر از زنان یا مردان با بعد خانوار 5 یا بیشتر است. همچنین در هر بعدی از خانوار، شانس فقیر بودن زنان بیشتر از مردان است. بالاخره نتیجه بسیار مهم آن است که وضعیت مستاجران با بعد خانوار بالا از نقطه نظر فقر، بحرانی است.

طرح مساله: این مقاله به دنبال بررسی نابرابری تورمی ناشی از تفاوت متغیرهای اجتماعی و اقتصادی در الگوی سبد مصرفی خانوار و تحلیل نادیده گرفتن اثرات این نابرابری بر نتایج سیاست های حمایتی دولت از خانوارها می باشد.روش: در این مقاله از روش تحلیل واریانس نرخ های تورمی که هر خانوار در نقاط شهری ایران طی دوره 1374 الی 1382 (حدود 12000 خانوار در هر سال) تجربه نموده استفاده می شود و اثر عوامل مختلف اجتماعی و اقتصادی بر نابرابری تورمی این خانوارها مورد بررسی قرار می گیرد.یافته ها و نتایج: عوامل اقتصادی و اجتماعی از جمله دهک های درآمدی، بعد خانوار، نوع شغل وضعیت شغلی سرپرست خانوار و... بر ایجاد نابرابری تورمی موثر است و برای تحلیل اثرات واقعی سیاست های اقتصادی و اجتماعی دولت بر رفاه خانوارها، توجه به این نابرابری بسیار حائز اهمیت خواهد بود.

طرح مساله: این مقاله به دنبال بررسی اثر سیاست کاهش یارانه بر تامین امنیت غذایی خانوارهای ایرانی می باشد.روش تحقیق: در مقاله حاضر با استفاده از تکنیک مدل های غیر ساختاری، خودرگرسیون برداری (VAR) و رهیافت هم انباشتگی، اثر کاهش یارانه های غذایی بر کالری دریافتی خانوارهای ایرانی برآورد می گردد.یافته ها: شوک کاهش یک واحد یارانه غذایی بدون جبران درآمد خانوار، در کوتاه مدت اثر منفی شدیدی بر کالری دریافتی خانوار خواهد گذاشت و حداکثر 5 سال طول خواهد کشید تا خانوارها انتظارات خود را تعدیل کنند؛ در حالی که اگر یک واحد کاهش یارانه با یک واحد افزایش درآمد جبران گردد، آن گاه اثر افزایش درآمد نه تنها اثر منفی کاهش یارانه را خنثی می کند، بلکه هم در کوتاه مدت و هم در بلند مدت بر کالری دریافتی خانوارها اثر مثبت خواهد داشت.نتایج: بر اساس یافته های این تحقیق به نظر می رسد که تنها توسل به سیاست کاهش یارانه غذایی، بدون توجه به رشد درآمد خانوارهای ایرانی، آثار منفی شدیدی بر میزان کالری دریافتی خانوارها خواهد داشت.

طرح مساله: این مقاله یک روش ساده برای برآورد خط ثروت را پیشنهاد می کند که بستگی به میزان آگاهی از نحوه  توزیع درآمد و اندازه خط فقر در یک جامعه معین دارد. فکر محاسبه خط ثروت به این ایده برمی گردد که در یک جامعه، فقر مفهومی ضد ارزش است و باید از طریق توزیع مجدد ثروت ریشه کن شود. از این رو خط ثروت به عنوان ارزشی تعریف می شود که میزان کل درآمد مورد نیاز برای ریشه کن کردن فقر را از طریق انتقال ثروت به فقرا مشخص می کند.روش: دراین مقاله خط ثروت برای ایران با استفاده از داده های سال های 83-1380 طرح هزینه و درآمد خانوار مرکز آمار ایران و درنظر گرفتن خط فقر مطلق 2300 کالری برای مناطق شهری و روستایی برآورد شده است.یافته ها و نتایج: نتایج حاصل نشان می دهد که بر اساس خط فقر در نظر گرفته شده (2300 کالری) خط ثروت در سال 1383 در مناطق شهری حدود 816 هزار تومان در ماه برای هر نفر و در مناطق روستایی حدود 485 هزار تومان بوده است. در حالی که خط فقر مطلق در این سال در مناطق شهری حدود 39 هزار تومان (در ماه برای هر نفر) و در مناطق روستایی 19 هزار تومان برآورد شده است.

طرح مساله: مفهوم مقیاس معادل خانوار به عنوان شاخصی از تاثیر خصوصیات خانوار بر الگوی مصرف آن مطرح می باشد. در مطالعه حاضر مروری بر ادبیات موجود در مورد این مفهوم مهم و ناشناخته در اقتصاد ایران خواهیم داشت.روش تحقیق: در مطالعه حاضر، مفهوم مقیاس معادل خانوار باتوجه به ویژگی های گوناگون خانوار ـ اندازه خانوار، سن اعضای آن، شهری یا روستایی بودن ـ محاسبه می شود و تاثیر این خصوصیات بر الگوی مصرف آن خانوارهای مختلف ارایه می شود. در ادامه, الگوی جورگنسون ـ اسلسنیک به عنوان یکی از مناسب ترین روش ها معرفی می شود و مقیاس معادل عمومی خانوار برای خانوارهای دارای خصوصیات مختلف نسبت به خانوار مرجع ـ خانوار دو نفره شهری ـ با استفاده از این الگو محاسبه می شود و از این شاخص برای مقایسه رفاه خانوارهای دارای خصوصیات جمعیتی مختلف استفاده می گردد. دوره زمانی مورد بررسی از 1363 تا 1382 است و از داده های مقطعی سال 1381 برای محاسبه تاثیر خصوصیات بر الگوی مصرف خانوار استفاده شد.یافته ها و نتایج: نتایج این تحقیق می تواند به عنوان عامل تعدیل کننده الگوی مصرف خانوارهای متفاوت برای مقایسه آن ها مورد استفاده قرار گیرد و از بروز اشکالات ناشی از فروض ساده کننده ـ مثل در نظر گرفتن درآمد سرانه - جلوگیری نماید. ضمنا نتایج حاصله می توانند مبنای سیاست گذاری های تخصیص یارانه های کالاهای مصرفی قرار گیرند.

طرح مساله: همزمان با رشد کالبدی شهر تهران، مشکلات تامین مسکن مناسب به ویژه برای زنان مطلقه خانه دار روزبه روز دشوارتر می شود. مساله این است که چه نوع رابطه ای میان توزیع جغرافیایی مسکن فقیرانه و پراکنش درصد زنان مطلقه خانه دار در مناطق 22گانه تهران وجود دارد؟ روش: در این پژوهش، فقر در مناطق 22 گانه تهران بر اساس دو شاخص  درصد زنان مطلقه خانه دار و درصد خانوارهای چهار نفره به بالای ساکن در یک اتاق مورد بررسی قرار گرفته و با نرم افزار GIS نقشه های آن ترسیم گردیده است.یافته ها: یافته ها نشان می دهند دو شاخص «درصد خانوارهای چهار نفره و بالاتر ساکن در یک اتاق» به عنوان معیار فقر مسکن، و «درصد زنان مطلقه خانه دار» در مناطق مرکزی و جنوب شهر تهران بیش از سایر مناطق تراکم دارند. نتایج: با توجه به یافته های تحقیق، یکی از راهکارهای کاهش فقر و محرومیت لزوم دخالت دولت در تامین مسکن و توجه ویژه در زمینه احداث مساکن مناسب برای گروه های کم درآمد با تاکید بر زنان مطلقه خانه دار است.

طرح مساله: عموما سطح توسعه یافتگی در بین بخش های مختلف اقتصادی یک کشور همانند مناطق آن یکسان نمی باشد، بلکه در بخش های صنعتی، کشاورزی و خدمات و رفاه اجتماعی یک کشور عدم تجانس و ناهمگنی به چشم می خورد و این امر ضرورت مطالعه روند توسعه یافتگی را در میان استان های یک کشور از لحاظ اقتصادی اجتناب ناپذیر می سازد. ارایه خدمات و رفاه در مناطق مختلف باعث کاهش فقر می شود و شرایط را برای تربیت و رشد سرمایه انسانی و توسعه اقتصادی و اجتماعی کشورها فراهم می نماید. در این مقاله به مطالعه درجه توسعه یافتگی استان های کشور در بخش خدمات و رفاه اجتماعی می پردازیم و به دنبال آن هستیم که آیا دوگانگی خدمات و رفاه اجتماعی بین استان های ایران طی سال های مورد مطالعه کاهش یا افزایش یافته است؟ روش تحقیق: برای اندازه گیری درجه توسعه یافتگی استان های مختلف کشور از روش تحلیل عاملی و تاکسونومی عددی استافده می شود و براساس آن درجه توسعه یافتگی استان ها و میزان نابرابری آن در دو مقطع زمانی 1373 و 1383 مورد اندازه گیری و مقایسه قرار گیرد.یافته ها و نتایج: نتایج تحقیق حاکی از آن است که سطح توسعه خدمات و رفاه اجتماعی در استان های کشور طی سال های مورد مطالعه افزایش یافته اما توزیع آن نامتوازن تر شده است. لذا باید برای برخورداری از رشد و توسعه متوازن به دنبال گسترش عادلانه خدمات و رفاه اجتماعی که منجر به کاهش فقر و افزایش رفاه در اقصی  نقاط کشور می شود، بود.

طرح مساله: برخی بر این باورند که بین کاهش فقر و آزادسازی تجارت رابطه مثبت وجود دارد. از سوی دیگر مطالعاتی نیز به ارتباطی منفی بین آن ها دست یافتند.روش: در این مطالعه اثر جهانی شدن بر شاخص های فقر شامل درصد افراد فقیر و شکاف فقر در دو چارچوب خرد و کلان ارزیابی شد. یافته ها: بر اساس نتایج الگوی کلان در میان خانوارهای شهری، شاخص جهانی شدن اثر قابل ملاحظه ای بر درصد افراد زیر خط فقر نشان نداد اما مشخص گردید 1 درصد رشد در این شاخص منجر به 2.95 درصد کاهش در شکاف فقر می شود. در میان خانوارهای روستایی مشخص شد جهانی شدن باعث کاهش نسبت سرشمار فقر و افزایش شکاف فقر می گردد. نتایج چارچوب خرد نشان داد جهانی شدن در بازار گندم و همچنین افزایش قیمت نان به تنهایی باعث تغییر قابل ملاحظه در شاخص های یاد شده نمی شود. نتایج: جهانی شدن باعث کاهش شکاف فقر شهری و نسبت سرشمار فقر روستایی و افزایش شکاف فقر روستایی می گردد.

طرح مساله: در عصر حاضر که شاهد توسعه روزافزون کشورها در جهان هستیم، آگاهی از وضعیت توسعه در کشور، جهت پیشبرد اهداف توسعه و حضور در عرصه رقابت جهانی ضروری به نظر می رسد. بدین منظور در این مقاله سعی بر این است تا وضعیت توسعه در ایران را شناسایی کنیم.روش تحقیق: در این مقاله به بررسی وضعیت توسعه انسانی کشور از طریق محاسبه شاخص توسعه انسانی (HDI) تمام استان ها در سال 1375 و 1380 پرداخته ایم. یافته ها: محاسبات نشان داده است که وضعیت توسعه انسانی اکثر استان های کشور در سال 1380 نسبت به سال 1375 بهبود یافته است. بررسی ابعاد توسعه انسانی برای استان ها نیز نشان می دهد که مهم ترین عامل افزایش HDI در سال 1380 بهبود وضعیت تحصیلی افراد و امکانات بهداشتی کشور است. شاخص درآمد نیز در برخی استان ها کاهش و در برخی افزایش یافته است. نتایج: نتایج نشان می دهد که علی رغم بهبود توسعه انسانی در ایران، به دلیل عدم برخورداری یکسان استان ها از امکانات آموزشی، بهداشتی و درآمدی، اختلاف شاخص توسعه انسانی در سطح استان ها بسیار زیاد است و در برخی استان ها شاخص توسعه انسانی بهبود یافته و در برخی دیگر بدتر شده است. 

طرح مساله: این مطالعه با هدف بررسی فراوانی و ماهیت مواجهه دانش آموزان دبیرستانی شهر تهران باخشونت فیزیکی والدین خود نسبت به یکدیگر انجام شده است.روش تحقیق: مطالعه به صورت یک تحقیق پیمایشی با استفاده از پرسش نامه خود ایفا در میان دانش آموزان دوره متوسطه عمومی در سال تحصیلی 85-1384 در تهران انجام شد. یافته ها: 1495 دانش آموز در این مطالعه وارد شده اند. شیوع مواجهه با خشونت جسمی میان والدین در این مطالعه 22.8 درصد برآورد شده و در 59.8 درصد موارد، به صورت مشاهده صحنه خشونت بوده است. دختران تقریبا دو برابر پسران مواجهه با خشونت را گزارش نموده اند. پدران در 54.3 درصد موارد تنها مرتکب خشونت بوده اند. این مواجهه دراز مدت بوده و در آن هایی که بیش از یک بار اتفاق افتاده، به طور متوسط 5.1 سال طول کشیده است.نتیجه گیری: مواجهه با خشونت فیزیکی والدین نسبت به یکدیگر مشکل شایعی در میان نوجوانان تهرانی است. این مساله وضعیتی درازمدت بوده، از سنین پایین آغاز شده و تا سنین دبیرستان ادامه می یابد.

طرح مساله: آسیب های اجتماعی که از آن در متون مختلف تعریف های مختلفی به عمل آمده یکی از مهم ترین معضلات جامعه امروزی ما به حساب می آید. نظر به وسیع بودن ابعاد آسیب های اجتماعی و گسترش روزافزون آن و با توجه به این که آسیب های اجتماعی مستقیما در عملکرد فرد و جامعه اثر می گذارد و صرف نظر از ضرر و زیان های اقتصادی، بهداشت جسمی و روانی، فرد و جامعه را نیز به مخاطره می افکند، همواره یکی از دغدغه های دست اندرکاران مسایل اجتماعی کشور تعیین حدود و ثغور آسیب های اجتماعی بوده است. روش تحقیق: تحقیق پیش رو به یکی از مهم ترین جنبه های موضوع، یعنی تعیین اولویت بندی آسیب ها و مسایل اجتماعی در کشور پرداخت و در اولین گام این اولویت بندی را از دید صاحب نظران، مسئولین، مدیران و دست اندرکاران بخش آسیب ها مورد بررسی قرار دارد. بدین لحاظ پرسش نامه ای تهیه و برای بیش از 1000 نفر فرستاده شد و نظرات آن ها برای 28 اولویت پرسیده شده و جمع بندی گردید.یافته ها: در نهایت بیکاری و اعتیاد به ترتیب با 81 و 56.6 درصد با اهمیت ترین و آوارگی و بیوگی با 4 و 4.1 درصد کم اهمیت ترین اولویت انتخاب شدند.