مجله علوم زراعی ایران
سال:1382 | دوره:5 | شماره:3 |تعداد مقالات:8

به منظور بررسی خسارت علف های هرز و تعیین مناسب ترین شاخص برای برآورد کاهش عملکرد گندم در شرایط زراعی، آزمایشی در سال 78-1377 در قائم شهر انجام شد. به این منظور 27 نمونه به ابعاد 5×5 متر از سطح مزرعه انتخاب و در چندین مرحله در آن تراکم علف های هرز به تفکیک گونه ها شمارش و در پایان فصل رشد، وزن خشک هر گونه جداگانه اندازه گیری شد. جهت مقایسه ضریب خسارت گونه ها شاخص هایی چون تراکم، وزن خشک در واحد سطح، نسبت معادل گیاهی و متوسط وزن خشک تک بوته علف های هرز، اندازه گیری شد. نتایج نشان داد که بیوماس علف های هرز نسبت به تعداد آن ها برآورد بهتری از کاهش عملکرد گندم به دست می دهد. در بررسی تابع عملکرد، به صورت رگرسیون چند متغیره دیده شد که اثر تداخلی علف های هرز در گندم را می توان به دو گروه بازدارنده و دارای اثر مثبت تقسیم کرد. در این میان سهم رقابت درون گونه ای گندم بیشتر از رقابت بین گونه ای بود. دو گونه شلمبیک (Rapistrum reugosum) و یولاف (Avena fatua) بیشترین سهم را در کاهش عملکرد گندم به خود اختصاص دادند. در حالی که گونه سیزاب (Veronica persica) و آرتمیزیا (Artemisia sp) از کمترین اثر در کاهش عملکرد گندم برخوردار بودند. در بررسی بعدی مشخص شد که اثر مثبت بعضی از علف های هرز به واسطه اثرات بازدارندگی آن ها بر گونه هایی است که شدت رقابت بالایی با گندم داشتند.

به منظور تعیین تیپ ایده آل گندم در رقابت با علفهای هرز برای نور، در سال زراعی 80-1379 دو آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار در مشهد اجرا شد. در آزمایش اول فاکتورها شامل تراکم گندم در سه سطح (300، 450 و 600 بوته در متر مربع) و تراکم یولاف وحشی در پنج سطح (صفر، 20، 40، 80 و 160 بوته در متر مربع) و در آزمایش دوم اشمل تراکم گندم در سه سطح (300، 450 و 600 بوته در متر مربع) و تراکم شلمی در پنج سطح (صفر، 4، 8، 16 و 32 بوته در متر مربع) بود. تیپ ایده آل گندم بر اساس میزان نور جذب شده متوسط مدل تغییر یافته INTERCOM انتخاب گردید. نتایج نشان داد که تیپ ایده آل گندم در مقایسه با تیپ های عادی دارای ارتفاع و شاخص سطح برگ بیشتر و ضریب خاموشی نور کمتری هستند و تیپ ایده آل گندم در رقابت با علف هرز شلمی و یولاف متفاوت بود. بین میزان نور دریافتی توسط هر دو علف هرز با افت عملکرد دانه گندم همبستگی بالایی مشاهده گردید.

آگاهی از روابط بین صفات زراعی این امکان را فراهم می کند تا به نژاد تشخیص آسان صفات، فشار گزینشی را در مراحل مختلف برنامه اصلاحی اعمال نمایند. به منظور تعیین تنوع ژنتیکی، همبستگی بین صفات و بررسی اثرات مستقیم و غیر مستقیم صفات بر عملکرد دانه، چهل و هشت لاین بین المللی نخود به همراه رقم زراعی جم دریک آزمایش لاتیس ساده 7×7 دو گانه در سال 1379 در ایستگاه تحقیقات کشاورزی خرکه کردستان کاشت و مورد بررسی قرار گرفتند. در بین ارقام مورد مطالعه از لحاظ تعدادی از صفات تنوع ژنتیکی معنی داری به دست آمد. در این بررسی ضرایب همبستگی فنوتیپی و ژنوتیپی صفات با یکدیگر تعیین شدند. عملکرد دانه با تعداد غلاف در بوته، تعداد شاخه های ثانویه، عملکرد بیولوژیک و شاخص برداشت همبستگی فنوتیپی مثبت و معنی دار داشت و همبستگی فنوتیپی مابین عملکرد دانه و تعداد روز از کاشت تا گلدهی منفی معنی دار بود. در اغلب موارد همبستگی های فنوتیپی و ژنوتیپی مشابه و متناسب بودن، ولی تفاوت های موجود در برخی از صفات، حاکی از اثرات محیط بر صفت مورد نظر بود. با انجام تجزیه علیت، اثرات مستفیم بالای اجزای عملکرد بر عملکرد دانه آشکار شد، به طوری که وزن 100 دانه بیشترین تاثیر را بر عملکرد دانه داشت.

به منظور بررسی عملکرد و اجزای عملکرد ذرت (Zea mays L) در شرایط رقابت با تاج خروس ریشه قرمز (Amaranthus retroflexus L) آزمایشی در سال 1379در مزرعه موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر کرج انجام شد. در این آزمایش اثر چهار تراکم تاج خروس (3، 5، 8 و 10 بوته در متر ردیف) و سه زمان سبز شدن آن (هم زمان با ذرت، در مرحله دو تا سه برگی ذرت، مرحله چهار تا پنج برگی ذرت) بر صفات عملکرد و اجزای عملکرد ذرت دانه ای مورد مطالعه قرار گرفت. آزمایش مزبور به صورت آزمایش فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار انجام شد. نتایج نشان داد که تیمار رویش هم زمان تاج خروس و ذرت، به طور معنی داری شاخص برداشت، تعداد ردیف، تعداد دانه در ردیف و عملکرد دانه ذرت را کاهش داد ولی اثر معنی داری روی وزن هزار دانه ذرت نداشت. هم چنین افت عملکرد ذرت در تیمار رویش هم زمان تاج خروس با ذرت 30 درصد بود که این مقدار در تیمار ظهور تاج خروس در مرحله دو تا سه برگی و چهار تا پنج برگی ذرت به ترتیب به 25 و 12 درصد کاهش یافت. تراکم تاج خروس بر صفات مورد ارزیابی ذرت تاثیر معنی داری نداشت.

تنوع زیر واحدهای گلوتنین سنگین (HMW-GS) در مکان های ژنی Glu-1 در 86 لاین و رقم از گندم های نان موجود در برنامه های بهنژادی گندم کشور با استفاده از روش SDS-PAGE بررسی گردید. مجموعا 14 نوع آلل و 31 ترکیب آللی در گندم های نان مورد مطالعه تشخیص داده شد. جفت زیر واحد 2*** +12 در ژنوم D که به عنوان زیر واحدهای نادر در توده های بومی پاکستان قبلا گزارش شده است، در ارقام بولانی، سرخ تخم، و کویر که حاصل تلاقی سرخ تخم می باشد، و از توده های بومی سیستان و بلوچستان هستند، مشاهده گردید. میانگین کلی امتیاز کیفیت گندم های نان بر اساس زیر واحدهای گلوتنین سنگین برای 7.6 از 10 شد که کیفیت نسبتا خوبی را نشان داد. در این بررسی گندم های نان اینیا، مارون، سایسون، زاگرس، پاستور، تجنN-75-15 ، N-75-11،C-79-16،C-79-18  با امتیاز کیفیت برابر ده به عنوان بهترین کیفیت و الموت، شهریار، هامون، C-73-20، C-75-5، C-78-2،C-78-18  با امتیاز چهار تا پنج به عنوان پائین ترین کیفیت بر اساس زیر واحدهای گلوتنین سنگین تعیین گردیدند. با توجه به نقش مهم زیرواحدهای گلوتنین سنگین به عنوان نشانگر ژنتیکی کیفیت آرد و پخت نان، نتایج تحقیق حاضر یک برآورد ژنتیکی از کیفیت گندم های نان در ایران در مقایسه با ارقام خارجی به دست داده است.

شناخت عوامل به زراعی موثر بر عملکرد و کنترل بهینه آن ها، سبب افزایش عملکرد بالقوه گیاهان زراعی می شود. لذا این آزمایش در سال های زراعی 78-1377 و 79-1378 به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با دو عامل فاصله ردیف در دو سطح 40) و 60 سانتیمتر) و فاصله بین بوته ها در روی ردیف در چهار سطح (20، 25، 30 و 35 سانتیمتر) به مدت دو سال در ایستگاه موسسه تحقیقات کشاورزی دیم (مراغه) و در سه تکرار بر روی آفتابگردان رقم آرماویرسکی در شرایط دیم به اجرا در آمد. تعداد هشت صفت زراعی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد اثر فاصله بین بوته ها روی ردیف در مورد اکثر صفات معنی دار بود اما اثر فاصله ردیف و نیز اثر متقابل فاصله ردیف × فاصله بوته معنی دار نبود. با توجه به این که بین تیمارهای مختلف اختلاف معنی داری از نظر عملکرد وجود نداشت، لذا به منظور صرفه جویی در میزان بذر مصرفی و جلوگیری از تلفات بیشتر رطوبت ذخیره شده در خاک (از طریق تبخیر و تعریق)، تراکم 47619 بوته در هکتار با آرایش فاصله ردیف 60 سانتیمتر و فاصله بوته 35  سانتیمتر برای زراعت دیم آفتابگردان رقم آرماویرسکی در منطقه مراغه و مناطق مشابه توصیه می شود. با این آرایش کاشت، علاوه بر مصرف میزان بذر کمتر، می توان عملیات کاشت ونیز کنترل علف های هرز به صورت مکانیزه انجام داد.

با توجه به اهمیت غذایی برنج و جایگاه استراتژیک آن در امنیت غذایی جهان، لازم است برای دستیابی به عملکرد بالا، کیفیت مطلوب و سایر صفات مهم اقتصادی و زراعی، ابتدا مطالعات جامعی از تنوع ژرم پلاسم این گیاه صورت گرفت. به همین منظور، 419 رقم برنج متعلق به نقاط مختلف کشور از بانک ژن گیاهی ایران دریافت و مطالعات لازم صورت پذیرفت. 16 صفت مهم زراعی و فیزیولوژیکی طبق استاندارد موسسه بین المللی برنج (SES) اندازه گیری وسپس به وسیله نرم افزار SPSS و با استفاده از روش واریانس مینیمم وارد تجزیه کلاستر انجام گرفت. در بررسی ارقام تک تک استان های گیلان و مازندران از حداکثر تنوع و استان های کهگیلویه و بویر احمد، سیستان و بلوچستان و چهار محال و بختیاری از حداقل تنوع برخوردار بودند. در کلاستربندی جمعی (از 419 رقم کل کشور) در فاصله تشابه ژنتیکی 35 درصد تعداد شش کلاستر مشخص گردید. این دندروگرام نشان می داد که ارقام استان های گیلان و مازندران به طور مستقل در گروه های مشخص قرار می گیرند، در حالی که بسیاری از ارقام استان های ایلام، خوزستان، کهگیلویه و بویر احمد و فارس شباهت زیادی به ارقام استان مازندران داشتند. یکی از دلایل عمده چنین تشابهی، انتقال ارقام مازندران به استان های یاد شده می باشد.