روستا و توسعه
سال:1387 | دوره:11 | شماره:1 |تعداد مقالات:8

سنت جامعه شناسی در ایران، با مطالعات روستایی آغاز شده است. در سال های اخیر، با وجود کثرت و تنوع در مطالعات جامعه شناسی توسعه روستایی، از میزان انسجام بین تحقیقی در این مطالعات کاسته شده و تحقیقات به تفرد و تفرق گراییده است، محققان خود را در فضای تحقیقات پژوهشگران دیگر حس نمی کنند، آنها را در جایگاه پایه های مفهومی و نظری تحقیق خود نمی بینند، و خود را متعهد به نقد و ارزیابی تحقیقات پیشین نمی دانند، از این رو، یافته های پژوهشی آنها لزوما به پیشرفت «جامعه شناسی روستایی» در ایران نمی انجامند. در این شرایط و نیز به دلیل گرایش زیاد به مطالعات آماری کوتاه مدت، بیم آن می رود که حوزه «جامعه شناسی توسعه روستایی» جایگاه دانشگاهی و نظری خود را نزد روستا پژوهان از دست بدهد و محققان فقط به پروژه نویسی و اجرای پروژه و آزمودن روش های وارداتی جدید بپردازند. در موارد بسیاری، این گونه گفتمان روش شناختی جدید به فریفتگی و دوری روستا پژوهان جوان از واقعیت های پنهان روستایی خواهد انجامید و روستاشناسی را به مجموعه ای از آمارهای روستایی تقلیل خواهد داد. در این مقاله، ضمن تشریح پیشینه مطالعات اجتماع روستایی در ایران، به دو مساله مهم در مطالعات جامعه شناختی روستایی کشور با عناوین فقدان ارتباط بین تحقیقی و پرسشنامه گرایی افراطی پرداخته شده است.

راهبرد ورود صنایع به نواحی روستایی در حکم راهکاری برای توسعه اقتصادی و اجتماعی کشورهای در حال توسعه تلقی می شود. در این تحقیق، به منظور ارزیابی تاثیر نواحی صنعتی در توسعه اقتصادی و اجتماعی مناطق روستایی، ده روستا (شامل پنج روستای دارای صنایع و پنج روستای فاقد صنایع) واقع در پیرامون شهر بومهن در 40 کیلومتری کلان شهر تهران به عنوان جامعه نمونه انتخاب شدند. نتایج به دست آمده از این تحقیقات نشان می دهد که در شاخص های برگزیده، شامل خوراک، پوشاک، کیفیت مسکن، رضایت و ثبات شغلی، عدم مهاجرت، انگیزه ماندگاری، دو جامعه نمونه از روستاهای مورد مطالعه تفاوتی معنی دار دارند.

این تحقیق، با هدف بررسی نگرش جوانان روستایی شهرستان کرمانشاه نسبت به انتخاب شغل کشاورزی در آینده، به روش توصیفی - همبستگی انجام شده است. از میان جوانان روستاهای شهرستان کرمانشاه، با استفاده از روش نمونه گیری چند مرحله ای، 291 نمونه انتخاب شده اند. بر اساس یافته ها، نگرش جوانان روستایی نسبت به شغل کشاورزی چندان مطلوب نیست. بر اساس تحلیل عاملی، ارزش شغل کشاورزی، تلاش برانگیزی شغل کشاورزی، احساس خودکارآمدی در زمینه کشاورزی، عدم احساس فشار از انجام کار کشاورزی، و علاقه مندی و سودمندی شغل کشاورزی ابعاد مختلف تشکیل دهنده نگرش جوانان نسبت به کشاورزی به عنوان یک شغل به شمار می روند. تنها متغیری که با نگرش نسبت به شغل کشاورزی رابطه مثبت و معنی دار داشت، میزان سرمایه مادی خانواده های روستایی شامل زمین کشاورزی، دام و ماشین های کشاورزی بود. بنابراین، خانواده های دارای سرمایه مادی بیشتر در روستا از جوانانی با نگرش مثبت نسبت به شغل کشاورزی برخوردارند.

تحقق توسعه پایدار در هر محیط با نگاهی نظام مند، هماهنگ و چند بعدی به پارامترهای اقتصادی، اجتماعی و بوم شناختی امکان پذیر است. توسعه پایدار روستایی در ایران در چهار بخش تجهیز و مدیریت منابع، اجتماعی، اقتصادی، و کالبدی با چالش های جدی رو به روست. از آنجا برنامه ریزی های کنونی بدون توجه به مزیت های نسبی هر منطقه و به صورت بخشی و از بالا به پایین، همسان نگر و مخرب صورت می گیرد، این نوشتار کوشیده است با تحلیل وضعیت کنونی جامعه روستایی ایران و تجارب سایر کشورها، به منظور رفع کاستی ها و کمبودها، به معرفی راهکاری اثر بخش برای توسعه پایدار روستایی بپردازد. در این مقاله، با استفاده از روش تحلیل سیستمی در تحقیق و با طرح فرآیندی نوین در برنامه ریزی روستایی در ایران، توصیه می شود که برنامه ریزی های توسعه پایدار روستایی بر اساس نتایج ارزیابی مختلف زیست محیطی هر منطقه صورت گیرد تا امکان رفع کاستی های یاد شده فراهم آید.

این پژوهش با هدف بررسی مسایل، مشکلات و توان ها بالقوه و تعیین وضعیت، راهکارهای ارتقای کمی و کیفی، و عوامل موفقیت و ناکامی تعاونی های تولیدی، مصرف و خدماتی طی سال های 85 و 86 در استان سیستان و بلوچستان انجام گرفته است. جامعه آماری مورد مطالعه همه شرکت های تعاونی تولیدی، مصرف و خدماتی فعال در این استان را در بر می گیرد.بر اساس مصاحبه ها و نتایج به دست آمده از تحلیل پرسشنامه ها، مهم ترین مشکلات تعاونی های تولیدی، مصرفی و خدماتی استان، عبارت اند از: ضعف مدیریت، بالا بودن نرخ بهره و سود باز پرداخت وام ها، فقدان دسترسی به اطلاعات و از آن جمله اطلاعات بازارهای فروش و سیاست های دولت در زمینه واردات، و نیز عدم دسترسی به فناوری های پیشرفته مانند تجارت الکترونیک به واسطه هزینه های سنگین آن، کافی و مناسب نبودن حمایت های دولت از نوآوری و کار آفرینی، عدم روحیه همکاری و فعالیت های مشارکتی در تعاونی ها، راهکارهای رفع این مشکلات، بدین شرح پیشنهاد شده اند: اعطای وام های کم بهره با بازپرداخت بلند مدت، تاسیس بانک، توسعه صندوق تعاون، ارایه تسهیلات لازم به تعاونی ها، حذف مقررات دست و پاگیر بانکی، توسعه طرح های تعاونی در قالب حمایت دولت از نوآوری در شیوه ها و فعالیت های تعاونی، توسعه تجارت الکترونیک و تجهیز تعاونی ها به سامانه کارت اعتباری، تقویت زیر بناهای بخش کشاورزی از طریق طرح های آب رسانی و ترغیب تمام گروه های اجتماعی از طریق تشکیل جلسات توجیهی - ترویجی.

هدف از مطالعه حاضر ارایه یک چارچوب نظری منسجم برای تعمق در ماهیت و تبیین مفهوم طراحی پایدار و مولفه های سازنده آن در ارتباط با مناطق خاص روستایی است. این مطالعه به بررسی آن دسته از تغییرات کالبدی روستاها می پردازد که با بهتر و مردمی تر کردن عملکرد روستا، زیان های کمتری را به محیط زیست محلی وارد می آورند و در صورت اجرا، به ایجاد یک ساختار پایدارتر در منطقه روستایی و محیط طبیعی اطراف آن کمک خواهند کرد. برای دستیابی بدین هدف، نخست، مقوله های «توسعه پایدار» و «اکوتوریسم پایدار» به کمک اندیشمندان مورد مطالعه قرار گرفت؛ و در گام بعد، با استفاده از نتایج به دست آمده و مروری بر ادبیات تخصصی مرتبط با موضوع، و به منظور تدوین یک چارچوب نظری برای تبیین مولفه های سازنده طراحی پایدار روستایی، مدلی به نام «مکان پایدار» توصیه شد. در واپسین گام، مفروضات زیر بنایی، راهبردها و تدابیر مرتبط با موضوعیت پژوهش مطرح شد و بر اساس مولفه های عملکردی، زیست محیطی و تجربی - زیبا شناختی، جمع بندی کیفی نتایج به دست آمده صورت گرفت. در این راستا، بهره گیری از نظریه ها، جستجوها و رویکردهای اندیشمندان مطرح در حوزه های معماری، معماری منظر و طراحی شهری راهگشای تحدید و تبیین هر چه بهتر موضوع بوده است.

انجام فعالیت های مشارکتی و حضور اجتماعی فعال تر زنان در فرآیند توسعه یکی از رهیافت های مورد تاکید در پارادایم مشارکتی توسعه است، اما «گروه هدف» قرار دادن زنان بدون توجه به موقعیت مردان و متقاعد کردن آنان به همراهی با زنان نمی تواند موفقیت لازم را در پی داشته باشد. تلقی مردان از وظایف و نقش های زنان در زندگی معیار مهمی برای حضور اجتماعی و انجام فعالیت های آنان به شمار می رود. لذا دستیابی به توسعه ای که در همه ساختارهای اجتماعی، سیاسی، اقتصادی جریان داشته باشد، نیاز به تغییر ذهنیت ها و سیاست های معطوف به روابط جنسیتی و بازسازی ساختارها بر این اساس دارد.در این مقاله، با توجه به نتایج پژوهش میدانی در روستاهای 6 شهرستان واقع در استان آذربایجان شرقی جهت بررسی عوامل موثر بر موفقیت تسهیلگران در ایجاد گروه های مستقل زنان، تاثیر نظر مردان بر ایجاد چنین گروه هایی بررسی می شود؛ این پژوهش با تکمیل پرسشنامه تهیه شده توسط محقق و با انجام مصاحبه رو در رو با پاسخگویان صورت گرفته است. روایی پرسشنامه صوری و پایایی مقیاس اصلی با استفاده از آماره آلفای کرونباخ 0.88 محاسبه شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که از میان عوامل مورد بررسی، بین نظر مردان در خصوص نقش زنان در زندگی، موافقت آن با شرکت زنان در جلسات زنانه و نظر مردان در خصوص زمینه های مناسب برای فعالیت زنان با ایجاد و تداوم فعالیت گروه های مستقل زنان روستایی رابطه مستقیم وجود دارد.

طرح توسعه منطقه ریمله یکی از طرح های توسعه روستایی است که در استان لرستان به اجرا درآمده است. هدف این مقاله بررسی تاثیر این طرح بر بهبود وضعیت سواد، اشتغال، درآمد، کاهش مهاجرت روستاییان و کاهش استفاده از سوخت های جنگلی است. برای این منظور، از روش تحقیق شبه آزمایشی استفاده شده و اطلاعات از طریق فن پرسشنامه (روستا و خانوار) و بر اساس اسناد و مدارک موجود گردآوری شده است. جامعه آماری این طرح عبارت است از منطقه ریمله به عنوان گروه آزمایشی و منطقه همجوار آن به نام پیر حیاتی به عنوان گروه شاهد. با توجه به تعداد محدود جمعیت، جمع آوری اطلاعات مورد نظر به کمک پرسشگران با سرشماری کامل صورت گرفت، و آنگاه تحلیل توصیفی اطلاعات انجام شد. نتایج نشان می دهد که این طرح، به جز اشتغال، در بهبود وضعیت سایر موارد یاد شده موثر بوده است.