مطالعات جامعه شناختی شهری (مطالعات شهری)
سال:1394 | دوره:6 | شماره:17 |تعداد مقالات:7

امروزه پیشرفت هر جامعه در گرو استفاده بهینه از نیروی انسانی آن جامعه است و یکی از مهمترین اصول در حوزه مدیریت شهری توجه به مقوله شادی و نشاط شهروندان است. هدف پژوهش حاضر بررسی میزان شادمانی و عوامل جامعه شناختی (احساس امنیت اجتماعی، سرمایه اجتماعی، هویت اجتماعی و آنومی اجتماعی) موثر بر آن در بین افراد بالای 18 سال در شهر کرمان است. روش پژوهش با توجه به ماهیت متغیرها و روابط بین آنها، توصیفی از نوع همبستگی است. جامعه آماری همه افراد بالای 18 سال در شهر کرمان، 508984 بودند که از این تعداد 384 نفر بر اساس روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای به عنوان نمونه انتخاب شدند. برای جمع آوری اطلاعات در این پژوهش از آزمون شادمانی آکسفورد پایایی (0.917) و پرسشنامه محقق ساخته پایایی (0.876) استفاده شد. یافته های پژوهش حاکی از آن است که: میانگین شادمانی افراد بالای 18 سال شهر کرمان، در سطح متوسط است و بر اساس نتایج رگرسیون، متغیرهای وارد شده به مدل رگرسیونی (احساس امنیت اجتماعی، سرمایه اجتماعی، هویت اجتماعی، سن و درآمد) 39 درصد از واریانس متغیر شادمانی افراد را تبیین کردند و از بین متغیرهای مستقل، متغیر احساس امنیت اجتماعی، بیشترین نقش را در تبیین شادمانی افراد داشت و سایر متغیرها با اینکه به صورت مستقیم و غیرمستقیم بر شادمانی تاثیرگذار بودند ولی به صورت پیچیده ای در تعامل با متغیر احساس امنیت اجتماعی قرار داشتند.

شهروندی به عنوان یک پدیده اجتماعی مدرن یکی از مولفه های محوری نظام های سیاسی دموکراتیک و شاخصی کلیدی برای نشان دادن تحقق دموکراسی در یک جامعه مدرن است. از طرفی شهروندی نیازمند احساس عضویت اجتماعی بوده و توسعه اجتماعی فرهنگی به شهروندان فعال نیاز دارد و شهروندی فعال، نیازمند وجود احساس شهروندی است. در این راستا پژوهش حاضر، به بررسی نقش سرمایه اجتماعی و فرهنگی در میزان احساس شهروندی در بین شهروندان شهر کاشان پرداخته است. حجم نمونه این پژوهش 318 نفر بوده و با شیوه پیمایشی مبتنی بر پرسش نامه صورت پذیرفته است. در این مقاله احساس شهروندی به چهار بعد احساس برابری فرصتی، احساس برابری توزیعی، احساس برابری مشارکتی و احساس هویت اجتماعی تقسیم شده است. بر اساس نتایج به دست آمده میزان احساس شهروندی شهروندان کاشانی با میانگین 2.47 در دامنه 1-4 در سطح متوسط است. سرمایه اجتماعی شامل ابعاد اعتماد، انسجام، مشارکت و آگاهی اجتماعی با میانگین 2.98 در دامنه 1-5 در سطح متوسط و سرمایه فرهنگی نیز با ابعاد ذهنی، عینی و نهادی، با میانگین 1.88 در دامنه 1-5 در سطحی پایین تر از متوسط قرار دارد. یافته های پژوهش نشان می دهد که بین میزان سرمایه اجتماعی (r=0.45، p<0.001) و سرمایه فرهنگی (r=0.18، p<0.001) با احساس شهروندی رابطه معناداری وجود دارد. به دست آمده از تحلیل رگرسیون 20% است که نشان می دهد که این دو متغیر و بویژه سرمایه اجتماعی می توانند 20% از واریانس احساس شهروندی را تبیین نمایند.

فرآیند طرد و ادغام اجتماعی مهاجران خارجی همواره عامل مهمی در نظم اجتماعی کشور میزبان است و در صورت عدم ادغام مناسب در جامعه، این گروه ها به طور بالقوه تهدیدی برای نظم و امنیت خواهند بود. از این رو، بررسی وضعیت طرد و ادغام اجتماعی آنها و عوامل موثر بر آن می تواند در تدوین بهتر سیاست های مرتبط با مهاجران اثرگذار باشد. به این منظور، طرد و ادغام مهاجران افغان و عراقی مقیم کلانشهر اصفهان در پیوند با دسترسی به فرصت های اجتماعی اقتصادی و در مقایسه با ساکنان بومی این شهر سنجش و تبیین گردید. جامعه آماری تحقیق شامل خانوارهای مهاجر و غیر مهاجر ساکن مناطق چهارده گانه شهر اصفهان است. روش تحقیق کمی- کیفی و شیوه نمونه گیری ترکیبی از نمونه گیری های نظری، خوشه ای چندمرحله ای و هدفمند است. حجم نمونه منتخب شامل232 خانوار (مهاجر خارجی و بومی) است و در تحلیل آماری داده ها، آزمونهای تفاوت، همبستگی و معادلات ساختاری در نرم افزارهای spss و لیزرل به کار گرفته شد.یافته های تحقیق نشان داد مهاجران دسترسی کمتری به منابع دارند و در مقایسه با بومی ها تبعیض و طرد اجتماعی شدیدتری دارند و نه تنها با وجود گذر زمان، تبعیض های اجتماعی قومی از بین نرفته بلکه مهاجران با سکونت در محله های محروم، طرد اجتماعی را با طرد فیزیکی تجربه کنند. با این اوصاف، لازم است دولت با حمایت های اقتصادی و آموزشی مهاجران، کاهش فاصله اقتصادی و اجتماعی مهاجران- غیرمهاجران و فرهنگ سازی در راستای پذیرش اجتماعی آنها از ایجاد بی نظمی های اجتماعی و سیاسی جلوگیری کند.

در پژوهش حاضر به بررسی جامعه شناختی ساختار اقتصادی محله عودلاجان به عنوان یکی از محله های تاریخی و اولیه شهر تهران پرداخته شده است و با روشی کیفی و با استفاده از مورفولوژی دقیق شهری محله عودلاجان، ساختار اقتصادی آن بررسی شده است. در ابتدا محله عودلاجان به صورت میدانی مشاهده شد و تمام نقاط و گره های تعارضی و تعاملی موجود در محله مورد بررسی همزمان مصاحبه های مفصلی با افراد مختلف در محله عودلاجان صورت گرفت. (مجموع این مصاحبه ها، 27 مورد و مدت زمان انجام مطالعه میدانی حاضر، 5 ماه (از اردیبهشت 1394 تا شهریور 1394) بوده است.) یافته های پژوهش بیانگر این است که می توان محله عودلاجان را در سه لایه اصلی هسته ای، پیرامونی و نیمه پیرامونی تقسیم بندی نمود. در هسته میانی، کنش های سنتی حاکم است و بافت های مخروبه و بسیار فرسوده و انبارهای اصلی در این بخش قرار دارند، به گونه ای که می توان این بخش را به عنوان «مازاد» بازار به حساب آورد. در قسمت نیمه پیرامونی، کنش های اقتصادی به سمت عقلانی شدن و مدرن شدن پیش می روند و در نهایت چنین کنش هایی در فضای پیرامونی به کنش هایی عقلانی تبدیل می گردند. به طور کلی هرچه از سمت لایه میانی به سمت لایه پیرامونی حرکت می کنیم، کنش های اقتصادی عقلانی تر می شوند و از شدت مخروبه ها و انبارها و به طور کلی آسیب های اقتصادی و اجتماعی کاسته می شود.

عوامل اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی گوناگونی تحت تاثیر شهرنشینی، سبک زندگی افراد را تغییر داده است. سبک زندگی در نحوه گذران اوقات فراغت، پوشاک، تغذیه، مدیریت بدن، سبک معماری و چیدمان داخلی منازل جلوه گر می شود. این پژوهش با هدف بررسی عوامل اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی موثر بر سبک زندگی ساکنان روستاهای تبدیل شده به شهر در شهرستانهای خواف و رشتخوار در استان خراسان رضوی انجام شده است. مبانی نظری پژوهش بر مبنای نظریات ابن خلدون، وبر، وبلن، زیمل، بوردیو، گیدنز و چنی تدوین شده است. روش پژوهش پیمایشی و ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه محقق ساخته است. نتایج نشان می دهد بین مشارکت اجتماعی، سازمان های سیاسی و اداری، شبکه راه ها و وسایل ارتباطی، روحیه فردگرایی، هویت طبقاتی و روابط غیرمستقیم و ثانویه به عنوان عوامل اجتماعی، امکانات فرهنگی و آموزشی، مصرف رسانه ای و سرمایه فرهنگی به عنوان عوامل فرهنگی، مصرف گرایی، ایجاد مراکز خرید، تمایل به منافع سوداگرانه، کمرنگ شدن حمایت های مشترک و سطح رفاه اقتصادی به عنوان عوامل اقتصادی و سبک زندگی افراد ارتباط معناداری وجود دارد.

نوجوانان، سرمایه اصلی هر جامعه ای محسوب می شوند که در پویایی و تداوم حیات نظام اجتماعی و رشد و توسعه همه جانبه آن، نقش بسزایی دارند، از طرفی، مساله بزهکاری این قشر می تواند یک مانع جدی در راه شکوفایی استعدادهای فردی و توسعه و ترقی قلمداد شود. بنابراین مطالعه حاضر با هدف شناخت سهم عوامل ساختاری یادگیری اجتماعی در تبیین بزهکاری نوجوانان مناطق حاشیه نشین شهر تبریز نگاشته شده است.روش تحقیق مورد استفاده در پژوهش حاضر پیمایش است و جامعه آماری پژوهش شامل نوجوانان پسر 14- 19 سال به تعداد 53866 نفر شهر تبریز بوده که از این تعداد 320 نفر از طریق نمونه گیری هدفمند به عنوان نمونه نهایی انتخاب شده اند. همچنین برای تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزارهای SPSS و LISREL استفاده شده است. نتایج آزمون همبستگی متغیر بزهکاری نوجوانان با متغیرهای مستقل ساختاری یعنی آنومی اجتماعی، بی سازمانی اجتماعی، سن، پایگاه اجتماعی و اقتصادی و ساختار خانواده معنادار نبوده است، اما با ابعاد یادگیری اجتماعی یعنی تعاریف مثبت از مذهب (R=-0.18)، تعاریف مثبت از قانون (R=-0.17) و شانس دستیابی به اهداف مثبت (R=-0.18) معکوس، ولی با تعاریف خنثی از عمل بزهکارانه (r=0.301)، بزهکاری دوستان (R=0.636)، افسردگی (R=0.14)، روابطی منفی با والدین (R=0.209) مثبت بوده است. نتایج به دست آمده از تحلیل رگرسیونی بزهکاری نشان داد که از بین ابعاد یادگیری اجتماعی، بعد بزهکاری دوستان بیشترین تاثیر را بر بزهکاری نوجوانان داشته است و تمام متغیرهای باقی مانده در این مدل، 32 درصد از واریانس این متغیر را تبیین نموده اند، همچنین در مدل معادلات ساختاری، متغیرهای ساختاری نظری (آنومی اجتماعی و بی سازمانی اجتماعی) به عنوان علل دور، سبب فضاسازی بر روی یادگیری اجتماعی بزهکاری می شوند و فضای یادگیری اجتماعی نیز به عنوان علل نزدیک بزهکاری و کجروی تولید می کند.

امروزه، کنش های جمعی و جنبش های جدید اجتماعی، پدیده ای مدرن و ناشی از شهری شدن، شکل گیری روابط اقتصادی، ارزش های جدید، انتظارات و تحرکات جدید اجتماعی هستند. تقابل میان حکومت و جنبش های جدید اجتماعی، در فضای شهری معنا پیدا می کند و در نتیجه کنترل حکومت، می تواند به جنبش اعتراضی و یا انقلاب تبدیل گردد. این جنبش ها به دنبال تغییرات کلان در حکومت نیستند و مطالبات محدود و مشخصی دارند و نهادهای کوچک قدرت، سبک زندگی، محیط زیست و مسائل اجتماعی را مورد پرسش قرار می دهند. فضاهای شهری نقش مهمی در زندگی اجتماعی-سیاسی داشته و به عنوان مرکز ارتباط و تحول در شهرها عمل می کنند. وجود اماکنی مانند میدان ها و پارک ها با ایجاد زمان – مکان متفاوت، می توانند فضای مناسبی را برای وقوع کنش های جمعی کارناوال گونه ای فراهم کرده و مطالبات طبقه متوسط را به شکلی متفاوت بیان کنند. این مقاله، با استفاده از روش مطالعه اسنادی، مصاحبه و مشاهده مستقیم، نقش و تاثیر فضاهای شهری را در فراهم آوری بستر مناسب برای شکل گیری کنش های جمعی و جنبش های جدید اجتماعی، با نظر به شهر استانبول در سال 2013 بررسی می کند. وجود اماکنی مانند میدان تقسیم استانبول، فضایی را پدید می آورد تا مکالمه، بحث و اظهار نظر به شکل آزادانه و باز برگزار شده و در صورت پدید آمدن بسترهای لازم گفتمان و تداوم آن، این امکان فراهم شود تا از دل آن کنش های جمعی هدفمند و جنبش های اجتماعی اصلاحی پدید آمده و به رشد جامعه مدنی و ایجاد توسعه سیاسی کمک کند.