مطالعات شبه قاره
سال:1392 | دوره:5 | شماره:17 |تعداد مقالات:7

اسطوره، تفکر و واکنش نخستین انسان، در برابر وقوع حوادث طبیعی است و چون این مردم در شناخت عوامل این حوادث دچار ابهام بودند، عکس العمل آن ها نسبت به آن وقایع، همراه با ترس بوده است. همین ترس باعث می شد که آنان برای هر پدیده ای خدایی فرض کنند تا با پناه بردن به آن، از شر حوادث ایمن شوند. شکل گیری اسطوره ها در جوامع بشری بر مبنای همین اصل استوار بوده است و به همین دلیل در اسطوره های ملل مختلف، شباهت هایی دیده می شود. در میان اسطوره های ملل، اساطیر ایران و هند به دلیل وجود اشتراکات فرهنگی، دارای بیشترین شباهت ها هستند. در این پژوهش سعی شده است که عنصر آب در اسطوره های ایران و هند به طور تطبیقی بررسی شود. بررسی های انجام شده نشان می دهد که آب در اسطوره آفرینش هر دو قوم، جزء نخستین آفریده های مادی است و این به خاطر اهمیت این عنصر حیات بخش در زندگی آنان بوده است.

حکومت هند را بزرگترین دموکراسی جهان می نامند. هندوستان پس از استقلال به رهبری گاندی در حالی به سازندگی پرداخت که گاندی، رهبر معنوی کشور و نهرو، رهبر سیاسی آن بود. قانون اساسی تدوین شده، هند را کشوری فدرال تعریف کرد که در آن رییس جمهور، مقامی تشریفاتی دارد و سمبل وحدت و نخست وزیر، صاحب کلیه اختیارات اجرایی است. خانواده نهرو-گاندی تا کنون سه نخست وزیر در هند داشته و دولت های به رهبری این افراد، دولت هایی سکولار و طرفدار بردباری و آزادی های مذهبی بودند. این خانواده واقعا سیاست بی طرفی بین شرق و غرب را مد نظر قرار دادند و توانستند هندوستان را با وجود مشکلات فراوان و تنوع بی نظیر ادیان و مذاهب و ملیت ها به کشوری متحد، نیرومند و موثر در معادلات سیاسی جهان تبدیل نمایند. اطلاعات ما مردم ایران درباره نهضت عظیمی که به پیروزی و تامین استقلال منتهی شد، بسیار ناچیز است؛ به همین دلیل در این مقاله می خواهیم برای آشنایی بیشتر و کاملتر با این هند نو، از طریق مطالعات کتابخانه ای با نهضتی که آن را به وجود آورده و با زندگی و افکار و فعالیت های رهبرانی که با آن نهضت پیوستگی جدایی ناپذیر داشته اند، آشنا شویم.

مسجد قوه الاسلام و قطب منار به عنوان دو اثر معماری و ماندگار سلسله غلام شاهیان، نشانگر آغاز نفوذ فرهنگی دین مبین اسلام در سرزمین باستانی هند محسوب می شوند. سیر تحول ساخت در این دو بنا، بیانگر بهره گیری معماران و سازندگان از عناصر معماری بومی هند و به کار گیری هنر معماری ایرانی در قرون میانی اسلامی است. در این تحقیق با استفاده از روش توصیفی تحلیلی به مطالعه جنبه های تاریخی و ویژگی های معماری و تزئینات وابسته به این دو بنا پرداخته شده است. همچنین مطالعه تطبیقی و تحلیل تاثیر و تاثرات معماری اسلامی در دو حوزه فرهنگی هند و ایران انجام گرفته است. این نوشتار برآن است تا به این پرسش پاسخ دهد که شواهد تاثیر پذیرفته معماری قطب منار در سه بخش ساختار، عملکرد و معنی از حوزه های فرهنگی ایران و افغانستان چه بوده است؟نتایج این تحقیق نشان می دهد که معماری اسلامی در هند با ساخت مسجد قوه الاسلام و قطب منار، نخستین تجربه تاریخی مسلمانان به شمار می رفت که بیشتر برگرفته از الگویی ترکیبی از معماری ایرانی هندی بوده است. به باور نگارندگان، قطب منار علاوه بر عملکردهای نمادین سیاسی و مذهبی، مکانی امنیتی برای کنترل هرچه بیشتر شهر دهلی محسوب می شده است؛ زیرا دارای ارتفاع زیاد بوده و امکان تسلط بر مناطق اطراف را فراهم می کرده است.

سیداحمد خان از مفسرین مشهور شبه قاره هند است که اندیشه نوگرایانه ای پیرامون وحی ارائه می دهد. تلاش او، نوعی آشتی میان رهیافت های غرب و اعتقادات اسلامی است. هدف از این نوشته، نگاهی دوباره به اندیشه سیداحمدخان درباره وحی، نقد و آسیب شناسی آن است که به روش توصیفی تحلیلی با رویکردی قرآنی ارائه می شود. سیداحمدخان وحی را از یک سو تجربه گرایانه و از دیگر سو، قرآن را عین کلام الهی دانسته که هیچ گونه خطایی در آن رخ نداده است. اعتقاد به نزول قرآن بر قلب پیامبر از روی ناموس فطرت، انکار فرشته وحی، در کنار سایر دیدگاه های او، اندیشه نوگرایانه دو سویه ای را طرح می نماید که به زعم وی، ساحت جدیدی را پیش روی اندیشمندان فرا نهاده؛ اما آسیب هایی را نیز به همراه دارد.

ژنوم ژئوپلیتیک، نقشه جغرافیایی ژنتیک سیاست برخاسته از جغرافیای یک کشور است که سیاست خارجی آن کشور را تحت تاثیر قرارمی دهد. ایران با دارابودن 15 کشور همسایه و به عنوان یکی از مناطق ژئواستراتژیک جهان، موقعیت برجسته ای دارد. شناخت دیدگاه های ژئوپلیتیک نشات گرفته از ژنوم های ژئوپلیتیک همسایگان و شناسایی کدهای ژئوپلیتیک کشورهای هدف، می تواند نقش موثری در اتخاذ سیاست خارجی همراستا با وزن ژئوپلیتیک ایران ایفا نماید. شناسایی ژنوم های ژئوپلیتیک پاکستان برای جهت شناسی به سیاست خارجی ایران، امری ضروری است. نگارندگان، کوشش نموده اند تقابل کد، ژنوم های ژئوپلیتیک پاکستان و ایران را تحلیل نمایند.

اندیشه های بایزید را نخستین بار هجویری، در قرن پنجم هجری در شبه قاره منتشر کرد. پس از آن سلسله های صوفیه هند مثل سهروردیه و چشتیه و نقشبندیه و شطاریه و قادریه هر یک به نوعی از اندیشه های بایزید تاثیر پذیرفتند و برخی از آن ها، بایزید را در سلسله سند خود جای دادند. مهمترین مساله صوفیان شبه قاره در قبال بایزید، شطحیات او بود. هجویری نخستین کسی است که به تفسیر و تبیین شطحیات بایزید در شبه قاره دست زده و سنتی از خود به جای گذاشته که سایر صوفیه بعد از او در شبه قاره، تقریبا پا جای پای او گذاشتند. پس از هجویری، اکثر صوفیان در برابر او، حالت انفعالی به خود گرفتند و در آثار خود، جز آن چه در کتب پیشینیان درباره بایزید موجود بود، چیز تازه ای ارائه ندادند و برخی همچون احمد سرهندی نیز در عین احترام والایی که برای او قائل بودند، به نقد حالات و اقوال، خصوصا شطحیات او پرداختند. این پژوهش در پی بررسی و تحلیل سنت به جا مانده از بایزید در شبه قاره است.

بررسی وضعیت توسعه انسانی هر کشور، می تواند راهنمای مسوولان آن جامعه برای تدوین سیاست های مناسب اقتصادی همچون ایجاد اشتغال، توزیع عادلانه درآمد، حذف انحصارات، تخصیص بهینه منابع و هزینه ها، کاهش فقر و شتاب در دگرگونی های نهادی باشد. این مقاله بر آن است تا با استفاده از روش توصیفی تحلیلی وضعیت کشورهای شبه قاره هند (هند، بنگلادش، پاکستان، نپال، میانمار و بوتان) را به لحاظ شاخص توسعه انسانی بررسی و تحلیل نماید. نتایج تحقیق نشان می دهد، کشورهای شبه قاره هند در وضعیت مناسبی به لحاظ شاخص توسعه انسانی قرار ندارند؛ زیرا تنها دو کشور هند و بوتان به ترتیب با مقدار شاخص توسعه انسانی 0.548 و 0.522 در گروه کشورهای با توسعه انسانی متوسط قرار می گیرند و کشورهای پاکستان، بنگلادش، میانمار و نپال به ترتیب با مقدار شاخص توسعه انسانی 0.504، 0.500، 0.483، 0.458 در گروه کشورهای با توسعه انسانی پایین قرار می گیرند که این نشان دهنده پایین بودن درآمدها، کیفیت پایین زندگی، پایین بودن استانداردهای زندگی است.