بوم شناسی کاربردی
سال:1393 | دوره:3 | شماره:9 |تعداد مقالات:7

هدف از ارزیابی و تخصیص چند هدفه کاربری اراضی (MOLAA) دستیابی به تخصیص بهینه کاربری ها و به حداکثر رساندن میزان تناسب بین آنها است. ثابت شده است که فنون متفاوت تصمیم گیری چندمعیاره می تواند به عنوان ابزار پشتیبان تصمیم گیری در حل مسائل مورد استفاده قرار گیرد. شبیه سازی تبرید تدریجی (SA) و اختصاص چند هدفه زمین (MOLA) دو رویکرد متفاوت تصمیم گیری چندمعیاره رایانه ای قادر به ارائه راه حل برای تخصیص چندهدفه کاربری اراضی با استفاده از قواعد تصمیم متفاوت هستند. هدف از این مقاله مقایسه عملکرد و کارایی دو روش شبیه سازی تبرید تدریجی و اختصاص چندهدفه زمین در تخصیص منطقه مورد مطالعه به چهار کاربری کشاورزی، مرتعداری، جنگلداری و توسعه است. منطقه مورد مطالعه شامل زیرحوضه ای واقع در شمال شرقی حوضه آبخیز گرگانرود در استان گلستان است. بررسی چشمی نتایج نشان داد که روش شبیه سازی تبرید تدریجی نسبت به اختصاص چندهدفه زمین، مناطق با کاربری های مشابه را بیشتر به هم نزدیک کرده و لذا لکه های یکپارچه تری ایجاد نموده است. بررسی نتایج بر اساس میانگین مطلوبیت هر کاربری در نقشه نهایی نشان داد که شبیه سازی تبرید تدریجی تنها در کاربری کشاورزی مناطقی را انتخاب نموده که نسبت به روش اختصاص چندهدفه زمین، میانگین مطلوبیت بالاتری دارد و در مابقی کاربری ها مدل اختصاص چندهدفه زمین نتایج بهتری ارائه نموده است. بررسی نتایج دو روش از لحاظ معیارهای سیمای سرزمین نشان داد که روش شبیه سازی تبرید تدریجی نسبت به اختصاص چندهدفه زمین، لکه های یکپارچه تری تولید نموده است. مشکل عمومی اختصاص چندهدفه زمین عدم توجه به فاکتور یکپارچگی است که باعث پخش شدگی پیکسل ها در نقشه نهایی می شود.

مصب ها یکی از مهم ترین اکوسیستم های آبی با تولید بالا می باشند که به لحاظ بوم شناختی و اقتصادی اهمیت دارند. این مطالعه به منظور بررسی پراکنش و فراوانی فیتوپلانکتون در مصب رودخانه حله (بوشهر- خلیج فارس) انجام شد. نمونه ها در اواسط هر فصل از تابستان 1390 تا بهار 1391 برای یک دوره یک ساله گرفته شد. نتایج نشان داد که اکسیژن محلول آب، درجه حرارت، شوری،pH  و عمق روئیت سکشی دیسک به ترتیب در دامنه 12.25-6.45 میلی گرم در لیتر، 34.4-13 درجه سانتی گراد، 45-9 قسمت در هزار، 8.04-8.23 و 55-40 سانتی متر متفاوت بود. جامعه فیتوپلانکتون شامل Ochrophyta (3 رده، 17 خانواده و 22 جنس)،Myzozoa  (1 رده، 6 خانواده و 8 جنس)،Cyanophyta  (1 رده، 2 خانواده و 2 جنس)،Chlorophyta  (1 رده، 2 خانواده و 2 جنس) و Haptophyta (1 رده، 1 خانواده و 1 جنس) بود. تمام نمونه ها با Ochrophyta بخصوص رده Bacillariophyceae غالب بود. دامنه فراوانی فیتوپلانکتون ها 2266.7-13533.3، 4933.3-11866.7، 2066.7-9266.7 و  1333.3-28666.7سلول در لیتر به ترتیب در تابستان، پائیز، زمستان و بهار به دست آمد. هم چنین، رابطه هم بستگی معنی داری بین فراوانی فیتوپلانکتون با pH آب ( r=0.57و P<0.01) و شوری آب ( r=0.52و P<0.05) وجود دارد. این مطالعه نشان داد که Bacillariophyceae (دیاتومه ها) مهم ترین رده از فیتوپلانکتون در مصب حله هستند و هم چنین مهم ترین عوامل محیطی برای پراکنش و فراوانی فیتوپلانکتون pH و شوری آب مشخص گردید.

در راستای حفظ تنوع زیستی و مدیریت پایدار حیات وحش، یکی از مهم ترین رویکردها در سیاست گذاری، مدیریت مشارکتی منابع است. در این رویکرد، بهره برداران یا ذینفعان محلی یکی از اجزای اساسی محسوب می شوند. جهت اجرایی نمودن مدیریت مشارکتی در راستای حفظ تنوع زیستی و مدیریت پایدار حیات وحش، تحلیل شبکه اجتماعی ذینفعان محلی در چارچوب سیستم های اجتماعی- اکولوژیک امری ضروری است. لذا در این تحقیق به تحلیل شبکه اجتماعی و شناخت کنشگران کلیدی یا قدرت های اجتماعی در اجرای فرایند مدیریت مشارکتی در راستای تنوع زیستی و مدیریت پایدار زیستگاه سیاه خروس قفقازی در محدوده جغرافیایی روستای خریل در ذخیرگاه زیستکره ارسباران پرداخته شده است. بر اساس نتایج بدست آمده از این تحقیق، کنشگران کلیدی و قدرت های اجتماعی در تصمیمات زیست محیطی مشخص شده و بر اساس شاخص های مرکزیت درجه ورودی و خروجی کنشگران با اقتدار و نفوذ اجتماعی بالا در بین بهره برداران تعیین شده است. کنشگر Yo-Al دارای بالاترین اقتدار اجتماعی و کنشگر Vahe-Eb بیشترین نفوذ اجتماعی را دارا می باشد و هم چنین کنشگر Ka-Gh بالاترین نقش واسطه گری را به خود اختصاص داده است. کنشگران با میزان سرمایه اجتماعی بالاتر نسبت به سایرین به عنوان رهبران محلی در فرآیند مدیریت مشارکتی اکوسیستم مورد مطالعه، تعیین شده است. نتایج این تحقیق در تدوین برنامه عمل مدیریت مشارکتی و پایدار حیات وحش و حفظ تنوع زیستی حائز اهمیت می باشد و روش تحلیل شبکه ای ابزاری مفید در این امر می باشد.

یکی از مهم ترین اثرات جاده، ایجاد اختلال در ارتباطات آکوستیک جانوران بر اثر آلودگی صوتی است. مدل سازی الگوهای مکانی انتشار صوت می تواند در درک بهتر و پیش بینی نحوه اثرگذاری آلودگی صوتی بر گونه ها موثر باشد. یکی از مدل های مناسب جهت شبیه سازی نحوه انتشار صوت در اکوسیستم های طبیعی مدل SPreAD-GIS می باشد. در این تحقیق برای اولین بار در کشور از این مدل برای شبیه سازی انتشار صوت ناشی از کنارگذر غرب اصفهان در محدوده پناهگاه حیات وحش قمیشلو استفاده شده است. در این شبیه سازی از نقشه کاربری اراضی، داده های هواشناسی، نقشه توپو گرافی و خصوصیات منابع صوتی به عنوان ورودی مدل استفاده گردید. نتایج حاصل از شبیه سازی 58 خودرو که به طور تصادفی در طول جاده در داخل پناهگاه انتخاب شدند نشان داد که دامنه تغییرات، شدت صوت بین 0 تا 52.5 دسی بل می باشد. در مناطقی که میزان شدت صوت کمتر از 20 دسی بل است گونه های جانوری هیچ گونه واکنشی نشان نداده و منطقه "آرامش" برای گونه ها محسوب می شود و در مقابل مناطق با شدت صوت بیشتر به عنوان منطقه "تنش و واکنش" گونه های مورد مطالعه می باشد. مقایسه واکنش آهوی ایرانی(Gazella gazella subgutturosa)  و قوچ و میش اصفهانی (Ovis orientalis isphahanica) نشان داد که میزان کناره گیری گونه قوچ و میش نسبت به گونه آهو کمتر می باشد که دلیل آن را می توان در نوع زیستگاه انتخابی آنها دانست.

در بیشتر اکوسیستم ها اختلال از عوامل مهم تغییر ترکیب و ساختار جوامع است. تعیین تنوع و ترکیب بانک بذر خاک به منظور طراحی برنامه های حفاظتی و احیایی ضروری است زیرا می تواند به طور قابل توجهی به آینده جوامع گیاهی کمک کند. با وجود نقش مهم بانک بذر خاک در ترکیب جوامع گیاهی مختلف و در نتیجه حفاظت آنها، مطالعات پوشش گیاهی در جنگل های زاگرس تنها بر پوشش گیاهی روزمینی متمرکز بوده است. در مطالعه حاضر، خصوصیات بانک بذر خاک پس از یک سال از آتش سوزی در سه حالت: شدت زیاد، شدت کم و شاهد (بدون حریق) در شهرستان شیروان چرداول استان ایلام بررسی شد. نتایج تحلیل تطبیقی متعارف نشان داد که شدت های مختلف آتش سوزی و اثرات آنها بر شرایط رویشگاه به صورت آشکار در ترکیب بانک بذر خاک منعکس شده است. نتایج هم چنین نشان داد که ترکیب بانک بذر خاک بین لکه های شاهد و با سوختگی شدید به طور مشخص متفاوت بود. شاخص تنوع شانون، غنای مارگالف و یکنواختی پایلو بین سه تیمار تفاوت معنی داری داشت و بیشترین تنوع در شدت کم مشاهده شد. در این میان سهم گونه های علفی یک ساله با افزایش شدت حریق روند کاهشی نشان داد. تروفیت ها در لکه های شاهد در شدت کم و همی کریپتوفیت ها در شدت زیاد فرم رویشی غالب بودند.

محصولات آتش (دود، خاکستر و حرارت) در بسیاری از موارد به عنوان عاملی مهم در جوانه زنی برخی از گونه ها در اکوسیستم های تحت آتش و بدون آتش سوزی تاثیر دارند. بررسی این موارد به درک بهتر پویایی پوشش گیاهی کمک کرده و می توان از آن برای مدیریت اکولوژیکی و هم چنین احیا مناطق تخریب شده بهره برد. این مطالعه با هدف شناخت عوامل مهم مرتبط با آتش (دود، خاکستر و حرارت) بر جوانه زنی سه گونه بوته ای غالب در مراتع نیمه استپی ایران شامل Astragalus adscendens،Astragalus susianus  و Astragalus verus انجام شد. 6 تیمار شامل تنش حرارت (60، 80 و120oC )، دوددهی بذور به مدت 10 دقیقه، محلول خاکستر به میزان 10 گرم بر لیتر و شاهد (بدون اعمال هیچ گونه تیماری) مورد آزمون قرار گرفت. بذور در ژرمیناتور با دمای 22.5-17.5 درجه سانتی گراد و تناوب نوری 12 ساعت روشنایی و 12 ساعت تاریکی قرار گرفتند. نتایج، نشان دهنده پاسخ های متفاوت این سه گونه به محصولات آتش بود. تیمارهای دود و خاکستر تاثیر معنی داری بر درصد جوانه زنی A. adscendens نداشتند، ولی حرارت کم (60oC) باعث افزایش درصد جوانه زنی و حرارت زیاد باعث کاهش معنی دار آن گردید (P<0.01). درصد جوانه زنی A. verus تحت تیمار دود نسبت به شاهد افزایش پیدا کرد، در حالی که بر A. susianus تاثیری نداشت. تحقیقات بیشتر در این زمینه می تواند اثرات مهمی برای حفاظت، مدیریت محیط زیست و احیای اکوسیستم در مناطق نیمه استپی کشور داشته باشد.

الگوی مکانی در جنگل روابط متقابل درختان با یکدیگر و با محیط اطرافشان را آشکار می سازد. ساختار مکانی درختان در بوم سازگان جنگل متاثر از ناهمگنی محیط بوده که منجر به توزیع ناهمگن آنها می شود. این پژوهش با هدف بررسی روش های مناسب تحلیل الگوی مکانی درختزارهای ناهمگن بنه در زاگرس انجام شد. یک توده خالص 40 هکتاری از درختان بنه (Pistacia atlantica Desf.) در جنگل تحقیقاتی بنه استان فارس برای این منظور انتخاب شد. آزمون نیکویی برازش کولموگروف- اسمیرنف فرایند نقطه ای پوآسون ناهمگن نشان داد که توزیع درختان بنه به طور معنی داری (در سطح خطای0.05 ) ناهمگن بود. تابع های K رایپلی،L  و G ناهمگن در کنار شکل های همگن آنها به کار رفتند. توابع K رایپلی وL  ناهمگن نشان دادند که درختان بنه در ابتدا الگوی کپه ای داشتند و سپس به طور پراکنده توزیع پیدا کردند، درحالی که تابع G نه تنها این نتایج را نمایش داد بلکه نحوه تغییرات جزئی را در مقیاس مکانی به خوبی نشان داد. نتایج توابع نامناسب همگن در منطقه مورد مطالعه نشان داد که هر سه تابع الگوی کپه ای اولیه درختان را شدیدتر از آنچه هست و الگوی پراکنده آنها را به صورت کپه ای بیان کردند. به طور کلی، نتیجه گیری شده که در تحلیل الگوی مکانی درختان ناهمگن بنه در منطقه مورد مطالعه باید از توابع ناهمگن استفاده نموده و توصیه می شود با توجه به اطلاعات جزئی ارائه شده توسط تابع G، استفاده از آن توسعه بیشتری یابد.